Việt Nam có cơ hội gỡ cảnh báo 'thẻ vàng' của EC
Ngày 1/8, Phó Thủ tướng Chính phủ Trần Hồng Hà chủ trì Hội nghị Ban Chỉ đạo Quốc gia về tình hình, kết quả chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU), kết nối trực tuyến với điểm cầu tại các tỉnh, thành phố ven biển.
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì Hội nghị Ban Chỉ đạo Quốc gia về tình hình, kết quả chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU). Ảnh: VGP/Đình Nam.
Báo cáo tại cuộc họp, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết, tính đến ngày 30/6/2025, số lượng tàu cá cả nước đã đăng ký, cập nhật trên cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase) là hơn 81.700 chiếc. Các địa phương đang rà soát, thống kê, cập nhật, đồng bộ dữ liệu tàu cá với cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư; một số địa phương đã hoàn thành việc định danh tàu cá như An Giang, Cà Mau…; lập danh sách theo dõi, kiểm soát số lượng tàu cá không đủ điều kiện tham gia hoạt động khai thác thủy sản.
Hiện cả nước đã có hơn 28.100 tàu cá có chiều dài từ 15m trở lên lắp đặt thiết bị giám sát hành trình tàu cá (VMS), đạt hơn 99%.
Hằng tuần, các địa phương rà soát, cập nhật danh sách tàu cá nguy cơ cao vi phạm khai thác IUU trên cơ sở dữ liệu VMS để các cơ quan chức năng tập trung kiểm tra, kiểm soát, xử lý vi phạm (nếu có).
Hằng ngày, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cung cấp danh sách tàu cá của các địa phương hoạt động gần ranh giới, mất kết nối VMS gần ranh giới với các nước để theo dõi, liên lạc với chủ tàu, thuyền trưởng cảnh báo không vi phạm khai thác IUU, vượt ranh giới cho phép khai thác trên biển.
Tính đến ngày 30/6/2025 đối với khối tàu từ 24m trở lên mất kết nối VMS trên 6 giờ là hơn 3.000 lượt tàu/619 tàu, mất kết nối VMS quá 10 ngày trên biển là 24 lượt tàu/21 tàu, vượt ranh giới cho phép khai thác trên biển là 4 lượt tàu/4 tàu. Số tàu cá, ngư dân bị nước ngoài bắt giữ, xử lý giảm 20 tàu/129 ngư dân so với cùng kỳ.
Hệ thống truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác điện tử (eCDT) được triển khai tại 94 điểm lên cá, tăng 32 điểm so với cùng kỳ năm 2024. Từ đầu năm đến ngày 30/6/2025 có hơn 95.800 lượt tàu xuất cảng/25.759 tàu, hơn 90.100 lượt tàu cập cảng/23.407 tàu, sản lượng thủy sản khai thác qua cảng là hơn 280.000 tấn…
Phó Thủ tướng yêu cầu toàn hệ thống cần có sự chuyển đổi căn bản về tư duy và phương pháp tiếp cận để giải quyết tận gốc nguyên nhân của tình trạng vi phạm IUU. Ảnh: VGP/Đình Nam.
Theo Thứ trưởng Phùng Đức Tiến, các lực lượng chức năng đang nỗ lực xử phạt triệt để các vụ việc vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài. Kết quả xử phạt tàu cá vi phạm ngắt kết nối VMS trên biển, vượt ranh giới cho phép khai thác trên biển vẫn còn thấp so với vụ việc được phát hiện. Việc cập nhật thông tin xử phạt vi phạm khai thác IUU trên cơ sở dữ liệu xử phạt hành chính trong lĩnh vực thủy sản theo quy định tại địa phương chưa đầy đủ, kịp thời.
“Việt Nam có cơ hội gỡ cảnh báo 'Thẻ vàng' của EC nếu các hoạt động chống IUU được duy trì thực hiện và công tác xử lý nghiêm đối với các hành vi nghiêm trọng như vi phạm vùng biển nước ngoài, vượt ranh giới, ngắt kết nối VMS...”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến trao đổi.
Bảo vệ nguồn lợi thủy sản và sinh kế lâu dài của ngư dân
Kết luận hội nghị, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà khẳng định, việc thực hiện các biện pháp chống khai thác IUU không chỉ nhằm gỡ “thẻ vàng” của EC mà quan trọng hơn là để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành kinh tế thủy sản Việt Nam, bảo vệ nguồn lợi thủy sản và sinh kế lâu dài của ngư dân.
UBND tỉnh Phú Yên phối hợp với Bộ Tư lệnh Vùng Cảnh sát biển 2 tổ chức tuần tra, kiểm soát tàu cá của ngư dân trong việc thực thi pháp luật về thủy sản trên biển. Ảnh: Hương Giang.
Theo Phó Thủ tướng, hệ thống pháp luật về thủy sản, bảo vệ môi trường, bảo tồn biển đã có, vấn đề nằm ở tổ chức thực hiện còn hình thức, đối phó và thiếu thực chất. Theo đó, Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường rà soát, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật, đặc biệt là sửa đổi 3 Nghị định về chính sách hỗ trợ khai thác xa bờ và xử phạt vi phạm hành chính. Luật và nghị định phải đủ mạnh, rõ ràng, phân cấp triệt để cho địa phương trong quản lý tàu, kiểm tra cảng, xử lý vi phạm. Phải mở rộng đối tượng chịu trách nhiệm pháp lý, bao gồm cả doanh nghiệp chế biến, thương mại. Chế tài cần minh bạch, kịp thời, phân cấp rõ ràng, tránh đùn đẩy trách nhiệm.
Phó Thủ tướng nhấn mạnh, yêu cầu cấp thiết là phải lượng hóa đo đếm được việc thực hiện các mục tiêu chống IUU: Không có tàu vi phạm vùng biển nước ngoài, có hệ thống giám sát hành trình đầy đủ, bảo vệ ngư trường và sinh kế...
Các bộ, ngành rà soát tất cả các quy trình, thiết lập trách nhiệm, thẩm quyền và cơ chế hậu kiểm, “phải có mệnh lệnh điều hành rõ ràng, đúng thẩm quyền, được các lực lượng chấp hành nghiêm túc”, tránh tình trạng "ai làm sai cũng không xử được”, thay đổi tư duy “ban hành nhiều văn bản là đã hoàn thành nhiệm vụ”.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công an phối hợp sớm xây dựng quy định bắt buộc lắp camera hành trình cho tàu cá, nhất là đối với hoạt động chuyển tải, khai thác xa bờ. “Mọi hoạt động của tàu cá phải được giám sát ngay từ lúc rời bến, hành trình, sản lượng, đến khi cập cảng”.
Lực lượng kiểm ngư sát cánh cùng ngư dân bám biển. Ảnh: Minh Lý.
Khẳng định chuyển đổi số là trụ cột để thực hiện giám sát, truy xuất nguồn gốc thuỷ sản, kiểm soát tàu cá, Phó Thủ tướng đề nghị tích hợp dữ liệu đa mục tiêu, kết nối hệ thống VMS, nhật ký điện tử, dữ liệu dân cư, kiểm soát cảng cá, vệ tinh và định vị AIS. Cơ sở dữ liệu phải cho phép tương tác hai chiều, cảnh báo sớm, lưu vết hành trình, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và blockchain để bảo mật và xác minh thông tin. Việc giám sát tàu không chỉ để “xử lý vi phạm” mà còn “hướng dẫn, cảnh báo và hỗ trợ” ngư dân.
Các cơ quan quản lý, chuyên môn của Việt Nam cần chủ động hợp tác với các tổ chức quốc tế để học hỏi kinh nghiệm, tiếp cận giải pháp công nghệ, “học nhanh, làm nhanh, làm đúng” từ những mô hình đã thành công.
Phó Thủ tướng giao Bộ Quốc phòng kết hợp giữa nhiệm vụ quốc phòng với nhiệm vụ giám sát khai thác hải sản được giao tại các vùng biển giáp ranh thường xuyên có tàu cá vi phạm quy định IUU. Lực lượng cảnh sát biển, biên phòng, kiểm ngư phải phối hợp với chính quyền địa phương, thống nhất đầu mối và chịu trách nhiệm cụ thể, chấm dứt việc “có vi phạm nhưng không rõ ai xử lý” bằng cơ chế chỉ huy, điều phối rõ ràng.
Phó Thủ tướng đề nghị các địa phương xây dựng dự án cụ thể về chuyển đổi nghề nghiệp, sinh kế cho ngư dân. Cần nắm rõ số lượng, thực trạng, nhu cầu vốn, đào tạo, sinh kế thay thế từ nuôi biển, phục hồi môi trường đến du lịch sinh thái, dịch vụ hậu cần nghề cá. Đây không chỉ là trách nhiệm kinh tế mà còn là vấn đề an sinh và ổn định xã hội.
Tại hội nghị, đại diện các địa phương nhấn mạnh cần xử lý nghiêm các hành vi cố tình vi phạm như tháo gỡ, ngắt kết nối thiết bị giám sát hành trình (VMS), đồng thời đẩy mạnh khởi tố các vụ việc đủ điều kiện để tăng tính răn đe.
Các tỉnh cũng đề xuất được phân cấp rõ ràng, chủ động xây dựng các dự án cụ thể phù hợp với đặc thù từng địa phương, đặc biệt trong việc quy hoạch cảng cá, vùng khai thác và quản lý đội tàu.
Phó Thủ tướng ghi nhận các kiến nghị và nhấn mạnh: "Trung ương chỉ định hướng còn việc xây dựng dự án chuyển đổi sinh kế, tổ chức thực hiện phải do địa phương chủ động". Đồng thời yêu cầu các địa phương đề xuất cụ thể các dự án dựa trên quy hoạch cảng cá, vùng đánh bắt và ngư trường được phân bổ, nhằm bảo vệ nguồn lợi thủy sản bền vững.
