Cái khó của việc thay đổi một thói quen
Câu chuyện trên là từ anh Đoàn Đức Dân - Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Hà Nội nhớ lại. Sau đó, khi cán bộ khuyến nông khẳng định sẽ bảo hành năng suất cho các hộ tham gia mô hình thì nông dân mới chịu.
Còn ông Nguyễn Tiến Chỉnh - Giám đốc HTX Dịch vụ Nông nghiệp Phú Đa, xã Tiến Thắng thì kể chuyện mới đây: Vụ xuân năm 2025, đơn vị đăng ký thực hiện 20 ha mạ khay, máy cấy; vụ mùa năm 2025, đăng ký thực hiện 35 ha. Nông dân đa số nghe theo hướng dẫn của cán bộ nhưng một số vẫn chưa thoát khỏi cách canh tác cũ nên cấy máy xong, họ vẫn xin mạ để dặm lại. Đến khi cây lúa phát triển thì lại bị mật độ dày quá, phải mất công nhổ bỏ đi. Nói vậy để thấy thay đổi một thói quen cố hữu từ cấy tay sang cấy máy cần phải có thời gian và sự vào cuộc mạnh mẽ của chính quyền.
Dẫn hình ảnh một số thành viên là những người phụ nữ U60-U70 dự hội nghị mạ khay máy cấy của thành phố, chị Cao Thị Hậu - Giám đốc HTX Dịch vụ Nông nghiệp Thanh Bồ (xã Hòa Xá) cho biết, lao động nông nghiệp giờ chủ yếu là những người ở lứa tuổi này. Bởi thế cấy máy góp phần giải phóng sức lao động nặng nhọc, nhất là đối với phụ nữ. Vụ mùa năm 2025, HTX tham gia mô hình mạ khay, cấy máy trên diện tích 10 ha/vụ. Trong suốt quá trình đó, cán bộ Trung tâm Khuyến nông Hà Nội đã hỗ trợ tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật, cũng như xử lý các tình huống phát sinh. So với cấy tay truyền thống thì lúa cấy máy có nhiều ưu điểm như: Cấy thưa, mạ non giúp lúa đẻ nhánh sớm và khỏe, bông to, tỷ lệ hạt chắc cao; Cây cứng, sức đề kháng sâu bệnh tốt hơn; Năng suất cao hơn khoảng 10%.
Máy cấy giải phóng sức lao động. Ảnh: Dương Đình Tường.
Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, tổng diện tích lúa cấy của thành phố đạt 153.056 ha/năm, sản lượng khoảng từ 860-880.000 tấn thóc/năm, cơ bản đáp ứng đủ nhu cầu của người dân. Thành phố hiện có 5.676 máy làm đất, 990 máy phun thuốc bảo vệ thực vật (BVTV), 877 máy gặt đập liên hợp... Đến nay, tỷ lệ cơ giới hóa trong khâu làm đất của Hà Nội đạt 100%, khâu thu hoạch đạt trên 90%, khâu gieo cấy đạt 15% (trước năm 2024, khi chưa có Nghị quyết 08 thì tỷ lệ cơ giới hóa khâu gieo cấy chỉ đạt xung quanh 2-3%).
Trong bối cảnh lực lượng lao động chính trong nông nghiệp đang chuyển dịch nhanh sang các ngành nghề khác như công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, dịch vụ, nên vào thời vụ cấy lúa, thường thiếu hụt lực lượng lao động, giá thuê nhân công cao, gấp 1,5 - 2 lần so với lúc nông nhàn. Vì vậy, hiệu quả của sản xuất lúa vẫn còn thấp, nhiều nơi nông dân không mặn mà với nghề, bỏ ruộng hoang để đi làm việc khác đem lại thu nhập cao hơn.
Giai đoạn 2026-2030 sẽ xây dựng 2.500-4.000 ha mô hình
Thực hiện chỉ đạo của UBND thành phố, Sở Nông nghiệp & Môi trường Hà Nội đã chỉ đạo Trung tâm Khuyến nông hỗ trợ xây dựng mô hình ứng dụng mạ khay cấy máy trong sản xuất lúa quy mô tập trung nhằm giải phóng sức lao động, hạ giá thành sản xuất, khắc phục tình trạng bỏ ruộng hoang, nâng cao thu nhập cho nông dân.
Vụ xuân năm 2025, đơn vị đã xây dựng được 135 ha mô hình, vụ mùa được 265 ha mô hình với tổng cộng 2.203 hộ tham gia. Thực tế đã chứng minh cấy máy cho năng suất cao hơn cấy tay kiểu truyền thống 5-13%, cụ thể vụ xuân đạt 63-67 tạ/ha (cao hơn 3-7 tạ), vụ mùa đạt 56-58 tạ/ha (cao hơn 5-7 tạ); trong khi chi phí sản xuất lại giảm 3,4 triệu đồng/ha nhờ tiết kiệm giống, công, thuốc BVTV.
Hà Nội nhiều nơi đã cơ bản gặt bằng máy. Ảnh: Dương Đình Tường.
Mỗi máy cấy có thể thay thế 70-80 người/ngày, giải phóng sức lao động nặng nhọc. Mạ khay, cấy máy cho năng suất cao hơn cấy tay 5-13%. Nhờ cấy thưa mà ruộng đồng thông thoáng, cây sinh trưởng, đẻ nhánh khỏe, ít sâu bệnh nên chỉ cần phun 1-2 lần thuốc BVTV/vụ trong khi cấy tay phun 3-4 lần/vụ nên nông sản an toàn hơn, môi trường đảm bảo hơn.
Không chỉ thế, cấy máy còn góp phần thay đổi nhận thức của nông dân, thúc đẩy liên kết sản xuất, dồn điền đổi thửa và cơ giới hóa đồng bộ. Với 400 ha cấy máy của mô hình cho hiệu quả kinh tế cao hơn 3,5-4 tỷ đồng so với cấy tay, là cơ sở để các xã tiếp tục mở rộng diện tích trong những vụ tới, cũng như nâng cao vai trò của các HTX nông nghiệp trong cung ứng dịch vụ cơ giới hóa đồng bộ; từng bước tạo vùng sản xuất lúa tập trung cùng một giống, cùng một thời vụ, cùng một chất lượng, khắc phục được tình trạng thiếu lao động thời vụ ở nông thôn.
Tuy nhiên, theo anh Đoàn Đức Dân, cơ giới hóa ở khâu mạ khay, cấy máy có những đặc thù là đầu tư nhiều nhưng thời vụ lại ngắn, thời gian thu hồi vốn lâu; có nhiều kỹ thuật khó như làm giá thể, ngâm ủ, điều chỉnh gieo hạt xuống khay; cần mặt bằng sản xuất lớn… Giai đoạn năm 2026-2030, Trung tâm Khuyến nông Hà Nội sẽ xây dựng 2.500-4.000 ha mô hình ứng dụng mạ khay, cấy máy trong sản xuất lúa tập trung; đẩy mạnh kết nối, liên kết với các doanh nghiệp dịch vụ cơ giới, hình thành chuỗi giá trị đồng bộ từ gieo cấy, thu hoạch đến tiêu thụ; tăng cường công tác đào tạo, tập huấn.
Làm mạ khay cần phải có diện tích xưởng lớn. Ảnh: Dương Đình Tường.
Để đạt được mục tiêu ấy, đơn vị kiến nghị Sở Nông nghiệp và Môi trường tham mưu UBND thành phố Hà Nội: Tiếp tục quan tâm hỗ trợ xây dựng các mô hình tại các vùng chuyên canh trọng điểm lúa; Mở rộng thêm chính sách hỗ trợ theo Nghị quyết 08 cho các cá nhân mua máy cấy, máy bay phun thuốc BVTV không người lái; Hỗ trợ hình thành mỗi xã từ 1-2 trung tâm sản xuất mạ khay, là điểm tham quan học tập cho các địa phương lân cận; Tổ chức các lớp đào tạo chuyên sâu cho người sử dụng máy móc, thiết bị về kỹ thuật sử dụng, sửa chữa máy, thiết bị nông nghiệp nói chung, máy cấy lúa, dây chuyền gieo mạ khay tự động nói riêng.
Các UBND xã: Tạo điều kiện bố trí mặt bằng sản xuất ổn định cho các tổ chức, cá nhân phát triển sản xuất mạ khay; Quy hoạch các vùng sản xuất lúa tập trung, nâng cấp cơ sở hạ tầng như giao thông, thủy lợi nội đồng, để thuận tiện áp dụng cơ giới hóa đồng bộ trong sản xuất; Đồng thời có cơ chế chính sách riêng của từng xã khuyến khích các tổ chức, cá nhân phát triển áp dụng cơ giới hóa trong sản xuất nông nghiệp, nhất là áp dụng cơ giới hóa khâu gieo cấy lúa; Tăng cường công tác thông tin tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng để người dân thấy được hiệu quả từ việc đưa cơ giới hóa khâu gieo, cấy…
Ông Nguyễn Mạnh Phương - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội khẳng định, thành phố sẽ tiếp tục hỗ trợ xây dựng mô hình mạ khay, cấy máy quy mô tập trung tại các xã trọng điểm. Tuy nhiên, các xã cần nâng cấp, xây dựng hệ thống thủy lợi, giao thông nội đồng đáp ứng yêu cầu tưới tiêu, di chuyển máy móc; Khuyến khích các HTX xây dựng tổ dịch vụ mạ khay, cấy máy; Hỗ trợ các đơn vị tiếp cận vốn vay ưu đãi để đầu tư máy móc, thiết bị; Khuyến khích ứng dụng công nghệ số để nâng cao hiệu quả vận hành máy móc…
Trang thông tin có sự phối hợp của Trung tâm Khuyến nông Hà Nội
