Ông Nông Văn Chiến (70 tuổi), trú bản Pắc Ngòi, xã Nam Mẫu cho biết: Từ Lồng tồng (còn là lồng tông theo tiếng Tày, Nùng, hay lồng tộng theo tiếng Dao; Lùng tùng, theo tiếng Nùng), có nghĩa là "xuống đồng".

Lễ hội Lồng tông được người dân nơi đây coi là lễ hội quan trọng bậc nhất, gắn liền với nông nghiệp trồng trọt, được tổ chức hàng năm.

Ông Nguyễn Văn Đông, Chủ tịch UBND xã Nam Mẫu cho biết: Năm 2025, lễ hội Lồng tồng có hai phần gồm phần lễ và phần hội. Phần nghi lễ chủ yếu là cúng tế trời đất và thần linh với mục đích là tạ ơn thần thánh làm cho mùa màng bội thu. Việc tổ chức Lễ hội Lồng tồng mang nhiều yếu tố của tín ngưỡng phồn thực, sự sinh sôi, nảy nở với một khát vọng cầu cho mùa màng tươi tốt, mưa thuận gió hoà, năm mới làm ăn thuận lợi. Khu vực lễ hội diễn ra ở bãi bồi ven hồ Ba Bể.

Trước giờ khai mạc Hội Xuân Ba Bể 2025, huyện Ba Bể tổ chức Lễ cầu an tại đền An Mạ, Ông Nguyễn Đăng Bình, Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Kạn cùng đông đảo tập thể và nhân dân đã đến Đền An Mạ nằm giữa hồ Ba Bể để dâng hương.

Trước ngày tổ chức lễ hội Lồng tồng, mỗi gia đình dân tộc Tày chuẩn bị một mâm cỗ cúng gồm gà, thịt lợn, trứng luộc, hai cặp bánh chưng, một cặp bánh chưng Tày (bánh trưng gói dài giống bánh tét Nam bộ). Trên mỗi mâm lễ đều có chiếc bánh hình bông hoa nhiều màu sắc và hai đôi quả còn được làm bằng vải có nhiều tua rua mầu sắc sặc sỡ cùng hạt giống các loại. Mâm lễ vật của bản được lựa chọn kĩ lưỡng, phải to hơn, nhiều hơn, trang trí đẹp hơn với các mâm lễ của các gia đình và nhất thiết phải có thủ lợn. Các mâm lễ được xếp thẳng hàng, người chủ lễ (thường là thày Tào, hoặc thày Mo), gọi là “pú mo”. “Pú mo” đứng trước mâm lễ của bản khấn tạ ơn trời đất, thần linh đã phù hộ cho dân bản.

Trong phần nghi lễ, dân bản thắp hương, rót rượu,... sau lời khấn tạ ơn, “pú mo” tiếp tục khấn cầu mưa, một người phụ lễ đội một chậu nước đứng bên cạnh, nhiều người khác cầm tàu lá cọ đi từ nơi cúng tế về cuối bãi đất. Khấn xong, “pú mo” vẩy nước ra xung quanh, ngụ ý là trời ban mưa, dân bản xúm lại, ai cũng muốn hứng lấy những giọt nước tượng trưng cho may mắn ấy. Vảy nước xong, “pú mo” lại lấy hạt giống từ các mâm lễ vãi ra xung quanh, dân bản lấy hạt giống ấy trộn với hạt giống nhà mình chọn gieo cấy. Theo đó đàn ông sẽ đi những đường cày đầu tiên, còn phụ nữ thì trổ tài thi cấy. Sau các lễ thức đó, dân bản cùng nhau phá cỗ, chúc tụng nhau khoẻ mạnh, may mắn, thóc lúa đầy bồ, lợn gà đầy sân...

Sau khi phần lễ kết thúc, cũng là lúc diễn ra phần hội; mở đầu là hội Tung còn. Đây là hoạt động đông vui nhất và thu hút nhiều người tham gia.

Khi quả còn xuyên thủng hồng tâm của vòng tròn, là âm dương đã giao hòa, cuộc sống sẽ sinh sôi, mùa màng sẽ bội thu và ai ném trúng hồng tâm đầu tiên sẽ được trao giải thưởng, được coi là điềm may mắn trong cả năm, được thần linh phù hộ. Nếu ở lễ hội nào không có ai tung còn trúng vòng tròn, xuyên thủng hồng tâm thì dân bản không vui, vì theo quan niệm đó là điềm báo một năm mới không thuận lợi. Đây là nét đặc sắc mà chỉ dân tộc Tày mới có.

Nhiều hoạt động trong lễ hội Lồng tồng như rước cờ, múa sư tử, đi cà kheo, múa rối, chọi gà, đánh đu, múa võ, kéo co, đẩy gậy, bắn nỏ và hát then, ... ở mỗi loại hình trò chơi dân gian này đều phản ánh sâu sắc sự tài hoa, khát vọng của người Tày đối với các đấng siêu nhiên. Tại Lễ hội, không thể thiếu hát then, hát sli, lượn. Đêm về những câu hát theo lối đối đáp của đám con trai, con gái để cầu mùa, chúc mừng dân bản mọi điều tốt lành. Lời hát mượt mà, sâu lắng vừa là lời chúc mừng năm mới, vừa là lời dặn dò công việc cấy hái của nhà nông, thể hiện tri thức dân gian về mùa vụ và cả những mong ước về một mùa màng no ấm.

Trao đổi với phóng viên Báo Tài nguyên và Môi trường, ông Nông Ngọc Duyên, Chủ tịch UBND huyện Ba Bể cho biết: Hiện đã có hàng vạn người dân từ khắp các tỉnh Cao Bằng, Thái Nguyên, Tuyên Quang và các huyện thị của tỉnh Bắc Kạn về tham dự. Chương trình năm nay tại Lễ hội lồng tồng Ba Bể sẽ có nhiều hoạt động đặc sắc, như: Bắn pháo hoa, Biểu diễn nghệ thuật; đua thuyền độc mộc; thi khâu, thi giã bánh dày, đẩy gậy, bịt mắt bắt dê, kéo co; trải nghiệm không gian văn hóa đặc sắc của các dân tộc; thi đấu bóng chuyền…

Tại Lễ khai mạc, lễ hội diễn ra màn biểu diễn múa bát của 300 diễn viên quần chúng. Đây loại hình dân vũ mô phỏng các động tác ươm tơ, dệt vải của đồng bào dân tộc Tày từ xa xưa.

Đến với Ba Bể dịp này, cùng với Lễ hội lồng tồng, du khách sẽ được trải nghiệm các địa danh trong Khu du lịch Ba Bể, như: Du lịch sinh thái Vườn quốc gia Ba Bể, Đồn Đèn - xã Khang Ninh, Làng văn hóa thôn Pác Ngòi, Bó Lù, Cốc Tộc - xã Nam Mẫu...