Giữ dân để giữ rừng

Đảm bảo sinh kế dưới tán rừng Hoàng Liên

“Tại vùng lõi Vườn quốc gia Hoàng Liên, mối quan hệ giữa bảo tồn và sinh kế cộng đồng luôn được đặt ra như một điều kiện tiên quyết. Do đó, muốn giữ rừng thì phải giữ được dân. Đó không chỉ là khẩu hiệu mà đã trở thành phương châm hành động, bởi rừng chỉ được bảo vệ khi người dân thực sự có cuộc sống tốt và gắn bó với thiên nhiên”, ông Phạm Văn Quảng, Chủ tịch UBND xã Bản Hồ (Lào Cai) chia sẻ.

Xã Bản Hồ hiện có 16 thôn, diện tích tự nhiên lên tới 166,67 km², với gần 7.870 nhân khẩu thuộc bốn dân tộc Dao, Mông, Tày và Kinh. Tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo còn cao, đạt 28,62%. Đời sống phụ thuộc chủ yếu vào nông nghiệp, canh tác một vụ và chịu ảnh hưởng khắc nghiệt của thiên tai vùng núi cao. Địa hình dốc, đất sản xuất ít và manh mún khiến hiệu quả kinh tế thấp.

Mặc dù nằm giữa vùng lõi – nơi sở hữu cảnh quan rất đẹp và nguồn tài nguyên động thực vật phong phú nhưng người dân lại không được tác động hay khai thác vào sinh cảnh. Đất canh tác đa phần ở vùng đệm, xa nơi sinh sống, dẫn tới chi phí lao động và vận chuyển lớn. Bên cạnh đó, các dự án du lịch sinh thái tiềm năng cũng chưa thể triển khai vì vướng quy định pháp lý.

Trong bối cảnh đó, xã Bản Hồ đã nỗ lực xây dựng các mô hình sinh kế phù hợp với điều kiện vùng lõi. Một trong những hướng phát triển nổi bật là nuôi cá nước lạnh, từng mang lại hiệu quả kinh tế khá tốt. Tuy nhiên, thời gian gần đây mô hình này gặp thách thức do cá tầm nhập khẩu giá rẻ làm giảm sức cạnh tranh của người nuôi.

“ Địa phương đang chuyển hướng sang nuôi cá Hoa, đây là loài đặc sản bản địa có giá trị ổn định hơn, phù hợp điều kiện tự nhiên, dễ tiêu thụ và không phụ thuộc vào nguồn giống nhập khẩu”, lãnh đạo xã Bản Hồ cho biết.

Cùng với đó, xã cũng đang phát huy thế mạnh trồng dược liệu dưới tán rừng. Các loại cây như thảo quả, sa nhân hay gừng đặc biệt thích hợp với khí hậu mát lạnh quanh năm, giúp tăng thu nhập cho các hộ sống gần rừng. Đây được xem là hướng phát triển bền vững khi vừa tạo ra giá trị kinh tế, vừa giữ nguyên thảm thực vật rừng.

Theo ông Quảng, một trụ cột khác của sinh kế vùng lõi là du lịch cộng đồng. Nhiều hộ gia đình đã phát triển homestay, kết hợp trải nghiệm văn hoá, khám phá thiên nhiên và tắm lá thuốc truyền thống của người Dao, Tày. Du lịch sinh thái không chỉ mang lại thu nhập mà còn giúp người dân gắn bó hơn với thiên nhiên, nhận thức rõ giá trị của rừng đối với đời sống của chính họ.

Hoàn thiện cơ chế để gắn kết bảo tồn và phát triển

Cũng theo ông Phạm Văn Quảng, để sinh kế xanh thực sự bền vững, cần sự hỗ trợ từ nhiều cấp. Ông cho rằng, cần xem xét điều chỉnh các nghị định liên quan để tháo gỡ bất cập trong triển khai chương trình, dự án tại vùng lõi. Tại cấp tỉnh, việc sớm cấp phép cho các dự án du lịch sinh thái đã được phê duyệt sẽ tạo động lực lớn để doanh nghiệp đầu tư, thu hút lao động địa phương và phát huy tiềm năng cảnh quan của Bản Hồ.

Đối với Ban quản lý Vườn quốc gia Hoàng Liên, ông Quảng mong muốn có cơ chế chia sẻ lợi ích từ rừng rõ ràng hơn, để người dân được hưởng thu nhập ổn định từ bảo vệ rừng. Việc hỗ trợ cây giống, phân bón, kỹ thuật canh tác bền vững, đào tạo nghề du lịch và nâng cao năng lực cộng đồng sẽ giúp đồng bào chủ động trong sản xuất. Mở rộng chi trả dịch vụ môi trường rừng, đầu tư hạ tầng thiết yếu như giao thông, điện, internet và nâng cao năng lực quản lý rừng cộng đồng sẽ là nền tảng quan trọng để các mô hình sinh kế phát triển.

Ông Quảng cũng nhấn mạnh vai trò của truyền thông trong việc quảng bá sản phẩm địa phương và nhân rộng các mô hình hiệu quả. Khi sản phẩm được tiêu thụ tốt, người dân sẽ tự tin chuyển đổi sang mô hình sinh kế xanh, giảm phụ thuộc vào rừng tự nhiên.

Từ thực tiễn tại xã Bản Hồ có thể thấy, gắn kết sinh kế bền vững với bảo tồn rừng chính là con đường giúp người dân sống tốt hơn và trở thành lực lượng bảo vệ rừng hiệu quả nhất. Đây cũng là hướng đi chiến lược để Vườn quốc gia Hoàng Liên vừa giữ được thiên nhiên, vừa phát triển cộng đồng, đảm bảo hài hòa giữa lợi ích con người và hệ sinh thái trong dài hạn.