Vùng trắng
Khu vực rừng giáp ranh giữa ba xã Quảng Hoà, Đắk R’Măng và Đắk Ha (huyện Đắk G’Long, tỉnh Đắk Nông) từ lâu đã được giới "vàng tặc" rỉ tai nhau như “đất hứa”. Không phải vì cảnh đẹp hay tiềm năng du lịch, mà bởi nơi đây chứa đựng trữ lượng vàng sa khoáng lớn và tồn tại những đường dây khai thác vàng trái phép cực kỳ tinh vi. Người dân gọi nơi này là “tam giác vàng” không chỉ vì vị trí giáp ranh giữa các xã mà còn bởi sự nguy hiểm và bí ẩn đang diễn ra từng ngày trong lòng rừng.
Tuyến đường đi vào khu vực Cụm 12, xã Đắk R'Măng rất khó khăn, trơn trượt. Khi đi đến khu vực khai thác khoáng sản trái phép xuất hiện máy múc cỡ lớn hoạt động hết công suất ngay dưới rẫy cà phê của bà con đang sinh sống và làm rẫy tại Cụm 12, xã Đắk R'Măng, huyện Đắk Glong. Video: Phạm Hoài.
Thông tin từ người dân bản địa cho biết, tại khu vực Cụm 12, thuộc thôn 7, xã Đắk R’Măng, tình trạng “vàng tặc” diễn ra rầm rộ suốt nhiều năm qua. Tuy nhiên, khu vực này hội đủ 5 yếu tố: không đường, không điện, không trạm, không nước sạch, không sóng điện thoại. Chính những điều kiện này đã biến nơi đây thành "vùng trắng" nên chính quyền gặp nhiều khó khăn khi tiếp cận xử lý.
Sau nhiều ngày liên hệ, chúng tôi được một người dẫn đường tên M. đồng ý giúp đột nhập vào khu vực khai thác. Những lời dặn của anh ngay từ đầu đã khiến chúng tôi lạnh gáy: “Tôi chỉ dám đưa các anh đến gần 300 mét quanh khu khai thác thôi. Ở đó tụi nó có người canh gác, có ‘ông trùm’ đứng sau.”, M. Cảnh báo.
Chuyến đi bắt đầu lúc 6 giờ sáng. Từ TP. Gia Nghĩa, chúng tôi vượt hơn 50 km đường đồi núi quanh co để đến xã Đắk Som, huyện Đắk Glong. M. đã chờ sẵn tại điểm hẹn, bên chiếc xe máy cũ kỹ với bánh quấn xích sắt, “chiến mã” chuyên dùng cho những cung đường rừng đầy bùn đất.
Để đi từ quốc lộ 28 đoạn từ xã Đắk Som vào đến khu vực bãi vàng thuộc Cụm 12, xã Đắk R'Măng chúng tôi phải vượt qua 17km đường đất trơn trượt cộng với cây cối bị đổ ngã. Ảnh: Phạm Hoài.
Con đường vào rừng chỉ là lối mòn hẹp xuyên qua những lớp cây rừng dày đặc, phủ kín rễ chằng chịt và bụi rậm. Đất đỏ bazan sau cơn mưa đêm nhão nhoẹt, trơn như bôi mỡ. Chiếc xe gầm rú trong tiếng máy nổ, leo từng đoạn dốc dựng đứng, nhả khói đen đặc quánh.
Có đoạn chúng tôi phải xuống đẩy xe, lấm lem từ đầu đến chân. Gai rừng cào rách cả tay áo, bánh xe trượt dài trong sình lầy. Mỗi mét đường đi qua là một lần vật lộn với bùn đất và độ dốc hiểm trở như thử thách sức người
Sau gần 4 tiếng ròng băng rừng, vượt 17 km đường hiểm trở, cuối cùng chúng tôi cũng tiếp cận được khu vực giáp ranh giữa Đắk Nông và Lâm Đồng, nơi hoạt động khai thác vàng đang diễn ra một cách trắng trợn.
Máy múc cỡ lớn đang "gặm" từng gào đất lớn đổ lên sàng sắt tại khu vực Cụm 12, xã Đắk R'Măng, huyện Đắk Glong. Ảnh: Phạm Hoài.
Máy xúc ngang nhiên khai thác vàng trái phép
Tại khu vực Cụm 12, dọc theo một con suối nhỏ, vốn là ranh giới tự nhiên giữa hai tỉnh. Cả một triền suối dài bị đào xới nham nhở. Dòng nước đục ngầu vì đất đá bị khuấy lên từ việc múc và sàng liên tục. Những gàu đất khổng lồ được xe múc gầm rú gắp lên, đổ vào những dàn “sàng sắt”. Ngay phía sau là rẫy cà phê xanh mướt.
M. dẫn chúng tôi len lỏi qua những rẫy cà phê để "giới thiệu" những vị trí từng bị đào bới để tìm vàng.
“Bề ngoài là đất canh tác, nhưng dưới lớp cà phê là vàng sa khoáng. Mỗi khi nghe tin đồn giá vàng lên hay có người trúng lớn, tụi nó lại kéo đến đào như kiến. Ban ngày ban đêm không nghỉ,” M. nói nhỏ.
Một trong những hầm vàng bị bỏ lại sau khi các lực lượng chức năng truy quét. Ảnh: MC.
Gần một con dốc, chúng tôi thấy một chiếc xe múc lớn đang hoạt động liên tục. Xa hơn là một lán trại được che tạm bằng bạt xanh, có người canh gác lấp ló bên trong. Theo lời kể, đa số người làm thuê đều là dân nơi khác, một số là người Mông địa phương, được thuê để đào bới, vận hành máy, vận chuyển. Những ông chủ “máu mặt” hầu hết đến từ nơi khác có cả bảo kê, “chim lợn”.
Mỗi nhóm khai thác thường có người chuyên chở xăng dầu, gạo, thuốc men tiếp tế. Thậm chí, có nhóm còn có cả bộ đàm để thông báo mỗi khi bị động. Khi lực lượng chức năng xuất hiện, chỉ vài phút sau, mọi máy móc được rút qua phía bên kia suối thuộc tỉnh Lâm Đồng.
Một trong rất nhiều lán trại của các phu vàng bị bỏ lại sau khi phát hiện có lực lượng chức năng vào kiểm tra. Ảnh: Phạm Hoài.
Khe hở cho ‘vàng tặc’
Khu vực khai thác vàng trái phép chủ yếu tập trung ở các tiểu khu 1738 và 1749 thuộc địa bàn xã Đắk R’Măng. Điều đáng nói, nơi đây nằm giáp ranh với tỉnh Lâm Đồng, và cũng là lý do chính khiến các cơ quan chức năng gần như bất lực trong xử lý triệt để.
Theo ông Trần Năm Thuần, Chủ tịch UBND huyện Đắk G’Long, tình trạng khai thác khoáng sản trái phép tại khu vực này đã diễn ra từ năm nhiều năm trước. Ban đầu, các đối tượng chỉ dùng phương tiện thủ công, nhưng càng về sau càng hiện đại, quy mô. Nhiều đợt truy quét được tổ chức, đặc biệt vào các năm 2019, 2022 và 2023. Có vụ thu giữ cả xe múc, máy sàng, xử phạt hành chính hàng chục triệu đồng…
“Bọn chúng hoạt động rất bài bản. Có người cảnh giới, có lối tẩu thoát, có mạng lưới khép kín. Mỗi khi bị phát hiện, chúng rút sang Lâm Đồng hoặc vào sâu trong rừng. Khi lực lượng rút, chúng quay lại như chưa từng có chuyện gì xảy ra,” ông Thuần nói.
Một trong những nguyên nhân khiến tình trạng này kéo dài là sự chồng chéo trong quản lý địa bàn. Các lực lượng kiểm lâm, công an, quản lý rừng đều gặp khó khi muốn phối hợp xử lý xuyên tỉnh. Trong khi đó, các đối tượng lại lợi dụng sự phân ranh để di chuyển linh hoạt, né tránh truy quét.
Lực chức năng của huyện Đắk Glong đã nhiều lần phối hợp với các đơn vị liên quan kiểm tra và đốt bỏ các lán trại, máy móc của các đối tượng khai thác khoáng sản trái phép. Ảnh: UBND huyện Đắk Glong cung cấp.
Theo đại diện Ban quản lý rừng phòng hộ Đắk R’Măng, lực lượng mỏng, địa hình hiểm trở, và thiếu công cụ hỗ trợ, giám sát là những rào cản lớn. Thực tế, họ từng phối hợp đốt lán, lấp hầm, phá máy, nhưng chỉ vài tuần sau các đối tượng lại quay lại.
"Toàn bộ khu vực cụm 12 đều là đất rừng, các tuyến đường mòn được mở từ trước năm 2000 khi các hộ đồng bào Mông từ các tỉnh miền núi phía Bắc di cư tự do vào sinh sống rải rác ở nhiều điểm khác nhau và họ tự đặt tên các cụm từ cụm 1 đến cụm 17. Lợi dụng điều này các đối tượng khai thác khoáng sản trái phép đã trà trộn trong dân mỗi khi có động, thậm chí các đối tượng còn dụ con em người Mông ít hiểu biết đến lao động cho chúng", một đại diện Ban quản lý rừng phòng hộ Đắk R’Măng chia sẻ.
Buổi chiều, chúng tôi tiếp tục thử tiếp cận một điểm khác nằm sâu hơn trong rừng. Nhưng chỉ mới đi được khoảng 300 mét, một người đàn ông đi xe máy chở nhiều can dầu bất ngờ xuất hiện. Ánh mắt lạnh tanh, soi mói từ đầu đến chân. M. kéo áo, nói nhỏ: “Rút thôi.”
Chúng tôi nhanh chóng quay lại điểm tập kết, vừa rời khỏi khu lán chưa đầy 5 phút thì trời bất ngờ đổ mưa như trút. Từng đợt gió quật qua tán rừng, kéo theo những cơn lốc nhỏ, khiến cây cối đổ ào ào chắn ngang lối. Con đường độc đạo vốn đã khó đi, giờ hóa thành một ma trận ngập bùn, nước cuốn từng dòng xối xả. Lối về mù mịt như nuốt người.
Một sàng sắt cỡ lớn dùng để sàng đất sau đó dùng để rửa và đãi vàng được các đối tượng bỏ ngay sát đường tại khu vực Cụm 12, thuộ thôn 7, xã Đắk R'Măng, huyện Đắk Glong. Ảnh: Phạm Hoài.
Gần 5 giờ vật lộn trong mưa, tay rã rời, chân tê cứng, chúng tôi mới ra tới được đoạn đường bán kiên cố ven rừng. M. nói mà như thở ra: “Chậm thêm chút nữa là mắc kẹt tới sáng. Rừng mùa này không đùa được.”
Cục đá này được các phu vàng đào được tại khu vực xã Quảng Hoà, giáp ranh với xã Đắk R'Măng, huyện Đắk Glong và họ cho biết có vàng sa khoáng lẫn vào trong đó. Ảnh: MC.
Lúc ngồi thở dốc dưới mái hiên tạm ven đường, ướt sũng từ đầu đến chân, tôi mới thấm hết cái cảm giác bấp bênh không chỉ là của người vào rừng, mà là của chính quyền địa phương khi đối mặt với “vàng tặc” giữa ranh giới hành chính chồng chéo, địa hình phức tạp.
Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Đắk Nông, đến thời điểm hiện tại, không có bất kỳ đơn vị nào được cấp phép thăm dò hoặc khai thác vàng trên địa bàn. Điều này đồng nghĩa rằng tất cả những hoạt động đang diễn ra đều là bất hợp pháp.
