Giải pháp đổi mới từ nguyên tắc 3R căn bản
Được khởi động vào năm 2023 và tài trợ bởi Quỹ Đoàn kết vì các Dự án Sáng tạo (FSPI) của Bộ châu Âu và Ngoại giao thông qua Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam, dự án 3R4CSA thúc đẩy nuôi trồng thuỷ sản thông minh, thích ứng với biến đổi khí hậu ở vùng hạ lưu ĐBSCL.
Ông Olivier Brochet - Đại sứ Pháp tại Việt Nam chia sẻ tại cuộc họp tổng kết ba năm triển khai dự án chiều 31/7: "Dự án kỹ thuật 3R4CSA thể hiện trọn vẹn tinh thần Quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện Pháp - Việt, là minh chứng hợp tác mà Việt Nam đề xuất tại Phiên họp Nhóm công tác Nông nghiệp Pháp - Việt về quản lý bền vững nguồn lợi thủy sản".
Dự án đáp ứng kỳ vọng của Chính phủ Việt Nam trong phát triển kinh tế tuần hoàn và giảm phát thải khí nhà kính, phù hợp với lộ trình thực hiện Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu.
Theo Đại sứ Olivier Brochet phát biểu tại cuộc họp tổng kết dự án 3R4CSA, triển khai từ năm 2023 - 2025. Ảnh: Kiều Chi.
Dưới sự điều phối của Trung tâm Hợp tác Quốc tế về Nghiên cứu Phát triển Nông nghiệp Pháp (CIRAD), các đối tác Pháp và Việt Nam (IRD, INRAE, Đại học Cần Thơ, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản 2 và Đại học Ngoại thương) đã cùng nghiên cứu các giải pháp quản lý bền vững chất thải phát sinh từ nuôi trồng thủy sản, bắt đầu từ nguyên tắc tuần hoàn căn bản 3R (giảm thiểu - tái chế - tái sử dụng).
Đại sứ Olivier Brochet khẳng định: "Dự án nuôi trồng thủy sản không phát thải chứng minh rằng chuyển đổi sinh thái hoàn toàn khả thi về kinh tế: giảm chi phí sản xuất, tăng lợi nhuận trang trại và nâng cao khả năng chống chịu".
Biến đổi sinh học các dưỡng chất từ chất thải nuôi thủy sản lần đầu tiên được thử nghiệm tại hạ lưu ĐBSCL mở ra triển vọng mới cho thu hồi và tái sử dụng dinh dưỡng trong hệ thống thực phẩm.
Nâng cao giá trị cạnh tranh cho thủy, hải sản Việt Nam
Theo TS Kazi Kabir - chuyên gia nghiên cứu của CIRAD kiêm trưởng dự án 3R4CSA, thức ăn tuần hoàn có thể giảm 50% chi phí thức ăn đầu vào, giảm phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu, vốn chiếm tới 70% chi phí trong nuôi thâm canh. Nhờ đó, lợi nhuận tổng thể tăng khoảng 30%, ngành thủy sản nâng cao tính tự chủ và khả năng chống chịu.
Trong hơn hai năm thực hiện, dự án triển khai thành công hai công nghệ nuôi tôm thẻ chân trắng thâm canh không xả thải và tái sử dụng chất thải. Dự án tiến tới mở rộng diện tích nuôi tôm thâm canh từ 50 đến 100ha vào cuối năm 2025, 1000 ha vào năm 2026-2027 ở tỉnh Cà Mau, mở rộng thêm 1000ha để nuôi tôm sú quảng canh vào năm 2026-2027 và phát triển nghề nuôi rong biển tại ĐBSCL.
Mô hình nuôi tôm không xả thải tại Cà Mau hứa hẹn mang lại đổi mới cho ngành nuôi tôm Việt Nam. Ảnh: KC.
TS Nguyễn Nhứt - Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản II cho biết: "Mô hình nuôi tôm siêu thâm canh qua công nghệ tuần hoàn nước khép kín (RAS) đạt được hiệu quả kinh tế rõ ràng vì đảm bảo an toàn sinh học, ít thay nước với tỷ lệ tái dùng nước tới 90%, nhờ đó giảm đáng kể chi phí vận hành. Rong biển nuôi cùng vừa kháng bệnh tự nhiên, vừa có khả năng hạ nhiệt độ nước, giảm áp lực lên cá và tôm do nhiệt độ cao".
Ông bổ sung, tác động kinh tế của dự án rất rõ ràng. Nuôi trồng ít công nghệ nhưng mang lại hai lợi ích kép - vừa phát triển kinh tế, vừa giảm tác động tới môi trường.
"Khi Việt Nam đang mở rộng xuất khẩu thị trường cho các sản phẩm như cá rô phi, nuôi trồng không phát thải và tuần hoàn dinh dưỡng từ chất thải không chỉ mang ý nghĩa môi trường mà còn tạo ra lợi thế cạnh tranh với các quốc gia khác", TS Nhứt bày tỏ.
Chuỗi giá trị bền vững có sự tham gia của phụ nữ
Theo TS Kazi Kabir, chuyên gia nghiên cứu CIRAD, tuy biến động thương mại quốc tế cùng với biến đổi khí hậu làm thay đổi các chuỗi giá trị toàn cầu, nhưng ông tin tưởng rằng điều này lại là thời cơ cho những nhà cung cấp triển vọng.
Xét về đóng góp cho kinh tế địa phương, dự án đã đa dạng hóa hệ thống sản xuất. Ngành tôm giờ là chuỗi giá trị đã phát triển, chủ yếu do các nhà đầu tư lớn quản lý. Chuỗi giá trị thứ cấp từ cá rô phi, các loài cá khác, rong biển sẽ cho cộng đồng nhỏ, phụ nữ thể hiện vai trò nắm giữ. Theo nghiên cứu từ dự án 3R4CSA, chưa tới 15% phụ nữ vùng ĐBSCL tham gia hoạt động kinh tế từ công việc kỹ thuật.
"Dự án tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp nhỏ (SMEs) hoạt động trong lĩnh vực tái chế chất thải, đồng thời tạo việc làm cho phụ nữ trong cộng đồng dân cư dễ bị tổn thương", trưởng nhóm dự án từ CIRAD nói.
TS Kazi Kabir chia sẻ về kết quả đầu ra dự án 3R4CSA, làm bệ phóng cho chương trình hợp tác thủy sản AquASEAN. Ảnh: Kiều Chi.
TS Kabir cho biết thêm, quốc gia chiếm 65-70% sản lượng toàn cầu là Trung Quốc sẽ cắt giảm 5% sản lượng vào năm 2030 để theo đuổi các mục tiêu môi trường. Điều này sẽ tạo ra một khoảng trống lớn trên thị trường, mở ra cơ hội cho các nhà sản xuất khác như Việt Nam, Indonesia, Ấn Độ và Bangladesh tăng sản xuất bù đắp.
Do đó, việc đa dạng hóa là hết sức cần thiết. Ông tái khẳng định tiềm năng to lớn từ rong biển, vi tảo và phát triển chuỗi giá trị từ hai nguồn lợi trên: "Rong biển là một chuỗi giá trị toàn cầu lớn, thu hút dòng vốn đầu tư đáng kể. Đồng thời, với cam kết hướng tới phát thải ròng bằng 0, rong biển còn có tiềm năng lưu trữ carbon. Chúng tôi đã có bước tiến quan trọng khi chuyển sang sản xuất vi tảo từ nguồn dinh dưỡng thải, và hiện vi tảo có giá trị thị trường cao gấp ba lần so với rong biển".
Hơn 100 sinh viên Đại học Cần Thơ, 300 hộ nông dân được đào tạo về nguyên tắc 3R trong nuôi thủy sản thích ứng khí hậu. Nhiều khóa tập huấn tổ chức tại Cà Mau trong giai đoạn 2023 - 2025 cho nông dân, doanh nghiệp nhỏ và cán bộ nhà nước.
Những hoạt động này thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp, đặc biệt hướng tới phụ nữ và thanh niên, đáp ứng mục tiêu của Năm đổi mới sáng tạo Pháp - Việt về lan tỏa tinh thần đổi mới từ hợp tác quốc tế, liên kết công - tư và đào tạo nâng cao cho thế hệ sinh viên mới.
