Thách thức kép “thiếu nhân lực số, hụt nhân lực xanh”
Doanh nghiệp dệt may và điện tử là hai ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam đang cùng lúc chịu sức ép chuyển đổi kép: chuyển đổi số để giữ năng lực cạnh tranh và chuyển đổi xanh để đáp ứng tiêu chuẩn bền vững từ các tập đoàn toàn cầu. Tuy nhiên, hành trình này không hề đơn giản khi doanh nghiệp điện tử vướng yêu cầu khắt khe từ chuỗi cung ứng quốc tế, còn doanh nghiệp dệt may lại thiếu vốn, thiếu kỹ thuật và thiếu cơ chế linh hoạt để tiếp cận năng lượng sạch. Những thách thức đan xen đang khiến cả hai ngành lúng túng, đặt ra nhu cầu cấp thiết phải có các giải pháp hỗ trợ kịp thời và phù hợp hơn.
Doanh nghiệp dệt may đang chịu sức ép từ chuyển đổi kép. Ảnh: Minh Anh.
Trong quá trình tư vấn cho doanh nghiệp, ông Nguyễn Phú Hiển - Giám đốc PM Consulting nhận định, nhóm ngành điện tử và dệt may đều có những điểm nghẽn riêng. Với doanh nghiệp điện tử, áp lực lớn nhất đến từ yêu cầu của các tập đoàn toàn cầu như Apple, Samsung. Các doanh nghiệp buộc phải đáp ứng bộ tiêu chí phát triển bền vững và chuyển dịch sang sử dụng năng lượng sạch. Những giải pháp như DPPA (mua bán điện trực tiếp), phát điện tại chỗ hay tín chỉ năng lượng được đánh giá khả thi nhưng triển khai thực tế rất chậm do thiếu hướng dẫn kỹ thuật, thủ tục còn phức tạp và doanh nghiệp chưa được hỗ trợ đầy đủ.
Ông Nguyễn Phú Hiển - Giám đốc PM Consulting nhận định, nhóm ngành điện tử và dệt may đều có những điểm nghẽn riêng. Ảnh: Tuấn Ngọc.
Trong khi đó, doanh nghiệp dệt may - vốn có hơn 80% là doanh nghiệp nhỏ và vừa lại gặp khó khăn về vốn và năng lực kỹ thuật. Việc đầu tư hệ thống điện mặt trời áp mái hay mua bán điện trực tiếp cần nguồn lực lớn, trong khi các cơ chế chính sách hiện hành chưa tạo đủ dư địa cho những lựa chọn linh hoạt như mua tín chỉ năng lượng tái tạo hoặc giao dịch điện thông qua khu công nghiệp.
Dù thời gian gần đây Chính phủ đã có động thái tích cực, tiếp thu ý kiến doanh nghiệp và xây dựng các chính sách mới, nhưng thực tế triển khai vẫn còn phức tạp. Nhiều doanh nghiệp cho biết họ chưa biết bắt đầu từ đâu, chưa có quy trình rõ ràng để được công nhận các giải pháp tiết kiệm năng lượng hoặc đổi mới công nghệ.
Hướng tới tương lai xanh - số: Doanh nghiệp cần gì?
Từ thực tiễn này, ông Nguyễn Phú Hiển đề xuất ba nhóm giải pháp trọng tâm, có thể triển khai ngay và mang lại hiệu quả thiết thực cho doanh nghiệp điện tử và dệt may chuyển đổi xanh, chuyển đổi số.
Thứ nhất, cần nâng cao vai trò của khu công nghiệp trong chuyển đổi xanh và chuyển đổi số. Việt Nam hiện có 34 tỉnh có khu công nghiệp trọng điểm. Mỗi tỉnh nên lựa chọn 2-3 khu công nghiệp tiên phong để thí điểm mô hình chuyển đổi xanh, chuyển đổi số. Các khu công nghiệp này cần được trực quan hóa dữ liệu, kết nối trực tiếp với UBND tỉnh và trở thành một chỉ số thành phần trong bộ chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI). Khi dữ liệu vận hành được số hóa và cập nhật theo thời gian thực, chính quyền có thể giám sát hiệu quả, doanh nghiệp tiếp cận chính sách nhanh hơn và toàn bộ hệ sinh thái khu công nghiệp sẽ chuyển động đồng bộ.
Thứ hai, cần mở rộng và khuyến khích mạnh mẽ hơn các cơ chế về năng lượng sạch. Sau Quy hoạch điện VIII và các chính sách liên quan đến điện mặt trời áp mái, mua bán điện trực tiếp, Việt Nam cần một cơ chế điều phối trung tâm để giúp doanh nghiệp tiếp cận năng lượng sạch dễ dàng hơn, giảm thủ tục giấy tờ và chi phí kết nối. Nhu cầu sử dụng năng lượng tái tạo đang tăng mạnh từ các thị trường xuất khẩu nhưng nếu doanh nghiệp bị cản trở bởi quy trình phức tạp, họ khó có động lực chuyển đổi.
Thứ ba, cần đẩy nhanh việc hình thành và vận hành sàn giao dịch tín chỉ carbon. Nhiều năm qua, doanh nghiệp rất kỳ vọng vào công cụ này để đo đếm phát thải minh bạch và tham gia thị trường carbon. Tuy nhiên, với 98% doanh nghiệp Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và vừa, phần lớn chưa có đội ngũ kỹ thuật hay công cụ để kiểm kê phát thải. Do đó, Chính phủ cần xây dựng quy trình đơn giản hóa, đưa ra lộ trình phù hợp theo từng nhóm doanh nghiệp và phát triển các dịch vụ dùng chung trong khu công nghiệp để hỗ trợ đo đếm phát thải, kiểm định và báo cáo. Khi sàn giao dịch carbon vận hành hiệu quả, Việt Nam có thể thúc đẩy toàn bộ khu vực tư nhân tham gia giảm phát thải và tạo ra thị trường minh bạch cho các ngành xuất khẩu.
Từ góc độ dài hạn, muốn đạt mục tiêu kinh tế số và phát triển bền vững, Việt Nam cần một lực lượng lao động có tư duy số, kỹ năng xanh và năng lực thích ứng nhanh. Công nghệ và vốn đầu tư chỉ là điều kiện cần; yếu tố quyết định vẫn nằm ở con người. Doanh nghiệp cần chủ động hơn trong đào tạo lại, đào tạo nâng cao, hợp tác với các trường nghề, trường đại học và trung tâm đổi mới sáng tạo để xây dựng đội ngũ lao động chất lượng cao. Ngược lại, người lao động cần nhận thức rõ rằng kỹ năng số và kỹ năng xanh không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc nếu muốn giữ được việc làm và phát triển nghề nghiệp trong tương lai.
Người lao động sẽ là “chìa khóa” giúp Việt Nam tiến nhanh và vững chắc trên con đường thực hiện mục tiêu kép. Ảnh: Minh Anh.
Đặc biệt, sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước - doanh nghiệp - cơ sở đào tạo - người lao động sẽ là “chìa khóa” giúp Việt Nam tiến nhanh và vững chắc trên con đường thực hiện mục tiêu kép đến năm 2030 và 2050. Chỉ khi giải quyết được bài toán nguồn nhân lực, chuyển đổi xanh và chuyển đổi số mới thực sự đi vào chiều sâu, tạo động lực cho tăng trưởng bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.
