Trên đồi sau nhà ở xã Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, gia đình ông Ngọ Quang Năng hiện trồng hơn 2 ha sắn ruột vàng Phú Thọ. Ông cho biết giống sắn này hợp đất đồi, gần như không tốn nhiều công chăm sóc, chủ yếu chỉ bón phân gà và một số loại phân tổng hợp.

Trung bình mỗi sào (Bắc bộ) có 400 gốc, trong đó 2 gốc trưởng thành có thể cho thành phẩm đạt tới 10 kg. Trừ hao, mỗi hecta trồng khoảng 9.000 gốc, năng suất ước đạt 10-15 tấn/ha.

Những ngày này, gia đình ông Năng phấn khởi thu hoạch sắn. Giá sắn tươi trên thị trường có lúc đạt 18.000 đồng/kg, trung bình khoảng 12.000 đồng/kg. Trong khi đó, chi phí làm đất, bón phân cho 1 sào chưa đến 1 triệu đồng.

Sau khi trừ chi phí, nông dân vẫn có thể thu lãi tới 5 triệu đồng mỗi sào - con số “trong mơ” nếu so với trồng lúa chỉ lãi vài trăm nghìn đồng. “Tính ra một vụ sắn, nhà tôi có thể thu cả trăm triệu, vừa đủ ăn vừa đủ bán”, ông Năng chia sẻ.

Giống sắn ruột vàng Phú Thọ, còn gọi là sắn nghệ, gây ấn tượng với thân cây cao 2-3 m, vỏ củ nâu, ruột vàng nhạt và khi luộc chín chuyển màu vàng tươi như nghệ. Không chỉ đẹp mắt, giống này còn có giá trị dinh dưỡng cao với hàm lượng tinh bột khoảng 25% và β-carotene ở mức 1,11 µg/g củ - dưỡng chất tốt cho sức khỏe.

Điểm mạnh khác là sắn có vị ngọt, hàm lượng HCN thấp, đảm bảo an toàn khi chế biến. Cây thích hợp cho nhiều món ăn tươi như luộc, hấp, nấu xôi, làm bánh, đồng thời chống chịu sâu bệnh tốt. Các nhà khoa học đánh giá đây là nguồn gen quý hiếm, cần được bảo tồn và phát triển.

Từ thập niên 1990, Việt Nam đã phối hợp cùng các tổ chức quốc tế thu thập và nghiên cứu giống sắn bản địa. Đến nay, nhóm nghiên cứu của TS Phạm Thị Thu Hà, Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Cây có củ (Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm) phục tráng thành công giống sắn quý. Đồng thời, xây dựng được vườn giống gốc 1.000 cây/năm; sản xuất được 200.000 hom giống gốc đạt tiêu chuẩn.

Quy trình nhân giống và quy trình canh tác cũng được nhóm xác định, cho năng suất ổn định. Tính đến tháng 9/2025, nhóm đã xây dựng được 30 ha mô hình sản xuất thử nghiệm giống sắn ruột vàng Phú Thọ tại một số tỉnh trung du miền núi phía Bắc, năng suất tăng 10 - 15% so với giống chưa phục tráng;

TS Hà (ngoài cùng bên phải) cho biết, kết quả này mở ra hướng phát triển mới cho cây sắn bản địa, vừa nâng cao thu nhập cho nông dân, vừa tạo ra nguồn nguyên liệu chất lượng phục vụ chế biến và tiêu thụ trong nước.

Ngoài giá trị dinh dưỡng, sắn ruột vàng còn được người tiêu dùng ưa chuộng bởi sự đa dạng trong cách chế biến. Người mua có thể luộc, hấp, nấu chè hay kết hợp với các nguyên liệu khác để tạo thành món ăn mới. Nhiều khách thường chọn loại sắn dẻo này để hấp với cốt dừa, lá dứa hoặc nấu chè với đường thốt nốt. 

Việc đa dạng hóa sản phẩm từ sắn ruột vàng, theo các chuyên gia, còn có thể hướng tới phân khúc thực phẩm dinh dưỡng, sản phẩm chế biến phục vụ thị trường trong và ngoài nước.

Sắn ruột vàng Phú Thọ, sau thời gian phục tráng, đã khôi phục nhiều ưu điểm vốn có như củ to, ruột vàng giàu dinh dưỡng, hợp đất đồi, ít tốn công chăm sóc. Với những đặc điểm này, sắn ruột vàng có thể trở thành cây trồng chủ lực, thậm chí "chen chân" vào những phân khúc thị trường cao cấp, khó tính.

Điều này được ông Năng xác nhận. Trong khi sắn lấy củ (thường được chế biến thành tinh bột sắn) giá trồi sụt, khó bán, thì từ năm ngoái, thương lái đã vào tận vườn thu mua sắn ruột vàng của gia đình ông.

Với năng suất được kiểm chứng đạt 5kg mỗi gốc từ mô hình nhà ông Năng, TS Phạm Thiên Thành, Phó viện trưởng Viện Cây lương thực và Cây thực phẩm nhận định giống sắn ruột vàng Phú Thọ có khả năng mở rộng diện tích, nhất là tại các vùng đồi núi phía Bắc.

Không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt, cây sắn còn góp phần đa dạng hóa sinh kế cho nông dân, giảm áp lực phụ thuộc vào cây lúa truyền thống.

Bảo Thắng