Giáo sư Nguyễn Văn Luật: Người đưa tầm nhìn rất xa cho cây lúa

Sau ngày đất nước thống nhất, xuất phát từ sáng kiến của Bác sĩ nông học Lương Định Của, ĐBSCL cần một viện nghiên cứu lúa gạo xứng tầm. Ngày 31/1/1977, Viện Lúa ĐBSCL được thành lập với tên gọi ban đầu là Trung tâm Kỹ thuật Nông nghiệp ĐBSCL. Đến năm 1985, Trung tâm chính thức đổi tên thành Viện Lúa ĐBSCL.

Viện được giao cánh đồng 360ha bỏ hoang nhiều năm, còn nhiều hố bom, ao đìa. Để vào Viện, từ quốc lộ 91 phải qua kinh đào bằng ghe rồi đi bộ 1,2km đường sình lầy. Những người đi “mở đường” giai đoạn này có các chuyên gia như: ông Trần Như Nguyện, GS Nguyễn Thơ, GS.TS Nguyễn Văn Luật…

Tư tưởng của GS Luật là nghiên cứu không chờ thời gian. Tinh thần đó đã đặt nền móng cho sự phát triển của Viện Lúa ĐBSCL qua những chặng đường sau này.

Tiên phong nghiên cứu giống lúa cực sớm

PGS.TS Bùi Bá Bổng, nguyên Thứ trưởng Bộ NN-PTNT từng gắn bó với Viện Lúa ĐBSCL và GS.TS Nguyễn Văn Luật, kể: GS.TS Nguyễn Văn Luật nhận nhiệm vụ Giám đốc Trung tâm Kỹ thuật Nông nghiệp ĐBSCL vào năm 1982 kế nhiệm Giám đốc đầu tiên là Kỹ sư Trần Như Nguyện. Ông ở tạm trong một gian nhà nứa lá, vừa là nơi sinh hoạt, làm việc, vừa tiếp khách trong nước lẫn quốc tế.

GS Luật nghỉ hưu vào cuối năm 2000. Như vậy Giáo sư đã đảm nhận vai trò Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL liên tục trong 18 năm. Giáo sư được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động.

Theo PGS.TS Bùi Bá Bổng, trong 18 năm là Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL, GS.TS Nguyễn Văn Luật đã đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển của Viện, đưa Viện trở thành viện nghiên cứu lúa hàng đầu cả nước và ngang tầm khu vực. Viện đóng góp xứng đáng cho sản xuất lúa ở ĐBSCL - vùng chiếm 50% sản lượng lúa và 90% lượng gạo xuất khẩu cả nước. Hiện nay các giống lúa do Viện chọn tạo đã được trồng trên 50% diện tích lúa ở ĐBSCL hàng năm và nằm trong các giống lúa chủ lực phục vụ xuất khẩu gạo.

Dấu ấn của GS.TS Nguyễn Văn Luật thể hiện qua việc giữ vững quy hoạch phát triển Viện từ cánh đồng hoang hóa trở thành một viện nghiên cứu có vị thế cao. Thời kỳ đầu rất gian khổ, vừa xây dựng cơ sở hạ tầng vừa nghiên cứu khoa học. GS Luật đã đặt nền nóng phát triển cơ sở hạ tầng của Viện, cho đến nay vẫn giữ nguyên vẹn quy hoạch tổng thể, bao gồm gìn giữ và sử dụng diện tích đất.

Cũng theo TS Bùi Bá Bổng, GS Luật là người tiên phong đề ra ý tưởng giống lúa cực sớm cho ĐBSCL. Ngay từ khi mới về Viện giáo sư đã có sự nhạy cảm về phát triển giống lúa mới, đặc biệt ông đề ra mục tiêu chọn tạo các giống lúa cực sớm mà ông đặt tên là OMCS (OM cực sớm, OM là Ô Môn - địa danh nơi xây dựng Viện).

Các giống lúa cực sớm có thời gian sinh trưởng khoảng 95 - 105 ngày. Ý tưởng này vào thời điểm đó là tầm nhìn rất xa vì cho đến nay các giống lúa được chọn tạo ở Viện Lúa ĐBSCL phần lớn là giống cực sớm và qua quá trình nghiên cứu của các nhà khoa học của Viện đã đưa thêm các đặc tính ưu việt khác vào giống lúa cực sớm như năng suất cao và chất lượng tốt. Sự ưu việt trong sản xuất ở ĐBSCL hiện nay phần lớn do bộ giống lúa, trong đó có đóng góp quan trọng của Viện Lúa ĐBSCL từ tầm nhìn của người lãnh đạo Viện 40 năm trước.

Ngoài giống lúa, GS Luật rất quan tâm đến sinh thái vùng lúa theo hướng đa dạng cơ cấu sản xuất trên đất lúa và đã chỉ đạo nghiên cứu rất sớm cơ cấu 2 vụ lúa luân canh với 1 vụ màu ở ĐBSCL; chỉ đạo nghiên cứu về giảm giá thành trong sản xuất lúa, trong đó có ý tưởng về giảm mật độ gieo sạ. GS Luật là người đầu tiên đưa vào ứng dụng công cụ sạ hàng từ hơn 30 năm trước ở ĐBSCL. Và đến nay, giảm mật độ gieo sạ vẫn là một mục tiêu trong quy trình kỹ thuật của Đề án 1 triệu ha lúa.

Đặc biệt quan tâm tới công tác đào tạo

"GS Nguyễn Văn Luật quan tâm đặc biệt đến công tác đào tạo. Ông luôn động viên, khuyến khích và tạo mọi điều kiện cho cán bộ, công nhân viên được đi học. Nhiều công nhân, người lao động trình độ trung cấp khi vào Viện đã trở thành kỹ sư, thạc sĩ, có trường hợp thành tiến sĩ. Từ chỗ Viện chưa có cán bộ nào là thạc sĩ, trong thời gian Giáo sư lãnh đạo, Viện đã có trên 20 tiến sĩ, phần lớn được đào tạo từ nước ngoài. Nguồn nhân lực mà Giáo sư đã đào tạo là yếu tố hàng đầu dẫn đến các thành tựu của Viện Lúa ĐBSCL", PGS.TS Bùi Bá Bổng cho biết.

Ông Phạm Văn Ro chuyển đến công tác tại Viện Lúa ĐBSCL năm 1986 với chuyên môn về di truyền và chọn tạo giống lúa. Thời đó ở ĐBSCL nhiều giống lúa truyền thống phải mất 4 tháng, thậm chí 7 tháng mới thu hoạch. Việc rút ngắn thời gian sinh trưởng xuống còn khoảng 100 ngày, lại cho năng suất cao thực sự là một cuộc cách mạng. 

GS.TS Nguyễn Văn Luật xây dựng được nề nếp khuôn phép cho các cán bộ, giúp bộ máy 'chạy' ổn định. Nhiều năm làm việc cùng GS.TS Nguyễn Văn Luật, ông Ro khâm phục phong cách làm việc sòng phẳng và thông minh của nguyên Viện trưởng. Khi làm việc với các đoàn chuyên gia quốc tế, GS Luật luôn giới thiệu những cán bộ chủ chốt từng lĩnh vực để họ làm việc trực tiếp với đối tác. Chính sự tin tưởng và tôn trọng đó giúp những cán bộ của Viện có động lực và cơ hội để phát triển và trưởng thành.

GS Luật đã xây dựng được đội ngũ cán bộ vững vàng cả chuyên môn lẫn ngoại ngữ. Cán bộ đủ khả năng trao đổi, tranh luận trực tiếp với chuyên gia nước ngoài bằng tiếng Anh. Ông Ro nói vui rằng: “Viện trưởng Luật nhàn vì có đội ngũ quá giỏi”. Nhưng thực ra, chính ông là người tạo ra nền tảng để đội ngũ ấy lớn lên. Những thế hệ kế tiếp của Viện nhiều người sau này trở thành chuyên gia đầu ngành, đều được hun đúc trong môi trường mà ông đặt nền móng.

Bản thân từng công tác dưới thời hai Viện trưởng là Bác sĩ Lương Định Của và GS.TS Nguyễn Văn Luật, ông Ro bày tỏ, hai người ở hai thế hệ và phong thái khác nhau, nhưng đều có điểm chung là tầm nhìn, sự công tâm và tinh thần cống hiến. Hơn 10 năm làm việc cùng GS Luật, điều ông Ro thấm thía là "thành quả là của Viện, không của riêng ai”.

"Với GS.TS Nguyễn Văn Luật, sự quan tâm đến khoa học là bao trùm. Ông hầu như không để ý đến sự vụ, sự việc. Ngoài khoa học, hầu như Giáo sư không nhắc nhở cán bộ, nhân viên trong Viện điều gì, kể cả ý thức tổ chức kỷ luật. Ông sống giản dị, hiền lành, gần gũi và khiêm tốn", PGS.TS Bùi Bá Bổng chia sẻ.