Chỉ dẫn địa lý - công cụ pháp lý để nha đam Ninh Thuận vươn xa

Chưa có thương hiệu, nông dân nhiều nỗi lo

Năm 2019, nha đam Ninh Thuận được cấp văn bằng bảo hộ Nhãn hiệu chứng nhận là một trong 12 sản phẩm đặc thù của tỉnh. Tuy nhiên, việc khai thác tài sản trí tuệ này vẫn còn nhiều hạn chế. Sản xuất còn nhỏ lẻ, tự phát; quy trình canh tác chưa đồng bộ; liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp còn yếu; vùng nguyên liệu thiếu tính ổn định.

Bên cạnh đó, cơ chế quản lý nhãn hiệu chưa đủ mạnh, dẫn đến khó khăn trong việc nâng tầm thương hiệu và mở rộng thị trường. Những bất cập này đang khiến nha đam Ninh Thuận chưa phát huy hết tiềm năng của một sản phẩm chủ lực địa phương.

Nhiều nông dân tại phường Văn Hải, TP. Phan Rang - Tháp Chàm cho biết, dù cây nha đam mang lại thu nhập ổn định hơn so với nhiều loại cây trồng khác, nhưng việc thiếu thương hiệu và chưa có đủ hệ thống tiêu thụ ổn định nên người nông dân vẫn chịu nhiều rủi ro.

Chị Phan Thị Ngân Thơ chia sẻ: “Thương hiệu chưa có, giá cả thì phụ thuộc vào thương lái. Họ đưa giá nào, mình cũng đành chịu. Người trồng rất mong giá được giữ ổn định để còn có thu nhập, chứ tình trạng bấp bênh như vậy thì không thể yên tâm canh tác lâu dài”.

Cùng quan điểm, anh Vũ Trọng Toàn cho hay: “Chỉ mong nha đam Ninh Thuận được nhiều người biết đến, giá cả ổn định hơn để nông dân yên tâm gắn bó lâu dài”.

Hiện nay, nhà máy sản xuất và chế biến nha đam duy nhất tại Ninh Thuận - thuộc Công ty Cổ phần Thực phẩm Cánh Đồng Việt (VietFarm), đang vận hành với công suất khoảng 30.000 tấn nguyên liệu lá tươi/năm, cung cấp ra thị trường gần 15.000 tấn thành phẩm, đa dạng chủng loại.

Ngoài thị trường trong nước, sản phẩm nha đam của VietFarm đã có mặt tại hơn 20 quốc gia như: Nhật Bản, Hàn Quốc, các nước châu Âu và Trung Đông - những thị trường nổi tiếng với yêu cầu kiểm định nghiêm ngặt.

Dù vậy, tiềm năng phát triển của cây nha đam tại Ninh Thuận vẫn chưa được khai thác hết. Ông Nguyễn Đức Thuận, Giám đốc Công ty Cổ phần Thực phẩm Cánh Đồng Việt cho rằng: “Nếu xây dựng được chỉ dẫn địa lý, chúng tôi sẽ xác định được các vùng trồng trọng điểm phù hợp nhất với điều kiện sinh trưởng của cây nha đam. Đây cũng là cơ sở để doanh nghiệp phối hợp bền chặt với nông dân, bảo đảm nguồn nguyên liệu ổn định, đồng hành lâu dài trong phát triển vùng nguyên liệu và triển khai kế hoạch mở rộng”.

Chỉ dẫn địa lý, nâng cao thương hiệu và sức cạnh tranh trên thị trường

Tháng 12/2022, Cục Sở hữu Trí tuệ đã giao cho Viện Thổ nhưỡng Nông hóa phối hợp cùng Sở Khoa học và Công nghệ Ninh Thuận triển khai nhiệm vụ “Đăng ký bảo hộ, quản lý và phát triển chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm nha đam của tỉnh Ninh Thuận”. Hai sản phẩm được lựa chọn đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý Ninh Thuận gồm lá nha đam tươi và thạch nha đam.

Bà Trần Thị Minh Thu, Phó Viện trưởng Viện Thổ nhưỡng Nông hóa cho biết, để một sản phẩm đủ điều kiện đăng ký chỉ dẫn địa lý, cần hội đủ các yếu tố đặc thù về tự nhiên và con người.

“Vùng sản xuất nha đam của Ninh Thuận có điều kiện khí hậu đặc trưng - khô nóng, lượng mưa thấp, nhiệt độ cao và khả năng bốc hơi mạnh. Thổ nhưỡng tại đây là đất cát hoặc cát pha nhẹ, độ pH từ ít kiềm đến kiềm, giúp thoát nước tốt, rất phù hợp với cây nha đam”, bà Thu phân tích thêm.

Ngoài ra, theo bà Thu, yếu tố con người cũng là điểm cộng quan trọng. “Người trồng nha đam ở Ninh Thuận vốn cần cù, có nhiều năm kinh nghiệm, đã hình thành kỹ thuật canh tác phù hợp với điều kiện khắc nghiệt tại địa phương. Đây là tri thức bản địa quý giá, góp phần tạo nên chất lượng riêng biệt cho sản phẩm nha đam nơi đây”, bà Thu nói thêm.

Sau quá trình khảo sát, điều tra, các nhà khoa học tại Viện Thổ nhưỡng Nông hóa đã xác định được diện tích đề xuất bảo hộ chỉ dẫn địa lý đối với vùng trồng cây Nha đam của tỉnh Ninh Thuận.

Theo đó, tổng diện tích đề xuất là 862,95 ha, bao gồm các phường Văn Hải, Mỹ Hải, Mỹ Bình, Mỹ Đông và Phước Mỹ của thành phố Phan Rang - Tháp Chàm với tổng diện tích 307,75ha (35,66%), các xã Vĩnh Hải, Thanh Hải và Nhơn Hải thuộc huyện Ninh Hải với tổng diện tích 265,09 ha (30,72%), các xã An Hải và xã Phước Hữu của huyện Ninh Phước với tổng diện tích 127,96 ha (14,83%); xã Mỹ Sơn, huyện Ninh Sơn diện tích là 44,08 ha (5,11%), xã Bắc Sơn và Lợi Hải thuộc huyện Thuận Bắc với tổng diện tích 54,91 ha (6,36%); xã Phước Dinh huyện Thuận Nam với diện tích 63,16 ha (7,32%).

Việc xây dựng và phát triển chỉ dẫn địa lý cho cây nha đam không chỉ khẳng định giá trị kinh tế của sản phẩm chủ lực Ninh Thuận, mà còn góp phần định vị thương hiệu nông sản đặc trưng trên thị trường.

Theo ông Nguyễn Tấn Quang, Phó giám đốc Khoa học và Công nghệ Ninh Thuận, chỉ dẫn địa lý sẽ giúp thiết lập cơ sở dữ liệu vùng trồng, chuẩn hóa quy trình sản xuất - chế biến, qua đó tạo nền tảng xây dựng thương hiệu, truy xuất nguồn gốc và kiểm soát chất lượng. “Đây là công cụ bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, ngăn ngừa giả mạo nguồn gốc và tăng sức cạnh tranh cho sản phẩm nha đam, không chỉ trong nước mà còn trên thị trường quốc tế”, ông Quang khẳng định.

Như vậy có thể thấy rằng, xây dựng chỉ dẫn địa lý cho nha đam Ninh Thuận không chỉ khẳng định quyền sở hữu trí tuệ mà còn thiết lập quy trình sản xuất chuẩn, cung cấp dữ liệu vùng trồng phù hợp. Đây là nền tảng pháp lý quan trọng để sản phẩm vươn xa, nâng cao thương hiệu và sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế, góp phần gia tăng giá trị, thu nhập cho người dân, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và quốc gia.

Cây nha đam được đánh giá là đặc biệt phù hợp với khí hậu nắng gió, đất cát khô hạn của Ninh Thuận. Chính điều kiện tự nhiên khắc nghiệt lại là yếu tố tạo nên hàm lượng hoạt chất sinh học cao, giúp nha đam nơi đây có chất lượng vượt trội. Cùng với kinh nghiệm canh tác lâu năm của người dân và việc áp dụng quy trình VietGAP, GlobalGAP, vùng trồng nha đam Ninh Thuận ngày càng được chuyên môn hóa, đáp ứng yêu cầu thị trường.