Tiềm năng tái chế kết hợp
Báo cáo do Trung tâm Công nghệ CIRCE (Tây Ban Nha) nhận định: Cách xử lý rác thải nhựa hiện nay không thể duy trì lâu dài. Nếu muốn thay đổi, chúng ta phải đẩy mạnh tái chế. Báo cáo cũng nhấn mạnh vai trò của “tam giác giảm thiểu - tái sử dụng - tái chế” trong bối cảnh lượng rác thải nhựa toàn cầu dự kiến tăng gấp ba vào năm 2060, trong khi hiện nay chỉ khoảng 9% được tái chế.
Theo Hiệp hội Plastics Europe châu Âu, ở châu Âu, hơn 70% lượng nhựa bị đốt, chôn lấp hoặc xuất khẩu. Ảnh: Waste 360.
Phương pháp phổ biến nhất hiện nay là tái chế cơ học, biến nhựa phế thải thành nguyên liệu thứ cấp mà không thay đổi cấu trúc hóa học. Ưu điểm của cách này là chi phí thấp và tiết kiệm năng lượng, nhưng không thể xử lý nhựa có phụ gia hoặc cấu trúc nhiều lớp.
Trong khi đó, tái chế hóa học là quá trình biến đổi cấu trúc phân tử của nhựa để tạo ra nguyên liệu mới dùng cho sản xuất nhựa hoặc sản phẩm khác. "Cách làm này có thể khắc phục các điểm yếu của tái chế cơ học", bà Clara Jarauta, Trưởng nhóm Tái giá trị hóa chất thải và khí tái tạo của CIRCE, nhận định.
Nhiều doanh nghiệp tin rằng đây sẽ là bước ngoặt của nền kinh tế tuần hoàn. Ông Markus Steilemann, Chủ tịch Plastics Europe và CEO của Covestro, cho rằng: “Nhờ tái chế hóa học, lượng nhựa đáng lẽ phải bị đốt hoặc chôn lấp có thể được biến thành sản phẩm chất lượng cao, tương đương với nguyên liệu nguyên sinh". Dự báo đầu tư cho công nghệ này sẽ tăng từ 2,6 tỷ euro năm 2025 lên 8 tỷ euro vào năm 2030. Một nghiên cứu của Ủy ban châu Âu và các đại học Gent, Maastricht cho rằng đến năm 2030, tỷ lệ tái chế nhựa có thể đạt 80%, trong đó tái chế hóa học chiếm hơn một phần ba.
Tuy vậy, các chuyên gia khẳng định đây không phải “đũa thần”. "Tái chế hóa học chỉ là mảnh ghép bổ trợ cho tái chế cơ học, giúp xử lý những loại nhựa bị nhiễm bẩn, hỗn hợp hoặc xuống cấp. Sự kết hợp giữa hai phương pháp này là chìa khóa để nâng tỷ lệ tái chế trong tương lai", bà Jarauta nói.
Bà bày tỏ tin tưởng vào tính khả thi của công nghệ này, đặc biệt khi ngày càng nhiều dự án thí điểm và nhà máy công nghiệp đang được triển khai. Nổi bật là Dự án PLASTICE, dự kiến hoàn thành vào cuối năm 2026, đặt mục tiêu phát triển những giải pháp vượt ra ngoài mô hình cơ học truyền thống.
Kết hợp giữa phương pháp cơ học và hoá học là chìa khóa để nâng tỷ lệ tái chế trong tương lai. Ảnh minh hoạ.
Vượt qua những trở ngại
Thực tế, việc triển khai vẫn gặp không ít trở ngại: Cả châu Âu và Bắc Mỹ đều ghi nhận khó khăn, trong khi một số dự án khác vẫn tiến triển. Công ty Eastman (Mỹ) khẳng định kế hoạch xây dựng nhà máy ở Pháp vẫn được duy trì, dù còn chờ hướng dẫn từ EU.
Theo tổ chức Cefic, trở ngại chính của tái chế hóa học hiện nay là chi phí đầu tư cao, quy định chưa rõ ràng và lợi nhuận thấp so với sản xuất từ nguyên liệu mới. Bà Jarauta cũng thừa nhận những thách thức như tiêu hao năng lượng lớn, hiệu quả kinh tế chưa cao và rủi ro môi trường từ khí thải, chất thải phụ.
Ngược lại, nhiều tổ chức môi trường cho rằng công nghệ này chưa khả thi trong tương lai gần. Ông Janek Vahk, phụ trách chính sách "Không ô nhiễm" của Tổ chức Zero Waste Europe, nhận xét: “Phải mất 50 năm nữa, tái chế hóa học mới có thể hoạt động hiệu quả. Hiện tại, nó vẫn quá đắt và tốn năng lượng". Báo cáo năm 2024 của tổ chức này cho rằng “hình ảnh hoàn hảo về tái chế hóa học” mà ngành công nghiệp quảng bá đang bắt đầu xuất hiện “vết nứt”. Ở Mỹ, nhóm Beyond Plastics gọi đây là “giải pháp giả tạo”, chỉ là “ảo ảnh trong gương".
Các nhà hoạt động môi trường kêu gọi ưu tiên giảm sản xuất và tăng cường tái sử dụng nhựa thay vì tập trung vào tái chế hóa học. Theo ông Vahk, phương pháp này chỉ “tốt hơn đốt rác một bậc". Tổ chức Chemical Recycling Europe phản bác, cho rằng những chỉ trích đó “xuyên tạc nghiêm trọng sự thật”. Dù vậy, ngay cả những người ủng hộ cũng thừa nhận rằng công nghệ này vẫn còn nhiều vấn đề về quy định, dữ liệu và tác động môi trường cần được làm rõ.
Dù còn nhiều tranh cãi, giới chuyên môn đều đồng ý rằng tái chế hóa học sẽ là một phần quan trọng trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn. Ảnh minh hoạ.
Liên minh châu Âu đặt mục tiêu đến năm 2030, ít nhất 30% nhựa trong chai được tái chế. Nhưng các chuyên gia lo ngại áp lực từ ngành công nghiệp sẽ khiến quy định bị nới lỏng, đặc biệt là cách tính tỷ lệ nhựa tái chế. Ông Vahk cảnh báo: “Chúng tôi lo ngại việc thiếu minh bạch sẽ khiến các công ty dễ dàng chỉnh sửa số liệu". Đáp lại, bà Jarauta nhấn mạnh cần có hệ thống kiểm chứng rõ ràng, giám sát chặt chẽ và xử phạt vi phạm, đồng thời lưu ý rằng việc áp tỷ lệ tái chế cố định mà không tính đến trình độ công nghệ hiện nay có thể phản tác dụng.
Một nghiên cứu của các nhà khoa học Đại học Mannheim và Lund (2025) cho rằng tranh cãi giữa ngành công nghiệp và các tổ chức môi trường về quy tắc tính toán “tái chế” đều có lý, tùy vào từng hoàn cảnh. Báo cáo kết luận: “Dưới một số điều kiện nhất định, việc cho phép linh hoạt trong tính toán tỷ lệ tái chế có thể mang lại lợi ích cả về kinh tế lẫn môi trường".
Dù còn nhiều tranh cãi, giới chuyên môn đều đồng ý rằng tái chế hóa học sẽ là một phần quan trọng trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn. Nhưng câu hỏi đặt ra là: liệu công nghệ này đang được thúc đẩy bởi nhu cầu thực sự hay bởi sức ép chính trị?
“Những chiếc xe hơi đầu tiên cũng từng đắt đỏ, kém ổn định và rất hiếm. Nhưng rồi chúng thay thế xe ngựa và làm thay đổi thế giới", bà Clara Jarauta ví von. “Tái chế hóa học cũng vậy, nó mới chỉ ở giai đoạn khởi đầu. Vấn đề không phải là hôm nay làm được bao nhiêu, mà là liệu nó có thể thay đổi cách con người xử lý rác thải nhựa trong tương lai hay không. Hiện tại, công nghệ này vẫn tốn kém, nhưng tiến bộ kỹ thuật đang diễn ra nhanh hơn bao giờ hết. Sẽ thật lãng phí nếu chúng ta không tận dụng cơ hội đó".
