Tại Tọa đàm “Thực trạng và giải pháp khôi phục sự phát triển đàn bò sữa Việt Nam” sáng 23/9, nhiều chuyên gia chỉ ra rằng sự mất cân đối giữa sản xuất trong nước và nhập khẩu, cùng việc thiếu cơ chế tiêu thụ ổn định cho sữa tươi nguyên liệu, chính là nút thắt lớn khiến đàn bò sữa của nông hộ trong nước suy giảm.
Trong bối cảnh đó, chương trình Sữa học đường nếu được triển khai bằng sữa tươi sạch nội địa có thể trở thành “đòn bẩy kép”: vừa nâng cao tầm vóc, trí tuệ thế hệ trẻ, vừa mở ra đầu ra bền vững cho nông dân, đặt nền móng cho sự phát triển dài hạn của ngành chăn nuôi bò sữa.
Tọa đàm “Thực trạng và giải pháp khôi phục phát triển đàn bò sữa Việt Nam” diễn ra vào sáng 23/9 tại Hà Nội. Ảnh: Bá Thắng.
Thách thức lớn nhất: Thị trường tiêu thụ sữa tươi
Ngành chăn nuôi bò sữa Việt Nam từng được kỳ vọng sẽ vươn lên hàng đầu khu vực. Sau Quyết định số 167/TTg năm 1999 về các chính sách khuyến khích phát triển chăn nuôi bò sữa ở Việt Nam, đàn bò sữa phát triển nhanh chóng, đặc biệt giai đoạn 2010-2015 với tốc độ tăng bình quân 15,4%/năm, sản lượng sữa tăng 17,7%/năm. Có thời điểm, tốc độ tăng trưởng đạt tới 20-23%/năm, khiến nhiều chuyên gia tin rằng Việt Nam có thể trở thành một trong những trung tâm bò sữa lớn của châu Á.
Tuy nhiên, sau giai đoạn phát triển rực rỡ đó, ngành bắt đầu chững lại. Từ năm 2020 đến nay, đàn bò sữa hầu như không tăng trưởng, chỉ đạt mức 0,4%/năm; sản lượng sữa tăng 3,3%/năm - thấp hơn nhiều so với giai đoạn trước. Tổng đàn hiện khoảng 326.000 - 330.000 con, mới đạt khoảng 65% mục tiêu 500.000 con vào năm 2025.
Theo TS. Nguyễn Xuân Dương - Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam, một nguyên nhân quan trọng khiến đàn bò sữa sụt giảm là sự mất cân đối giữa sản xuất trong nước và nhập khẩu. Lượng sữa nhập khẩu tăng nhanh, trung bình tăng từ 8-12%/năm, có năm lên tới 20%, tạo áp lực cạnh tranh gay gắt lên nông hộ. Áp lực này càng nặng nề hơn khi thị trường trong nước lại thiếu cơ chế tiêu thụ ổn định cho sữa tươi nguyên liệu. Có những giai đoạn, doanh nghiệp ngừng thu mua hoặc chỉ thu mua với giá rất thấp - khoảng 13.000-14.000 đồng/lít - khiến người chăn nuôi không đủ bù chi phí.
TS. Nguyễn Xuân Dương phân tích những nguyên nhân khiến đàn bò sữa trong các nông hộ sụt giảm. Ảnh: Bá Thắng.
Chính tình trạng “gọng kìm kép” - nhập khẩu tăng mạnh và đầu ra trong nước bấp bênh - đã khiến nhiều hộ buộc phải rời bỏ nghề. Bài toán lớn nhất hiện nay không nằm ở năng suất hay kỹ thuật chăn nuôi, mà ở thị trường tiêu thụ ổn định cho nguồn sữa tươi nguyên liệu. Và trong số nhiều giải pháp được đề cập có một giải pháp đáng chú ý mang lại “lợi ích kép” đó là chương trình Sữa học đường dựa trên sữa tươi sạch nội địa, vừa tạo đầu ra bền vững cho nguồn sữa tươi đạt chuẩn, vừa thúc đẩy phát triển chăn nuôi trong nước, đồng thời trực tiếp góp phần nâng cao tầm vóc thế hệ trẻ.
Sữa học đường phải dùng sữa tươi
Phát biểu tại tọa đàm, TS. Lương Anh Dũng - Phó Giám đốc Trung tâm Giống gia súc lớn Trung ương cho biết trên thị trường hiện nay, sữa nước có thể chia thành hai nhóm chính: sữa tươi (được chế biến thành sữa thanh trùng hoặc sữa tiệt trùng) và sữa hoàn nguyên tiệt trùng.
Sữa tươi là sản phẩm được vắt trực tiếp từ bò sữa, sau đó xử lý và bảo quản bằng công nghệ thanh trùng hoặc tiệt trùng. Theo ông Dũng, ở các nước phát triển, người dân sử dụng chủ yếu sữa tươi thanh trùng bởi đây là loại giữ được nhiều giá trị dinh dưỡng nhất, chất lượng cao nhxất. Trong khi đó, sữa tươi tiệt trùng có thời hạn bảo quản dài hơn, vẫn giữ hàm lượng dinh dưỡng tốt, vượt trội so với sữa hoàn nguyên.
Trong khi đó, sữa hoàn nguyên tiệt trùng được tạo ra từ sữa bột nhập khẩu, pha lại với nước rồi xử lý tiệt trùng. Trải qua hai lần xử lý ở nhiệt độ cao, giá trị dinh dưỡng tự nhiên của sữa hoàn nguyên không còn nguyên vẹn như sữa tươi.
Điều đáng lo ngại, theo ông Dũng là hiện nay một số sản phẩm trên thị trường có thể gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng. Trên nhãn mác, chữ “hoàn nguyên” đôi khi bị lược bỏ, chỉ còn lại cụm từ “sữa tiệt trùng”, khiến người tiêu dùng rất khó phân biệt đâu là sữa tươi tiệt trùng, đâu là sữa hoàn nguyên tiệt trùng.
TS. Lương Anh Dũng khẳng định sữa tươi có giá trị dinh dưỡng vượt trội so với sữa hoàn nguyên. Ảnh: Bá Thắng.
Từ những lợi ích vượt trội của sữa tươi so với sữa hoàn nguyên, ông Dũng nhấn mạnh, để chương trình sữa học đường thực sự mang lại giá trị, sản phẩm đưa đến học sinh phải là sữa tươi sạch sử dụng nguồn nguyên liệu trong nước. “Như kinh nghiệm của nhiều nước trên thế giới, sữa học đường bằng sữa tươi vừa giúp trẻ em có được nguồn dinh dưỡng tốt nhất, vừa thúc đẩy ngành chăn nuôi trong nước phát triển. Tiềm năng chăn nuôi gia súc cho sữa của Việt Nam hoàn toàn có thể đáp ứng nhu cầu này.”
Dẫn kinh nghiệm từ Trung Quốc, ông Lương Anh Dũng cho biết, nhận thức được tầm quan trọng của sữa tươi trong dinh dưỡng học đường, từ năm 2000, nước này đã cấm sử dụng sữa hoàn nguyên trong Chương trình Sữa học đường. Mới đây, từ ngày 16/9/2025, Trung Quốc tiếp tục siết chặt quy định khi chính thức cấm sử dụng sữa bột hoàn nguyên trong sản xuất sản phẩm gắn mác “sữa tiệt trùng”.
Quy định này khuyến khích phát triển ngành chăn nuôi và chế biến sữa tươi nội địa Trung Quốc, đồng thời tăng cường kiểm soát chất lượng sản phẩm, đảm bảo minh bạch sản phẩm và trẻ em có nhiều cơ hội được sử dụng nguồn sữa an toàn và đầy đủ dưỡng chất.
Ông Dũng nhấn mạnh, Việt Nam cũng cần sớm xây dựng các quy định minh bạch và chặt chẽ để ghi nhãn rõ ràng các loại sữa. “Riêng về sữa học đường thì phải là sữa tươi” - quan điểm này cũng được các chuyên gia khác tại hội thảo đồng thuận hoàn toàn. Điều này vừa bảo đảm học sinh được hưởng lợi tối ưu về dinh dưỡng và sức khỏe, vừa mở ra cơ hội cho các trang trại và nông hộ trong nước, tạo sự gắn kết chặt chẽ giữa phát triển chăn nuôi và chính sách dinh dưỡng học đường.
Đòn bẩy kép: Nâng cao tầm vóc thế hệ trẻ, thúc đẩy phát triển ngành chăn nuôi
Cùng chung nhận định với ông Dũng, PGS.TS Sử Thanh Long, Phó Chủ tịch Hiệp hội Chăn nuôi Gia súc lớn Việt Nam khẳng định chương trình Sữa học đường của Việt Nam chỉ thực sự có ý nghĩa khi sử dụng sữa tươi. Sự thành công về chiều cao của người Nhật không thể không nói đến các chính sách dinh dưỡng học đường, trong đó có ly sữa tươi học đường.
Theo ông, hiện nay, bình quân mỗi người Việt mới tiêu thụ khoảng 27-30 lít sữa/năm, tính cả sữa tươi và các sản phẩm từ sữa như bơ, phô mai... Đó là một mức tiêu thụ khiêm tốn so với các quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Ví dụ, một dân tộc nổi bật về trí tuệ như Israel, người Israel tiêu thụ tới 175 lít/người/năm, tức trung bình mỗi ngày một người dùng nửa lít sữa tươi.
Theo ông Long, Việt Nam đang ở thời điểm vươn mình của đất nước, lực lượng học sinh chính là những người duy trì sự phát triển này. Muốn có chiều cao, có trí tuệ để đưa đất nước vươn lên, chiến lược sữa học đường là vô cùng quan trọng trong cải thiện tầm vóc, trí lực, thể lực của thế hệ trẻ.
Ông Long nhấn mạnh sữa tươi sạch vừa là bảo đảm tốt nhất cho sữa học đường, dinh dưỡng trẻ em, vừa là một thị trường ổn định cho ngành chăn nuôi bò sữa trong nước. Theo ông, nếu chương trình này được thực hiện nghiêm túc, gắn với nguồn sữa tươi nội địa đạt chuẩn, đó sẽ là đòn bẩy quan trọng để doanh nghiệp và nông hộ mở rộng đàn bò, đầu tư công nghệ và giảm phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu.
Từ góc nhìn doanh nghiệp, ông Ngô Minh Hải, Chủ tịch HĐQT Tập đoàn TH đưa ra con số cụ thể để minh chứng cho tiềm năng thị trường: với gần 20 triệu học sinh, mỗi em uống một hộp sữa tươi sạch 180 ml/ngày, chương trình sữa học đường sẽ cần tới 3.800 tấn sữa mỗi ngày, tương đương sản lượng của khoảng 300.000 con bò sữa.
Ông Ngô Minh Hải - Chủ tịch HĐQT Tập đoàn TH - kiến nghị giải pháp tăng sản lượng tiêu thụ sữa tươi từ đó tăng trưởng đàn bò sữa trong nước. Ảnh: Bá Thắng.
Ông Hải cho rằng, nếu Nhà nước có chính sách rõ ràng, quy định sữa học đường phải là sữa tươi, đây sẽ là đầu ra ổn định, bền vững, tạo động lực để nông hộ và doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư phát triển đàn bò.
Thực tế, những trăn trở này cũng được chính người chăn nuôi phản ánh. Theo ông Lương Duy Toản, Tổng Giám đốc Công ty Hồ Toản, đơn vị đang nuôi 2.000 con bò sữa tại Tuyên Quang cho biết: “sau khi chương trình sữa học đường tại Tuyên Quang dừng từ năm 2020, học sinh chủ yếu uống các sản phẩm na ná sữa, do phụ huynh tự chi trả 6.000-7.000 đồng/hộp.” Theo ông, nếu muốn làm thật và phát triển bền vững như Nhật Bản, chương trình sữa học đường phải gắn liền với sữa tươi từ bò trong nước - có bò mới có sữa và chính sữa học đường sẽ tạo động lực then chốt để mở rộng đàn bò, đảm bảo lợi ích kép cho nông dân và thế hệ trẻ.
Khôi phục và phát triển đàn bò sữa trong các nông hộ là một hành trình dài hơi. Để có được một đàn bò ổn định, người chăn nuôi phải mất hàng chục năm đầu tư và bền bỉ gắn bó. Nhưng nếu chọn đúng “đòn bẩy”, Việt Nam hoàn toàn có thể tạo ra bước ngoặt.
