Cần thiết ban hành Luật Phòng bệnh

Sáng 23/10, tiếp tục chương trình làm việc của Kỳ họp thứ 10, Quốc hội nghe Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan trình bày Tờ trình dự án Luật Phòng bệnh; đồng thời nghe Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh báo cáo thẩm tra dự án Luật này. Cả hai báo cáo đều nhấn mạnh: việc ban hành Luật Phòng bệnh là cần thiết trong bối cảnh mới.

Hơn 17 năm, luật cũ bộc lộ nhiều hạn chế

Trình bày trước Quốc hội, Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho biết Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm năm 2007 (có hiệu lực từ 1-7-2008) đã góp phần quan trọng giúp kiểm soát, khống chế dịch bệnh. Tuy nhiên, sau hơn 17 năm thực thi, luật đã bộc lộ nhiều bất cập, trong khi thực tiễn phát sinh thêm các vấn đề mới liên quan đến chất lượng sống, gánh nặng bệnh tật, dinh dưỡng, yếu tố môi trường, cùng khoảng trống chính sách trong phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần.

Bộ trưởng nhấn mạnh, việc xây dựng Luật Phòng bệnh nhằm hoàn thiện cơ sở pháp lý trong công tác phòng bệnh, qua đó nâng cao sức khỏe thể chất, tinh thần, tầm vóc, tuổi thọ và chất lượng cuộc sống người Việt Nam.

Dự thảo Luật gồm 6 chương với 41 điều, điều chỉnh các nội dung: phòng, chống bệnh truyền nhiễm; phòng, chống bệnh không lây nhiễm, rối loạn sức khỏe tâm thần; các yếu tố nguy cơ; dinh dưỡng trong phòng bệnh và các điều kiện bảo đảm thực hiện.

Nhiều nội dung mới về sức khỏe tâm thần, dinh dưỡng và Quỹ Phòng bệnh

Nhóm quy định chung bổ sung các khái niệm cơ bản (như phòng bệnh, bệnh không lây nhiễm, rối loạn sức khỏe tâm thần, dinh dưỡng...), cùng chính sách của Nhà nước trong ưu tiên hỗ trợ, khuyến khích tham gia, xây dựng “văn hóa sức khỏe”. Dự thảo cũng đề xuất bổ sung Ngày Sức khỏe toàn dân Việt Nam (7-4 hằng năm).

Luật mới quy định rõ cách phân loại bệnh truyền nhiễm, phân cấp cho Bộ trưởng Bộ Y tế quy định tiêu chí phân loại nhóm bệnh, xác định dịch bệnh và dịch vượt khả năng ứng phó của chính quyền. Đồng thời, bổ sung phân loại cấp độ dịch, bảo đảm không trùng lặp với Luật Phòng thủ dân sự.

Về các biện pháp phòng, chống bệnh truyền nhiễm, dự thảo quy định toàn diện, bao gồm giám sát, cách ly y tế, kiểm dịch, an toàn sinh học và sử dụng vắc xin. Các biện pháp liên quan đến quyền con người được quy định ở mức nguyên tắc trong luật; Bộ trưởng Bộ Y tế được giao quy định chi tiết về chuyên môn.

Dự thảo lần này mở rộng phạm vi đáng kể, bổ sung quy định về phòng, chống bệnh không lây nhiễm thông qua các biện pháp kiểm soát yếu tố nguy cơ, phát hiện sớm, dự phòng và quản lý điều trị tại cộng đồng; giao Bộ Y tế hướng dẫn chi tiết các nội dung về dinh dưỡng, tăng cường thể lực.

Với rối loạn sức khỏe tâm thần, dự thảo quy định về yếu tố nguy cơ, phát hiện sớm, biện pháp phòng ngừa, quyền và trách nhiệm của người bệnh.

Phần dinh dưỡng trong phòng bệnh nêu rõ nguyên tắc thực hiện và các nhóm đối tượng trọng tâm như phụ nữ có thai, bà mẹ cho con bú, trẻ em dưới 24 tháng tuổi, học sinh, người lao động, người cao tuổi.

Đáng chú ý, dự thảo đề xuất thành lập Quỹ Phòng bệnh, một quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách, do Thủ tướng Chính phủ thành lập. Nguồn hình thành gồm:

Ngân sách nhà nước hỗ trợ vốn điều lệ; Toàn bộ kinh phí kết dư của Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá đến hết 30-6-2026; Khoản đóng góp bắt buộc 2% trên giá tính thuế tiêu thụ đặc biệt của cơ sở sản xuất, nhập khẩu thuốc lá; Tài trợ, đóng góp tự nguyện, viện trợ không hoàn lại và các nguồn thu hợp pháp khác. Chính phủ sẽ quy định chi tiết việc tổ chức, quản lý, sử dụng Quỹ.

Theo Bộ Y tế, dự thảo Luật không phát sinh thêm thủ tục hành chính mới, các thủ tục hiện hành vẫn được điều chỉnh tại văn bản dưới luật. Luật cũng đã lồng ghép các yếu tố bình đẳng giới và chính sách dân tộc, trong đó ưu tiên hỗ trợ chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ em dân tộc thiểu số, hộ nghèo, vùng khó khăn; yêu cầu công tác truyền thông phù hợp văn hóa, phong tục các dân tộc.

Cần rà soát kỹ, thể chế hóa đầy đủ

Trình bày báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh khẳng định Ủy ban thống nhất với mục tiêu, quan điểm xây dựng Luật Phòng bệnh; cho rằng dự thảo đã thể chế hóa chủ trương của Đảng, phù hợp Hiến pháp và bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật.

Tuy nhiên, Ủy ban đề nghị Bộ Y tế tiếp tục rà soát, thể chế hóa đầy đủ các quan điểm trong Nghị quyết số 72 của Bộ Chính trị về công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân; bổ sung quy định cân đối giữa 5 nhóm chính sách lớn trong dự thảo; đồng thời hoàn thiện các báo cáo đánh giá tác động chính sách, đặc biệt về nguồn kinh phí bảo đảm thực hiện.

Với phòng, chống bệnh không lây nhiễm, Ủy ban đề nghị bổ sung quy định cụ thể về “tư vấn, theo dõi, phát hiện sớm, điều trị dự phòng cho người có nguy cơ cao mắc bệnh không lây nhiễm” để bảo đảm tính khả thi.

Đối với rối loạn sức khỏe tâm thần, cần làm rõ đối tượng có nguy cơ cao, biện pháp phòng ngừa và nguồn kinh phí thực hiện; đồng thời nghiên cứu bổ sung quy định liên quan đến học sinh, sinh viên và người bị sang chấn tâm lý sau thiên tai, thảm họa.

Về dinh dưỡng trong phòng bệnh, Ủy ban đề nghị bổ sung nguyên tắc thực hiện suốt vòng đời, phù hợp từng lứa tuổi, từng đối tượng; quy định mang tính khuyến cáo, không bắt buộc sử dụng sản phẩm dinh dưỡng.

Đối với chính sách dinh dưỡng cho phụ nữ mang thai và trẻ em bị suy dinh dưỡng, đa số ý kiến cho rằng cần áp dụng cho tất cả phụ nữ mang thai và trẻ em có nhu cầu, không phân biệt khu vực, vùng miền nhằm bảo đảm công bằng và nâng cao chất lượng dân số.

Quỹ Phòng bệnh cần cơ chế kiểm soát chặt

Ủy ban thống nhất với sự cần thiết thành lập Quỹ Phòng bệnh, song đề nghị có cơ chế kiểm soát rõ ràng, như việc Chính phủ báo cáo Quốc hội định kỳ 2 năm một lần về kết quả hoạt động, quản lý và sử dụng quỹ; quy định cụ thể nhiệm vụ, nguyên tắc sử dụng, đặc biệt với hoạt động phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Một số ý kiến đề xuất không bãi bỏ Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá, mà nên sửa đổi, mở rộng tên gọi và nhiệm vụ để tiếp tục phát huy hiệu quả. Cũng có ý kiến cho rằng cần xem xét mở rộng khoản đóng góp bắt buộc đối với các cơ sở sản xuất, nhập khẩu hàng hóa có nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe như rượu, bia, đồ uống có đường nhằm đảm bảo công bằng giữa các nhóm sản phẩm gây hại.

Dự án Luật Phòng bệnh được xem là bước tiến quan trọng trong việc hoàn thiện thể chế pháp luật về chăm sóc, bảo vệ sức khỏe nhân dân, hướng tới mục tiêu mỗi người dân Việt Nam “khỏe mạnh để hạnh phúc và phát triển bền vững”.