Dù mới bước đầu triển khai, chương trình quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) đã mang lại hiệu ứng tích cực trong sản xuất nông nghiệp ở Gia Lai.
Trong bối cảnh sản xuất nông nghiệp đang chịu nhiều tác động từ biến đổi khí hậu, dịch hại và yêu cầu ngày càng cao của thị trường về chất lượng, an toàn thực phẩm, tỉnh Gia Lai đã sớm xác định quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) là một trong những giải pháp then chốt để hướng đến nền nông nghiệp bền vững, an toàn và thân thiện với môi trường.
Ngay sau khi Bộ Nông nghiệp và Môi trường ban hành kế hoạch hành động thúc đẩy IPHM giai đoạn 2022 – 2030, Gia Lai đã nhanh chóng cụ thể hóa bằng chương trình cụ thể. Trong đó, việc áp dụng IPHM không chỉ được xem là giải pháp kỹ thuật đơn thuần mà còn gắn chặt với các mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững, nâng cao giá trị gia tăng và đáp ứng tiêu chuẩn thị trường trong nước cũng như xuất khẩu.
Thời gian qua, ngành nông nghiệp tỉnh Gia Lai đã tích cực lồng ghép IPHM vào nhiều chương trình, từ chỉ đạo sản xuất, khuyến nông đến các dự án liên quan đến phát triển cây trồng chủ lực. Theo đó, người dân được khuyến khích sử dụng các giống cây khỏe, kháng sâu bệnh, áp dụng các biện pháp canh tác tiên tiến như luân canh, xen canh, cải tạo đất, bón phân cân đối, tưới tiêu hợp lý. Đặc biệt, IPHM nhấn mạnh việc tăng cường sử dụng chế phẩm sinh học, thuốc bảo vệ thực vật có nguồn gốc sinh học, đồng thời bảo tồn và phát huy vai trò của thiên địch trong đồng ruộng.
Quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp là giải pháp then chốt hướng đến nền nông nghiệp bền vững, an toàn và thân thiện với môi trường.
Theo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Gia Lai, trong 2 năm 2023 - 2024, đơn vị đã triển khai nhiều hoạt động hỗ trợ như tổ chức lớp huấn luyện cho nông dân về IPHM với sự tham gia của 30 hộ dân. Đồng thời đào tạo hướng dẫn viên cộng đồng, tạo lực lượng nòng cốt để chuyển giao kiến thức về IPHM cho nông dân.
Tại các địa phương, Chi cục cũng xây dựng và phát hành một số tài liệu kỹ thuật và ấn phẩm tuyên truyền phục vụ triển khai IPHM gồm: 30 bộ tài liệu kỹ thuật, 30 cuốn sổ tay hướng dẫn thực hành IPHM, 100 tờ rơi phổ biến kỹ thuật và 1 áp phích khổ lớn phục vụ công tác truyền thông tại cộng đồng.
Ngoài ra, trong 2 năm 2023 - 2024, đơn vị đã tổ chức 2 hội thảo tuyên truyền, chia sẻ kinh nghiệm và phổ biến kiến thức về IPHM nhằm thúc đẩy việc áp dụng các giải pháp quản lý dịch hại tổng hợp gắn với canh tác sinh thái và sản xuất nông nghiệp bền vững.
Song song đó, công tác phối hợp với các địa phương để nhân giống sạch bệnh, cung cấp cây giống khỏe, chất lượng cho nông dân, HTX và doanh nghiệp cũng được chú trọng. Đặc biệt, IPHM đã được lồng ghép trong chiến lược phát triển ngành trồng trọt và cây công nghiệp chủ lực đến năm 2030, tầm nhìn 2050. Từ đó hướng tới mục tiêu vừa nâng cao hiệu quả sản xuất, vừa bảo vệ môi trường, giảm phát thải và nâng cao giá trị nông sản.
Ông Trần Xuân Khải, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Gia Lai cho biết, nhờ tích cực triển khai, IPHM bước đầu đã mang lại những hiệu ứng tích cực trong sản xuất nông nghiệp của tỉnh. Tính đến nay, toàn tỉnh đã có hơn 1.000 ha lúa áp dụng IPHM, qua đó giúp năng suất được cải thiện và giảm đáng kể lượng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật.
Đặc biệt, mô hình IPHM trên cây ngô ngọt tại thị xã Ayun Pa (cũ) đã chứng minh hiệu quả rõ rệt. Với quy mô 1 ha, mô hình giúp giảm 30% lượng thuốc hóa học, giảm 20% phân bón vô cơ và lượng giống gieo trồng, trong khi năng suất tăng khoảng 30%, lợi nhuận tăng thêm 6% so với cách canh tác thông thường. Ngoài ra, đất và nguồn nước giảm được áp lực ô nhiễm, hệ sinh thái đồng ruộng được phục hồi.
“Những hiệu ứng tích cực từ IPHM đã khẳng định đây là hướng đi đúng nhằm tiết kiệm chi phí, nâng cao lợi nhuận, cải thiện chất lượng nông sản, đảm bảo an toàn cho sức khỏe cộng đồng và bảo vệ môi trường. Đây cũng là cơ sở quan trọng để tỉnh Gia Lai tiếp tục nhân rộng IPHM trên nhóm cây trồng chủ lực như cà phê, hồ tiêu, cây ăn quả và một số loại rau màu trong thời gian tới”, ông Khải chia sẻ.
“IPHM giúp tiết kiệm chi phí, nâng cao lợi nhuận, cải thiện chất lượng nông sản. Đây là cơ sở quan trọng để tỉnh nhân rộng IPHM trên nhóm cây trồng chủ lực”, ông Trần Xuân Khải.
Với hơn 300 thành viên trồng trên 500 ha cà phê và các loại cây ăn quả, HTX Sản xuất - Thương Mại - Dịch vụ - Du lịch nông nghiệp Ia Mơ Nông (xã Ya Ly) những năm qua luôn chú trọng đến nền nông nghiệp sạch, canh tác theo hướng hữu cơ.
Ông Lê Văn Thanh, Giám đốc HTX cho biết, khái niệm về IPHM còn khá mới mẻ đối với nhiều hộ dân trong vùng. Tuy nhiên, trong thực tế sản xuất, bà con đã từng bước hình thành thói quen canh tác nông nghiệp theo hướng an toàn, thân thiện với môi trường và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường.
Dù chưa nắm rõ và áp dụng đầy đủ các quy trình chuẩn của IPHM như “đất khỏe, cây trồng khỏe, đầu tư thông minh, bảo vệ môi trường, giám sát đồng ruộng và nông dân chuyên nghiệp”, song người dân nơi đây đã phần nào ý thức được tầm quan trọng của việc chăm sóc cây trồng hợp lý để giảm thiểu sâu bệnh, hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và nâng cao chất lượng nông sản.
Theo ông Thanh, điểm tích cực là nhiều nông hộ đã chú trọng hơn đến khâu chọn giống, sử dụng phân bón hữu cơ thay cho hóa học, áp dụng các biện pháp canh tác giúp cây phát triển khỏe. Người dân hiểu rằng muốn sản phẩm đạt tiêu chuẩn thì trước hết cây phải khỏe, đất phải sạch và quy trình chăm sóc phải an toàn. Đây cũng là nền tảng quan trọng để tiến tới áp dụng IPHM một cách bài bản, khoa học hơn trong thời gian tới.
“Chính sự thay đổi trong tư duy sản xuất của bà con đã góp phần khẳng định vai trò của nông nghiệp sạch trong phát triển bền vững. Dù việc áp dụng IPHM còn chậm nhưng định hướng này mở ra cơ hội lớn cho HTX cũng như người dân được tiếp cận, từ đó nâng cao giá trị sản phẩm và tạo dựng thương hiệu nông sản an toàn cho địa phương”, ông Thanh chia sẻ.
Nhiều nông dân ở Gia Lai đã chú trọng đến khâu chọn giống, sử dụng phân bón hữu cơ, áp dụng các biện pháp canh tác giúp cây phát triển khỏe.
Với khát vọng nâng tầm giá trị nông sản đặc trưng của địa phương, những năm qua, HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Nam Yang (xã Kon Gang) đã tập trung sản xuất cà phê và hồ tiêu theo hướng hữu cơ, an toàn và thân thiện với môi trường. Thành quả của hướng đi này là HTX đã có 5 sản phẩm cà phê và hồ tiêu đạt OCOP 5 sao.
Chia sẻ về nền nông nghiệp hữu cơ và khái niệm IPHM, ông Nguyễn Tấn Công, Giám đốc HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Nam Yang cho biết, thời gian qua đã có rất nhiều hội thảo, lớp tập huấn về việc ứng dụng IPHM trên cây trồng. Tuy nhiên, người dân vẫn chưa áp dụng rõ về IPHM trong thực tế sản xuất tại gia đình mình. Nhiều hộ chưa nắm bắt đầy đủ các nguyên tắc của IPHM từ khâu cải tạo đất, chọn giống, giám sát đồng ruộng đến bảo vệ môi trường.
Mặc dù vậy, một điểm đáng ghi nhận là tư duy sản xuất của nông dân đã có những chuyển biến tích cực. Người dân đã hạn chế dần việc sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật độc hại, “nói không” với các chất cấm trong nông nghiệp. Thay vào đó, bà con quan tâm hơn đến việc dùng phân bón hữu cơ, vi sinh nhằm cải thiện độ phì nhiêu của đất và đảm bảo cây trồng phát triển an toàn, bền vững.
“Dù chưa áp dụng IPHM một cách bài bản nhưng sự thay đổi này chính là tiền đề quan trọng để người dân tiến tới sản xuất nông nghiệp an toàn, tạo ra sản phẩm chất lượng cao, thân thiện với môi trường và đáp ứng yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường”, ông Công chia sẻ.
Muốn sản phẩm đạt tiêu chuẩn thì cây phải khỏe, đất phải sạch, quy trình chăm sóc phải an toàn, đây là nền tảng để tiến tới áp dụng IPHM một cách bài bản, khoa học.
Theo đánh giá của Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Gia Lai, dù đạt nhiều kết quả tích cực, quá trình triển khai IPHM trên địa bàn Gia Lai vẫn đối mặt không ít thách thức.
Thứ nhất, biến đổi khí hậu diễn biến ngày càng phức tạp với tình trạng hạn hán, nắng nóng gay gắt, mưa bão bất thường, ảnh hưởng trực tiếp đến sinh trưởng của cây trồng và làm gia tăng nguy cơ dịch hại. Đây là yếu tố khách quan nhưng lại tác động mạnh mẽ đến hiệu quả triển khai IPHM bởi nhiều biện pháp kỹ thuật khó phát huy tối đa hiệu quả khi thời tiết khắc nghiệt.
Thứ hai, nhận thức và trình độ khoa học kỹ thuật chưa đồng đều. Một bộ phận nông dân còn thiếu kiến thức về IPHM, quen với tập quán canh tác cũ, phụ thuộc nhiều vào phân, thuốc hóa học. Việc chuyển đổi sang phương thức mới cần thời gian và sự kiên trì, bởi không phải hộ dân nào cũng sẵn sàng thay đổi hoặc đủ nguồn lực để đầu tư ban đầu.
Thứ ba, chính sách hỗ trợ còn hạn chế. Nguồn lực cho đào tạo, tập huấn, xây dựng mô hình và nhân rộng IPHM vẫn chưa đủ mạnh, trong khi yêu cầu triển khai rộng khắp trên địa bàn tỉnh là rất lớn. Hơn nữa, sản xuất nông nghiệp ở Gia Lai chủ yếu còn nhỏ lẻ, manh mún, thiếu diện tích chuyên canh quy mô lớn và thiếu liên kết chuỗi giá trị. Điều này khiến việc áp dụng đồng bộ IPHM gặp nhiều trở ngại.
Một khó khăn khác là tâm lý trông chờ vào hỗ trợ từ Nhà nước của một bộ phận nông dân. Dù đã chứng kiến hiệu quả từ các mô hình thí điểm, nhiều hộ vẫn chưa mạnh dạn đầu tư, chưa tin tưởng vào hiệu quả lâu dài. Điều này làm chậm quá trình nhân rộng, giảm tính chủ động trong đổi mới phương thức sản xuất.
Chia sẻ về những khó khăn khi áp dụng IPHM, ông Nguyễn Tấn Công, Giám đốc HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Nam Yang cho biết, người dân Việt Nam trong quá trình canh tác sẽ không thể tuân thủ nghiêm ngặt về IPHM như những quốc gia khác. Ở các nước, việc ứng dụng IPHM phải tuân thủ các quy trình như đúng thời điểm, đúng thao tác trên vườn, đúng loại phân bón và thuốc bảo vệ thực vật. Còn ở Việt Nam, người dân sản xuất vẫn theo quy mô gia đình, cùng với nhân công lao động ngày càng thiếu dẫn đến việc áp dụng IPHM theo đúng quy trình đưa ra là rất khó.
Trước thực trạng trên, ông Công cho rằng, để áp dụng tốt IPHM, người dân cần tập trung quan sát nhiều hơn khu vườn của mình, tìm hiểu rõ hơn về các quy trình canh tác, có lịch trình rõ ràng hơn khi canh tác. Khi đó, người dân sẽ tránh được dịch hại cây trồng, từ đó không lạm dụng phân bón hóa học và bảo vệ thực vật nhằm đảm bảo tốt hơn cho mùa vụ cũng như sức khỏe con người.
“Dù còn không ít trở ngại, IPHM đã chứng minh được giá trị thực tiễn, góp phần quan trọng vào mục tiêu phát triển nông nghiệp xanh của Gia Lai”, ông Trần Xuân Khải.
Để tháo gỡ những khó khăn trên, ông Trần Xuân Khài, Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tỉnh Gia Lai cho biết thời gian tới, ngành nông nghiệp tỉnh sẽ triển khai đồng bộ nhiều giải pháp như tăng cường truyền thông, tập huấn nhằm nâng cao nhận thức, kỹ năng cho nông dân, giúp họ thấy rõ lợi ích kinh tế và môi trường từ IPHM.
Mặt khác, ngành nông nghiệp sẽ có cơ chế, chính sách hỗ trợ kịp thời về IPHM cho các mô hình mới, đặc biệt là nhóm cây trồng chủ lực. Đồng thời khuyến khích doanh nghiệp, HTX tham gia liên kết, tạo chuỗi giá trị bền vững. Ngoài ra, ngành nông nghiệp sẽ đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong quản lý sản xuất, dự báo dịch hại và truy xuất nguồn gốc, góp phần hiện đại hóa phương thức triển khai IPHM.
“Dù còn không ít trở ngại, IPHM đã chứng minh được giá trị thực tiễn, góp phần quan trọng vào mục tiêu phát triển nông nghiệp xanh của Gia Lai. Với sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền, ngành chuyên môn cùng sự đồng hành của nông dân, IPHM hứa hẹn sẽ tiếp tục lan tỏa mạnh mẽ, trở thành nền tảng cho nền nông nghiệp thích ứng biến đổi khí hậu và hội nhập sâu rộng”, ông Khải chia sẻ.
