Rủ nhau lên núi hái 'lộc rừng'

Giữa rừng già bạt ngàn của núi Ngọc Linh, những chùm ngũ vị tử đỏ tươi, căng mọng nổi bật trên nền lá xanh mướt. Không chỉ có Sâm Ngọc Linh trứ danh, vùng Tu Mơ Rông, Măng Ri, Đăk Sao còn được thiên nhiên ban tặng loài dược liệu quý này như một thứ "lộc rừng". Người Xơ Đăng gọi ngũ vị tử bằng cái tên đầy trìu mến: “hạt ngọc trời”.

Ngũ vị tử là dây leo mọc bám vào thân cây gỗ, thường sống ở rìa rừng non giáp rừng già, ở độ cao 1.200 – 1.600m. Loài quả đặc biệt này mang đủ năm vị: chua, ngọt, cay, đắng và mặn. Quả xanh có màu vàng nhạt, khi chín chuyển sang đỏ mọng . Mỗi năm, cây chỉ ra quả một vụ, từ tháng 8 đến tháng 10.

Trước đây, đồng bào chỉ hái ngũ vị tử về ăn hoặc làm quà cho trẻ nhỏ. Vài năm trở lại đây, khi thương lái tìm đến thu mua, quả rừng này trở thành nguồn thu nhập quan trọng.

Vào mùa thu hoạch, chị Y Chủ (35 tuổi) và em gái Y Chuông (31 tuổi) ở làng Đăk Chum 1 lại khoác gùi vào rừng từ sáng sớm.

“Trước kia chỉ hái để ăn, giờ bán được nên bà con tranh thủ đi rừng. Mỗi ngày hái nửa tạ, thu cả triệu đồng”, chị Y Chủ chia sẻ.

Người hái phải leo lên cao, lựa từng chùm để giữ cây ra quả cho mùa sau. Bình quân mỗi người thu 30kg quả/ngày, bán với giá 25.000 đồng/kg. Quả hái về được bán cho thương lái, hợp tác xã hoặc đem sấy khô làm trà, siro, ngâm rượu - những sản phẩm thảo dược giá trị cao.

Ngũ vị tử đã gắn bó với người Xơ Đăng từ bao đời. Khi có thương lái thu mua, loại quả này giúp nhiều hộ tăng thu nhập đáng kể, dù mùa thu hoạch trùng với mùa mưa, đường rừng trơn trượt.

Để giúp bà con yên tâm sản xuất, chính quyền xã đã kết nối các hợp tác xã để bao tiêu sản phẩm. Bà Hồ Thị Thanh Thủy - Giám đốc Hợp tác xã Thảo dược cộng đồng Tu Mơ Rông cho biết, đơn vị vừa ký kết với thôn Ti Tu để thu mua toàn bộ ngũ vị tử, đồng thời lên kế hoạch mở rộng liên kết.

 “Giá năm nay cao gần gấp đôi năm ngoái. Mỗi ngày chúng tôi thu mua 500 - 600kg, cao điểm hơn 1 tấn. Người ít cũng có thể thu 500.000 - 700.000 đồng, người nhiều lên tới tiền triệu mỗi chuyến”, bà Thủy nói.

Sau thu mua, hợp tác xã sấy khô ngũ vị tử để bảo quản, sau đó bán cho các đầu mối chế biến trà, rượu dược liệu. "Phơi quả trong mùa mưa rất khó, sấy khô sẽ giữ được chất lượng tốt nhất”, bà Thủy giải thích.

Ông Võ Trung Mạnh, Bí thư Đảng ủy xã Tu Mơ Rông cho biết: “Năm nay ngũ vị tử vừa được mùa vừa được giá. Hàng trăm hộ dân tranh thủ nông nhàn lên rừng hái quả, có thêm nguồn thu đáng kể. Thương lái thu mua không giới hạn, thậm chí đặt hàng trước”.

Chính quyền xã Tu Mơ Rông đang nghiên cứu xây dựng thương hiệu Ngũ vị tử Tu Mơ Rông để nâng cao giá trị sản phẩm. Với sản lượng thu mua lớn, liên kết chặt chẽ và giá cao, “hạt ngọc trời” đang góp phần làm giàu cho người Xơ Đăng nơi đại ngàn.