Tự chủ tài chính khiến một số trường đại học 'kém đi' sau sáp nhập

Sáng 20/11, thảo luận tại hội trường về dự án Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), nhiều đại biểu Quốc hội đồng tình với nguyên tắc tự chủ đại học, trong đó nhà trường tự chịu trách nhiệm đi đôi với trách nhiệm giải trình. Tuy nhiên, dự thảo luật vẫn chưa có tiêu chí định lượng rõ ràng để xác định mức độ tự chủ của cơ sở giáo dục đại học, điều này khiến nhiều ý kiến lo ngại: tự chủ tài chính có thể trở thành con dao hai lưỡi, khiến một số trường hạ tiêu chuẩn để thu hút sinh viên, dẫn đến giảm chất lượng sau sáp nhập.

Đại biểu Nguyễn Quang Huân (TP.HCM) nhấn mạnh, Tờ trình 819 của Chính phủ khẳng định cần sửa đổi Luật Giáo dục đại học để đáp ứng Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị, trong đó yêu cầu tạo đột phá trong giáo dục và xác nhận quyền tự chủ của cơ sở đào tạo. Dự thảo luật giải thích: “Quyền tự chủ là quyền được chủ động quyết định, phải chịu trách nhiệm giải trình theo pháp luật về hoạt động chuyên môn học thuật, đào tạo, nghiên cứu khoa học, hợp tác quốc tế, tổ chức nhân sự, tài chính và những lĩnh vực khác”.

Theo đại biểu, quy định này bám sát tinh thần Nghị quyết 71, trong đó nêu rõ việc xây dựng khung chiến lược phát triển giáo dục đại học, sáp nhập, giải thể các cơ sở không đạt chuẩn, xóa bỏ cấp trung gian và chuyển một số trường về địa phương quản lý để nâng cao hiệu quả.

Tuy nhiên, ông Huân cho rằng, khái niệm “cơ sở giáo dục đại học” trong dự thảo luật chưa hợp lý. “Đại học quốc gia, đại học vùng có rất nhiều cơ sở bên dưới. Nếu coi các đại học lớn như tập đoàn hay tổng công ty là ‘cơ sở’, chúng ta sẽ không quan tâm đúng mức đến các đơn vị trực thuộc, nơi cần tăng cường tự chủ”, ông phân tích.

Theo đại biểu, sáp nhập cơ học không phải lúc nào cũng giúp trường mạnh hơn. Ông dẫn chứng: “Trường ĐH Bách khoa Hà Nội khi phát triển lên thành đại học với nhiều trường con mới thực sự mạnh về nội lực. Nếu sáp nhập cơ học, những cơ sở đang phát triển có thể bị hạn chế, thậm chí kém đi vì mất tự chủ tài chính và phải hạ tiêu chuẩn để thu hút sinh viên.”

Thực tế này cũng đã xảy ra với một số trường đại học sau sáp nhập. Trước đây, những cơ sở này rất mạnh, nhưng sau khi sáp nhập và phải tự chủ tài chính, số lượng sinh viên đầu vào giảm khiến họ buộc phải hạ tiêu chuẩn, từ đó giảm chất lượng đào tạo. Đại biểu Huân nhấn mạnh: “Nếu không xác định đúng khái niệm cơ sở giáo dục đại học, chúng ta sẽ phân bổ nguồn lực không hợp lý, tập trung vào những ‘cơ thể’ lớn mà bỏ qua những ‘tế bào’ quan trọng để làm nền tảng vững mạnh.”

Về tiêu chí đánh giá tự chủ, đại biểu Mai Văn Hải (Thanh Hóa) cho rằng dự thảo luật thiếu các chỉ số định lượng để xác định mức độ tự chủ của cơ sở giáo dục đại học, đặc biệt là về tài chính và nhân sự. Ông đề nghị bổ sung các yêu cầu như hệ thống kiểm soát nội bộ, cơ chế kiểm toán độc lập, báo cáo giải trình định kỳ và công khai. Đồng thời, cần làm rõ mối quan hệ giữa quyền tự chủ của nhà trường với quyền quản lý của Nhà nước, Bộ và địa phương để tránh hiểu nhầm tự chủ là tự do tuyệt đối.

Đại biểu Hải cũng góp ý về cơ chế quản lý cơ sở giáo dục đại học tư thục: “Cơ sở giáo dục đại học công lập cần được cơ quan quản lý trực tiếp phê duyệt chiến lược phát triển, còn cơ sở tư thục do nhà đầu tư phê duyệt, phù hợp với chiến lược giáo dục đại học. Đồng thời, nhà đầu tư phải công khai năng lực tài chính, nguồn vốn và tình hình thực hiện cam kết đầu tư, bảo đảm bền vững và hiệu quả hoạt động.”

Báo cáo thẩm tra dự án luật của Ủy ban Văn hóa - Xã hội tán thành quy định về tổ chức và quản trị của cơ sở giáo dục đại học, đồng thời cho rằng dự thảo đã thể chế hóa tinh thần Nghị quyết 71, bảo đảm quyền tự chủ đầy đủ, toàn diện cho các cơ sở giáo dục đại học không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính. Tuy nhiên, Ủy ban đề nghị Chính phủ ban hành văn bản hướng dẫn riêng về tự chủ đại học, quy định rõ mức độ tự chủ dựa trên năng lực quản trị, chất lượng giáo dục và năng lực tài chính; đồng thời làm rõ quyền hạn, trách nhiệm của các bên trong giám sát hoạt động khi chấm dứt hội đồng trường và vị trí, chức năng của các đơn vị trực thuộc.