Vai chính, vai phụ và vai trò sáng tạo

Nhà văn Nguyễn Quang Lập - Thứ Ba, 17/01/2023 , 09:35 (GMT+7)

Lâu nay, tại các liên hoan phim, khi nhắc tên một bộ phim người ta thường nói phim này là của đạo diễn kia khiến nhiều người nhầm tưởng phim là của đạo diễn thật.

Việc tồn đọng quan niệm "phim là của đạo diễn" có liên quan đến lịch sử điện ảnh (Ảnh minh họa).

Ngay cả các nhà phê bình điện ảnh, các nhà báo giới thiệu phim cũng mặc nhiên cho rằng phim là tác phẩm điện ảnh của đạo diễn, khi đánh giá thành công hay thất bại của bộ phim họ thường gán cho thành công hay thất bại của đạo diễn. Đến lượt các đạo diễn cũng ngộ nhận luôn phim là của họ, chính họ là cha đẻ của bộ phim, không ai khác.

Vậy phim có phải của đạo diễn không? Hoàn toàn không, cả phương diện chủ sở hữu tác phẩm lẫn tư cách tác giả của bộ phim.

Về phương diện chủ sở hữu thì phim là của nhà sản xuất. Nhà sản xuất bỏ tiền ra thuê nhà biên kịch viết kịch bản, thuê đạo diễn làm phim. Khi phim ra đời, nhà sản xuất toàn quyền sử dụng phim trong mọi hoạt động kinh doanh và quảng bá, biên kịch và đạo diễn chỉ được một cái quyền duy nhất là quyền hưởng nhuận bút. Cũng như ta xây một cái nhà, chẳng ai bảo đó là nhà của nhà thiết kế hay của nhà xây dựng cả.

Xét về phương diện tác giả thì phim là của một tập thể tác giả, cho dù vai trò của đạo diễn là rất lớn, công sức anh ta bỏ ra cũng rất lớn, có thể nói là lớn nhất, thì anh ta cũng chỉ là một trong các tác giả của bộ phim mà thôi.  Điều đó giải thích vì sao vừa có giải phim vừa có giải cho đạo diễn, và rất nhiều khi phim được giải vàng trong khi đạo diễn chẳng được giải gì sất. Nhìn sang các công trình kiến trúc, kiến trúc sư là tác giả của công trình dù nhiều khi anh ta vẽ nó chỉ trong một đêm, trong khi tổng công trình sư có thể đổ môi sôi nước mắt cả chục năm nhưng tư cách tác giả của anh ta vẫn là zero.

Vì sao còn tồn đọng quan niệm phim là của đạo diễn? Điều này có liên quan đến lịch sử điện ảnh. Từ cuối thế kỉ 19 đầu thế kỉ 20, đạo diễn là thống soái. Thời kì đầu nhà sản xuất chính là đạo diễn, về sau nhà sản xuất chỉ là người bỏ tiền ra cho đạo diễn làm phim, họ là nhà đầu tư chứ không là ông chủ. Kịch bản lúc đầu chỉ là những vạch đầu dòng chủ yếu cung cấp ý tưởng và những gợi ý cho đạo diễn, mọi thứ đều do đạo diễn sáng tác tại trận.

Về sau kịch bản được viết ra hoàn chỉnh nhưng đó chỉ là kịch bản văn học, nhà biên kịch chỉ cung cấp câu chuyện, nhân vật và các chất liệu văn học cho đạo diễn chế tạo thành tác phẩm điện ảnh. Cho đến thập niên 70 thế kỉ XX do nhà biên kịch chỉ sáng tác kịch bản văn học nên vai trò của họ rất mờ nhạt, các nhà biên kịch không thể sánh với các đạo diễn. Vì vậy gọi phim là của đạo diễn, tuy không đúng lắm nhưng được mọi người mặc nhiên thừa nhận.

Ngày nay khác rồi. Khi mà nhà sản xuất thực sự là ông chủ, can thiệp vào mọi khâu của sản xuất phim, anh ta quyết định kịch bản, trực tiếp thuê quay phim, thuê nhạc sĩ, thậm chí quyết định luôn cả diễn viên thì đạo diễn đã rời ngôi thống soái, vai trò này thuộc về nhà sản xuất. Kịch bản bây giờ cũng đã khác, nhà biên kịch viết kịch bản điện ảnh chứ không phải kịch bản văn học. Kịch bản điện ảnh thực sự là bộ phim trên giấy, và nhà sản xuất yêu cầu đạo diễn làm phim đúng theo kịch bản đã phê duyệt. Khi đó vai trò đạo diễn bất quá vai trò của một tổng công trình sư trong các công trình kiến trúc. Đó là một sự thật!

Vì vậy, ngày nay khi nghe người ta nói phim này là của đạo diễn kia thì nên hiểu đạo diễn chỉ là người đại diện của bộ phim chứ không phải bộ phim là của anh ta, đó cũng là cách tôn vinh các đạo diễn, lối tôn vinh hữu danh vô thực. Sự thật này sẽ làm các đạo diễn nổi khùng, nhưng biết làm thế nào khi đó là sự thật!

Nhà văn Nguyễn Quang Lập
Tin khác
Nhớ Dương Tường
Nhớ Dương Tường

Gần đây, nhân một người trẻ rời cõi tạm được cộng đồng mạng nhắc đến rất nhiều với những lời tưởng thưởng về tài năng của anh, tôi lại nhớ đến DƯƠNG TƯỜNG.

'Tống biệt hành' - ai người Thâm Tâm tống biệt?
'Tống biệt hành' - ai người Thâm Tâm tống biệt?

'Tống biệt hành' có thể xem là một bài thơ dự báo định mệnh. Đó là một bài thơ rất lạ, đến nay vẫn còn rất lạ, khiến người đời sauphảirơinướcmắt,nghĩngợimãichưathôi!...

Dáng đứng Việt Nam tạc vào thế kỷ
Dáng đứng Việt Nam tạc vào thế kỷ

Dáng đứng Việt Nam được bồi đắp từ sự hy sinh của những thương binh liệt sĩ, còn mãi vang vọng trong những áng thơ kiêu hãnh và tự hào.

Quả sấu tròn
Quả sấu tròn

Quả sấu tròn đã lăn từ lịch sử và rừng già đến mọc giữa phố xá, tặng con người một bát canh chua như lời nhắc nhở đừng quá rời xa cội nguồn.

Hào khí Việt lấp lánh trong 'Ba người vượt ngục Guyane'
Hào khí Việt lấp lánh trong 'Ba người vượt ngục Guyane'

Hào khí Việt những năm đầu thế kỷ 20 được tái hiện rất rõ nét qua cuốn sách tư liệu công phu 'Ba người vượt ngục Guyena' của tác giả Đỗ Thái Bình.

Lạc vào cuộc ‘đua thuyền’ truyền hình Quảng Bình
Lạc vào cuộc ‘đua thuyền’ truyền hình Quảng Bình

Không có hàng ngàn cổ động viên reo hò, nhưng tôi đã tưởng tượng là ê kíp truyền hình trực tiếp đang chèo một con thuyền chở văn hóa Quảng Bình đi khắp muôn nơi...

Nông nghiệp và Môi trường với Nguyễn Huy Thiệp
Nông nghiệp và Môi trường với Nguyễn Huy Thiệp

Dù khiêm tốn đến mấy, hẳn ông Lê Nam Sơn, ông Trịnh Bá Ninh và các biên tập viên kỳ cựu của báo đều không thấy chướng khi nói rằng truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp đã góp phần làm nên, làm vững chắc thêm hiện tượng Báo Nông nghiệp Việt Nam số Tết trong làng báo nước nhà.

Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Xuất xứ cuốn truyện 'Mồ cô Phượng'
Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Xuất xứ cuốn truyện 'Mồ cô Phượng'

Ông bạn già kính mến của tôi thầm lặng viết 'Mồ cô Phượng', ở trong các tiệm ăn, ngoài đường, quán chợ, bến tàu. Vậy mà tuyệt nhiên không nói với tôi một lời.

Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Hoàng Tích Chu - Khí phách một nhà báo
Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Hoàng Tích Chu - Khí phách một nhà báo

Tôi say sưa đọc đi đọc lại bài báo của Hoàng Tích Chu. Với bài báo này, anh đã để lại trong tôi cái ấn tượng tốt đẹp của khí phách một người làm báo.

Cây liễu trước gió thôn tôi
Cây liễu trước gió thôn tôi

Tổng kết UBMTTQ huyện Quỳnh Lưu, tôi ngỡ ngàng khi thấy Bí thư Chi bộ thôn tôi Cù Thị Nhàn trong bộ áo dài vàng thướt tha lên sân khấu nhận bằng khen.

Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Những tình duyên lỡ dở
Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Những tình duyên lỡ dở

Ở ngoài có bao nhiêu việc đáng nói, ở trong lòng tôi có bao nhiêu điều đáng viết ra, mà không nói, không viết nó lên giấy để cho nó như đã thành một thứ men rượu trong người thế này thì chịu sao được nổi nữa!

Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Nghề đạm bạc
Hồi ký Phùng Bảo Thạch: Nghề đạm bạc

Kể lại những chuyện thiệt mình của nhà báo chúng tôi thì nhiều lắm, bằng chép bộ Bách khoa từ điển hay bộ Sử ký Tư Mã Thiên cũng nên...

Sự kiện