[Bài 6]: Đông Nam Á giải quyết ô nhiễm khói mù xuyên biên giới

Thách thức liên vùng

Tại Singapore, nguồn ô nhiễm không khí chủ yếu đến từ khí thải của các nhà máy công nghiệp và phương tiện giao thông. Khói mù xuyên biên giới do cháy rừng và đất đai trong khu vực cũng ảnh hưởng đến chất lượng không khí của Singapore, đặc biệt trong mùa gió mùa Tây Nam từ tháng 8 đến tháng 10.

Tuy được đánh giá có chất lượng không khí tốt hơn nhiều thành phố khác ở châu Á, biến đổi khí hậu và đô thị hóa vẫn làm gia tăng hàm lượng các chất ô nhiễm như bụi mịn (PM2.5, PM10) và ozone. PM2.5 và PM10 là các hạt bụi nhỏ hơn 2,5 và 10 micromet, thường có trong đất, bụi và muội than, có thể đi sâu vào phổi gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.

Tương tự Singapore, phần lớn PM2.5 ở Thái Lan bắt nguồn từ các điểm cháy rải rác trên khắp cả nước. Năm 2024, 68% các điểm cháy được ghi nhận ở vùng rừng, 24% ở khu vực nông nghiệp và 8% ở khu vực đô thị.

Theo dữ liệu từ Cục Kiểm soát Ô nhiễm Thái Lan (PCD), từ đầu năm 2025, nước này ghi nhận hơn 10.500 điểm cháy trên cả nước. Số điểm cháy cao nhất tập trung tại các cánh đồng lúa, tiếp theo là khu vực rừng và các vùng canh tác thông thường. Nông dân Thái Lan có thói quan đốt đồng ruộng sau mùa vụ, khiến việc sản xuất lúa, ngô và mía là tác nhân chính gây ô nhiễm không khí ở phía Bắc nước này.

Còn ở Thủ đô Jakarta (Indonesia), với khoảng 25 triệu phương tiện giao thông cơ giới lưu thông mỗi ngày, thành phố cũng đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng.

Trong mùa khô, khi lượng mưa giảm và điều kiện thời tiết khiến các chất ô nhiễm khó khuếch tán, khoảng 42-57% lượng ô nhiễm không khí được xác định là bắt nguồn từ khí thải của các phương tiện giao thông.

“Chất lượng không khí ngày càng suy giảm, đặc biệt nghiêm trọng tại khu vực Đặc khu Jakarta. Tuy tỉ lệ này giảm xuống còn khoảng 32-41% trong mùa mưa, giao thông vẫn là một trong những nguồn phát thải lớn nhất, gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân và môi trường sống”, Bộ Môi trường Indonesia cảnh báo năm 2019.

Siết chặt tiêu chuẩn khí thải

Tình trạng ô nhiễm khói mù kéo dài đặt ra yêu cầu cấp thiết về các giải pháp giảm thiểu khí thải và phát triển hệ thống giao thông bền vững cho Đông Nam Á. Theo đó, các quốc gia thành viên đã cam kết thực hiện Lộ trình Hợp tác ASEAN hướng tới kiểm soát ô nhiễm khói mù xuyên biên giới, nhằm đạt được tầm nhìn về một ASEAN không khói mù. Cùng với đó, xây dựng bộ chính sách giảm ô nhiễm không khí phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội mỗi quốc gia.

Singapore áp dụng một chiến lược toàn diện, trong đó yếu tố môi trường được đưa vào xem xét các khâu từ quy hoạch sử dụng đất, kiểm soát xây dựng đến quản lý phát triển, hạn chế tối đa tác động ô nhiễm cũng như ảnh hưởng tiêu cực đến khu dân cư lân cận. Các khu công nghiệp được bố trí tại những khu vực riêng biệt, có vùng đệm đủ rộng so với khu dân cư.

Trước khi được cấp phép hoạt động, các cơ sở công nghiệp phải trải qua quy trình kiểm tra nghiêm ngặt để đảm bảo không gây ra ô nhiễm vượt mức kiểm soát và không ảnh hưởng đến sức khỏe, an toàn cộng đồng. Đồng thời, họ phải áp dụng các biện pháp kiểm soát khí thải theo tiêu chuẩn của Cơ quan Môi trường Quốc gia (NEA).

Tất cả xe mới đăng ký tại Singapore đều phải đáp ứng các tiêu chuẩn khí thải khắt khe ngay từ đầu và duy trì trong suốt quá trình sử dụng. Tiêu chuẩn này dựa trên quy chuẩn quốc tế và được nâng cấp liên tục để phù hợp với công nghệ hiện đại. Cụ thể, xe hơi và xe thương mại chạy xăng, dầu mới phải đạt chuẩn Euro VI, trong khi xe máy mới phải tuân thủ chuẩn Euro IV.

Ngoài ra, các phương tiện đang lưu hành trên đường cũng phải trải qua kiểm tra định kỳ để đảm bảo duy trì chất lượng, đáp ứng các tiêu chuẩn về khí thải và tiếng ồn.

“Giữ gìn chất lượng không khí là bảo vệ sức khỏe cộng đồng, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân” trở thành phương châm hành động của Bộ Môi trường và Phát triển bền vững Singapore.

Để đối phó với tình trạng ô nhiễm không khí xuyên biên giới, Singapore đã ban hành Đạo luật Ô nhiễm Khói mù xuyên biên giới (THPA) vào tháng 09/2014. Tuy việc thực thi vẫn còn một số khó khăn liên quan đến yếu tố pháp lý và hợp tác quốc tế, THPA vẫn được đánh giá là một công cụ pháp lý quan trọng trong nỗ lực bảo vệ chất lượng không khí và răn đe các hành vi gây ô nhiễm xuyên biên giới của Singapore.

Thái Lan hiện đang tích cực giảm số điểm cháy với các biện pháp quyết liệt. Ngày 29/1, Bộ trưởng Nội vụ Anutin Charnvirakul đã ban hành lệnh cấm toàn quốc kéo dài ba tháng đối với mọi hình thức đốt, đặc biệt là đốt rơm rạ và chất thải nông nghiệp.

Các Bộ, ngành Thái Lan phải phối hợp với chính quyền địa phương, tổ chức giám sát chặt chẽ việc đốt ruộng đồng. Trong khi đó, nông dân được khuyến khích áp dụng các phương pháp xử lý chất thải nông nghiệp thay thế, như ủ phân hữu cơ hoặc sử dụng máy móc để thu gom rơm rạ.

Chính phủ Thái Lan cũng phê duyệt khoản ngân sách trung ương trị giá 620 triệu baht (tương đương 490 tỷ đồng) để đối phó với cháy rừng, khói mù và ô nhiễm bụi mịn PM2.5, đặc biệt tại các khu vực phía Bắc.

Chính quyền Thủ đô Jakarta xác định phát thải từ phương tiện giao thông là nguồn gây ô nhiễm chính, chiếm khoảng 30-40% tại Jakarta, Chính phủ Indonesia đã thành lập các nhóm công tác liên ngành xử lý ô nhiễm không khí, tập trung vào các nhóm giải pháp kiểm soát phát thải, giám sát và quản lỹ chất lượng không khí.

Cụ thể, Bộ Môi trường Indonesia chủ trì phối hợp với chính quyền tỉnh Jakarta, Bộ Giao thông và Cảnh sát Quốc gia tiến hành triển khai kiểm tra khí thải xe, đặc biệt là xe tải nặng ở các khu công nghiệp tại Jakarta.

Indonesia dự kiến hạn chế bán nhiên liệu có hàm lượng lưu huỳnh cao và nâng cấp chất lượng nhiên liệu trợ giá. Các phương tiện như xe máy, taxi và xe công cộng sẽ tiếp tục được sử dụng nhiên liệu trợ giá, trong khi các phương tiện khác sẽ bị hạn chế.

Từ năm 2022, Indonesia đã áp dụng thuế carbon cho ngành điện lực và dự kiến mở rộng sang các lĩnh vực khác vào năm 2025. Chính phủ cũng đang triển khai hệ thống giao dịch phát thải trong nước để hỗ trợ quá trình giảm phát thải khí nhà kính.

“Chúng tôi sẽ triển khai chương trình B40, yêu cầu pha trộn 40% nhiên liệu sinh học từ dầu cọ vào diesel nhằm giảm phát thải CO₂ khoảng 40 triệu tấn mỗi năm”, ông Airlangga Hartarto, Bộ trưởng Bộ Điều phối Các vấn đề kinh tế Indonesia, cho biết. Đồng thời, Chính phủ đang nâng cấp hệ thống giám sát chất lượng không khí và thực hiện các biện pháp chỉnh sửa thời tiết, như tạo mưa nhân tạo để giảm nồng độ bụi mịn trong không khí.

Indonesia cũng tập trung phát triển năng lượng tái tạo, với kế hoạch tăng tỷ lệ năng lượng tái tạo từ 12% năm 2024 lên 35% vào năm 2034, tập trung vào năng lượng mặt trời, thủy điện và địa nhiệt.