Phát biểu tại Diễn đàn “Chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ trong vận hành, bảo đảm an toàn đập, hồ chứa nước”, PGS. TS Hoàng Thái Đại, đại diện Hội Thủy lợi Việt Nam nhận định rằng năng lực của đội ngũ kỹ sư, chuyên gia Việt Nam hoàn toàn không thua kém các nước phát triển.
Ông cho biết nhiều cán bộ ngành thủy lợi đã được đào tạo ở nước ngoài, nắm vững công nghệ hiện đại và thậm chí có thể giảng dạy lại cho chính các đối tác quốc tế. Điều này khẳng định Việt Nam có đủ nguồn lực chất lượng cao để làm chủ các công nghệ tính toán, mô phỏng và vận hành trong lĩnh vực tài nguyên nước và hồ đập.
Tại diễn đàn, ông Hoàng Thái Đại cũng chia sẻ một trăn trở đã kéo dài nhiều năm, đó là công tác quản lý nhà nước về tài nguyên nước trước đây bị phân tán giữa nhiều cơ quan, dẫn đến chồng chéo và thiếu thống nhất.
PGS. TS Hoàng Thái Đại, Hội Thủy lợi Việt Nam. Ảnh: Tùng Đinh.
"Việc sáp nhập và kiện toàn mô hình quản lý hiện nay, nhất là khi Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã được hợp nhất, là tín hiệu rất tích cực, vì đây là điều kiện để thống nhất từ chính sách, cơ sở dữ liệu đến hệ thống hạ tầng quan trắc", đại diện Hội Thủy lợi Việt Nam bày tỏ.
Ông nhấn mạnh, công nghệ hiện nay rất phát triển, phần mềm tốt, thiết bị hiện đại, nhưng dữ liệu vẫn là “tài sản cốt lõi” và đang là điểm yếu nhất. Dữ liệu quan trắc, đặc biệt là dữ liệu từ mạng quan trắc khí tượng thủy văn quốc gia và mạng trạm của các công ty thủy lợi, vẫn còn phân tán, chưa được chuẩn hóa hoặc liên thông.
Tình trạng phân bố trạm “nơi dày đặc, nơi thưa thớt”, như đại diện doanh nghiệp đã nêu, là vấn đề nhìn thấy rõ nhưng chưa được xử lý triệt để. Muốn sử dụng công nghệ hiệu quả, theo ông, trước hết phải giải quyết vấn đề dữ liệu và hạ tầng quan trắc.
PGS.TS Hoàng Thái Đại cho rằng dù thiết bị hay phần mềm tiên tiến đến đâu thì vai trò của quản lý nhà nước vẫn là yếu tố quyết định. Nhà nước phải đứng ra điều phối, thống nhất quản lý tài nguyên nước và hệ thống hồ đập từ Trung ương đến địa phương; ban hành các quy chuẩn, quy trình, định mức kinh tế - kỹ thuật; đồng thời tổ chức đào tạo đội ngũ cán bộ đủ năng lực vận hành công nghệ mới. Đào tạo nhân lực chất lượng cao không chỉ dành cho cơ quan quản lý mà còn cho các doanh nghiệp khai thác công trình thủy lợi và các đơn vị vận hành ở địa phương.
Ông Đại nhắc lại bài học về những xung đột vận hành giữa thủy điện và thủy lợi giai đoạn trước, khi hai ngành hoạt động tách rời, mỗi bên có một mục tiêu. Theo ông, trong bối cảnh mới, khi Bộ Nông nghiệp và Môi trường thống nhất quản lý tài nguyên nước và công trình thủy lợi, cần phối hợp chặt chẽ hơn nữa với Bộ Công Thương và Bộ Xây dựng để xử lý các vấn đề liên ngành. Ông cho rằng chỉ khi có cơ quan điều phối thống nhất, kết hợp với dữ liệu đầy đủ và hạ tầng quan trắc đồng bộ thì các chính sách vận hành liên hồ mới đi vào thực chất.
PGS.TS Hoàng Thái Đại đánh giá cao việc các cơ quan quản lý, địa phương và doanh nghiệp cùng ngồi lại thảo luận. Những hội nghị như thế này, theo ông, giúp “xới lên” vấn đề, nhìn rõ thực trạng hơn và quan trọng nhất là tạo nền tảng để cùng nghiên cứu, cùng đề xuất giải pháp với Bộ và Chính phủ nhằm hoàn thiện công tác quản lý, đảm bảo an toàn đập và vận hành hồ chứa trong thời gian tới.
Lãnh đạo Công ty WATEC phát biểu tại diễn đàn. Ảnh: Tùng Đinh.
Cần cơ quan đầu mối
Ở góc độ doanh nghiệp, đại diện Công ty WATEC nhấn mạnh rằng vận hành an toàn hồ đập trong điều kiện mưa bão cực đoan hiện nay phụ thuộc vào 3 yếu tố nền tảng, gồm mật độ trạm đo mưa trên lưu vực, chất lượng dữ liệu thu được từ các trạm và khả năng tổng hợp - phân tích thông tin của phần mềm hỗ trợ.
Nếu thiếu một trong ba yếu tố này, việc vận hành sẽ không thể đạt hiệu quả, bởi dữ liệu đầu vào thiếu chính xác sẽ khiến các mô hình dự báo và kịch bản vận hành mất đi độ tin cậy.
Theo người đại diện của WATEC, mặc dù số lượng trạm cao, việc phân bổ chưa đồng đều khiến nhiều khu vực có mật độ trạm quá dày, trong khi những vùng khác lại thiếu thiết bị, dẫn đến dữ liệu không phản ánh chính xác diễn biến mưa trên từng lưu vực.
Đại diện công ty cho biết, phần mềm của công ty đã tổng hợp và chia sẻ dữ liệu miễn phí cho Cục Thủy lợi, Tổng cục Phòng chống thiên tai và Tổng cục Khí tượng Thủy văn, nhằm hỗ trợ công tác vận hành hồ đập và phòng chống thiên tai.
Tuy nhiên, để sử dụng dữ liệu hiệu quả, cần có một cơ quan đầu mối đứng ra kiểm soát, chuẩn hóa và phân phối dữ liệu từ các trạm. WATEC sẵn sàng phối hợp khi các chi cục tiếp tục là đơn vị lắp đặt, còn công ty cung cấp dữ liệu cho cơ quan đầu mối do Cục Thủy lợi chỉ định quản lý.
Điều quan trọng đại diện này là Cục cần cung cấp tọa độ và phương án phân vùng lưu vực rõ ràng để doanh nghiệp có thể bố trí trạm phù hợp, tránh trùng lặp, đồng thời đảm bảo khoảng cách giữa các trạm đem lại hiệu quả quan trắc tối ưu.
Ông cũng nêu trở ngại lớn là tâm lý e ngại của nhiều đơn vị thủy lợi; khi tiếp nhận trạm, họ phải thực hiện bảo trì hàng năm và kiểm định định kỳ, trong khi đây là khoản chi phí chưa được quy định rõ trong định mức. Một số đơn vị còn lo ngại rằng khi thiết bị hỏng phải chờ thay thế từ nhà sản xuất nước ngoài sẽ gây gián đoạn hệ thống.
Ông khẳng định quan điểm của WATEC là luôn sẵn sàng hợp tác và cung cấp dữ liệu đầy đủ, nhưng điều cần thiết nhất lúc này là một khung thể chế thống nhất để tránh đầu tư manh mún và trùng lặp, đồng thời bảo đảm các doanh nghiệp, cơ quan quản lý và đơn vị vận hành hồ đập có thể sử dụng chung một nguồn dữ liệu chính xác, liên tục và đáng tin cậy.
