Luật Trí tuệ nhân tạo: Đặt con người ở trung tâm

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, ngày 21/11, dưới sự điều hành của Phó chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Quốc hội nghe trình bày Tờ trình và Báo cáo thẩm tra về dự án Luật Trí tuệ nhân tạo (AI). Cơ quan soạn thảo nhấn mạnh đây sẽ là đạo luật mang tính “khung”, linh hoạt, kịp thời thích ứng với tốc độ phát triển rất nhanh của công nghệ.

Tạo hành lang pháp lý đột phá cho AI

Trình bày Tờ trình, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết dự án Luật gồm 8 chương, 36 điều, nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước, tạo hành lang pháp lý đột phá cho trí tuệ nhân tạo; đồng thời thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và quản lý rủi ro phù hợp.

Theo Bộ trưởng, Luật đặt con người làm trung tâm, với nguyên tắc cao nhất là AI phục vụ con người, không thay thế con người, và mọi quyết định trọng yếu đều phải có sự giám sát của con người. Hệ thống AI phải bảo đảm minh bạch, trách nhiệm và an toàn. Luật cũng tiếp cận theo hướng quản lý rủi ro, khuyến khích phát triển AI trong nước, hướng tới tự chủ và bảo đảm chủ quyền số quốc gia.

Dự án Luật kế thừa, đồng thời bãi bỏ các quy định liên quan đến AI trong Luật Công nghiệp công nghệ số 71/2025/QH15, bổ sung các “khoảng trống” pháp lý còn thiếu, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm quốc tế phù hợp bối cảnh Việt Nam.

Luật sẽ điều chỉnh toàn bộ hoạt động nghiên cứu, phát triển, cung cấp, triển khai và sử dụng AI; quy định quyền, nghĩa vụ các tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước khi hoạt động liên quan đến AI tại Việt Nam hoặc tạo ra kết quả được sử dụng tại Việt Nam.

Bổ sung quy định cho đào tạo - nghiên cứu

Báo cáo thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường (KH,CN&MT) Nguyễn Thanh Hải cho biết Ủy ban đánh giá cao cách tiếp cận “luật khung”, linh hoạt. Tuy nhiên, trong bối cảnh AI phát triển nhanh, khả năng phải sửa đổi Luật trong thời gian ngắn là điều có thể dự báo.

Ủy ban cũng đề nghị điều chỉnh cụm từ “cân bằng” thành “hài hòa giữa quản lý và thúc đẩy”, bởi quản lý hiệu quả chính là nền tảng để thúc đẩy phát triển bền vững.

Về tính thống nhất pháp luật, Ủy ban nhận thấy dự thảo cơ bản phù hợp, song cần tiếp tục rà soát với Bộ luật Dân sự, Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa, Tiêu chuẩn, Quy chuẩn kỹ thuật và các luật chuyên ngành như An toàn thông tin mạng, Chuyển đổi số, Sở hữu trí tuệ; đồng thời cập nhật nội dung Công ước Hà Nội về chống tội phạm mạng vừa ký tháng 10.

Ủy ban nhất trí với việc phân loại rủi ro AI thành 4 mức: thấp - trung bình - cao - không chấp nhận được. Tuy nhiên, dự thảo chưa đưa ra tiêu chí định lượng/định tính để xác định rủi ro, thiếu quy định về công cụ đánh giá và biện pháp quản lý, khiến việc tự phân loại gặp khó, kéo theo lo ngại về trách nhiệm pháp lý.

Ủy ban đề nghị rà soát, cắt giảm các yêu cầu tiền kiểm như hồ sơ kỹ thuật, nhật ký hoạt động trước lưu hành, nhằm tránh tăng chi phí tuân thủ và cản trở đổi mới. Thay vào đó, chuyển mạnh sang hậu kiểm để tạo điều kiện cho doanh nghiệp.

Làm rõ tác động xã hội và các hành vi bị cấm

Ủy ban đề nghị làm rõ thẩm quyền thành lập, cơ chế hoạt động của Ủy ban Quốc gia về AI, đồng thời bám sát Sáng kiến số 26 về “hình thành trung tâm đầu não nghiên cứu, đào tạo và thử nghiệm AI”.

Về dữ liệu, Ủy ban nhấn mạnh cần nguyên tắc đảm bảo dữ liệu “đúng - đủ - sạch - sống”, thống nhất dùng chung, kết nối liên thông và bảo mật, tránh phân tán gây điểm nghẽn cho nghiên cứu và phát triển AI.

Do AI có thể thực hiện hành vi tương tự con người, xác định trách nhiệm pháp lý sẽ rất phức tạp. Ủy ban đề nghị bổ sung nguyên tắc phân định trách nhiệm giữa các chủ thể, kể cả nhà cung cấp nước ngoài, và phân biệt các trường hợp cố ý, vô ý hoặc lỗi do giới hạn kỹ thuật.

Ủy ban đề nghị thêm mục riêng về việc sử dụng AI trong đào tạo, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo, bởi đây là lĩnh vực tạo ra nhiều đột phá nhưng dự thảo Luật chưa đề cập. Các vấn đề còn bỏ ngỏ gồm: quyền tác giả, bảo vệ dữ liệu nghiên cứu, chia sẻ dữ liệu, sandbox thử nghiệm, miễn trừ trách nhiệm khi đã tuân thủ đúng quy định…

AI sẽ ảnh hưởng mạnh đến việc làm, quyền riêng tư và giá trị văn hóa, đạo đức. Vì vậy, cần bổ sung nguyên tắc đánh giá tác động xã hội và các biện pháp ứng phó.

Về hành vi bị cấm, Ủy ban đề nghị bổ sung các hành vi như: Sử dụng AI để gây rối, kích động chính trị, xâm phạm an ninh quốc gia; Thao túng bỏ phiếu, bầu cử; Tạo dựng nội dung giả mạo (hình ảnh, video, âm thanh…) nhằm lừa đảo, xúc phạm danh dự, chia rẽ xã hội

Ủy ban tán thành quy định gắn nhãn sản phẩm sử dụng AI nhằm tăng trách nhiệm đạo đức và pháp lý. Tuy vậy, cần quy định rõ hình thức gắn nhãn, tiêu chuẩn kỹ thuật và các trường hợp được miễn trừ. Với thiết bị phần cứng như tủ lạnh, TV, máy giặt…, Ủy ban đề nghị xem xét miễn hoặc gắn nhãn vô hình để tránh phát sinh thủ tục, nhưng vẫn bảo đảm khả năng quản lý.