Từ tháng 3/2019 đến giữa 2023, giá bán lẻ điện bình quân không thay đổi, dù chi phí đầu vào liên tục leo thang. Năm 2022, mỗi kWh bán ra thấp hơn giá thành 149 đồng, năm 2023 thấp hơn 135 đồng. Với sản lượng điện thương phẩm trên 250 tỷ kWh mỗi năm, EVN phải bù lỗ 34.000–40.000 tỷ đồng.
Đến tháng 5/2023, giá điện mới được điều chỉnh tăng 3%, sau đó tăng thêm 4,5% vào tháng 11, nhưng vẫn không đủ bù chi phí đã thiếu hụt. Đây là nguyên nhân khiến giá điện rơi vào tình trạng kìm quá lâu rồi tăng mạnh, gây sức ép cho cả doanh nghiệp lẫn người dân.
Hóa đơn điện được kỳ vọng sẽ phản ánh sát chi phí thực tế hơn. Ảnh: EVN.
Thực tế còn cho thấy, giai đoạn Covid-19, ngành điện thực hiện 5 đợt giảm giá, giảm tiền điện và hỗ trợ khách hàng, với tổng số tiền hơn 15.200 tỷ đồng. Chính sách này giúp chia sẻ khó khăn cho sản xuất, sinh hoạt, nhưng cũng làm khoản lỗ tích tụ thêm lớn.
Bộ Công Thương cho rằng, cơ chế hiện hành chưa tính hết các chi phí hợp lý, hợp lệ, như chi phí sản xuất và cung ứng điện, chênh lệch tỷ giá. Vì vậy, dự thảo sửa Nghị định 72 lần này bổ sung quy định toàn bộ chi phí được phép tính phải được phản ánh đầy đủ trong giá bán lẻ điện.
Hai phương án được Bộ đưa ra để xử lý phần chi phí chưa được tính: hoặc tính từ năm 2022 trở đi, hoặc tính đến trước khi nghị định mới có hiệu lực.
Cùng với đó, trách nhiệm của EVN cũng được siết chặt. Khi giá điện giảm từ 1% trở lên hoặc tăng từ 2-5% so với hiện hành, EVN phải lập hồ sơ gửi Bộ Công Thương để kiểm tra, rà soát. Bộ Tài chính tham gia đánh giá, với vai trò cơ quan quản lý giá và vốn nhà nước tại doanh nghiệp.
Nếu phát hiện sai sót, Bộ Công Thương có quyền yêu cầu dừng hoặc điều chỉnh lại. Quy định này nhằm bảo đảm mọi lần điều chỉnh đều có căn cứ rõ ràng, minh bạch.
Dự thảo cũng bổ sung thêm trách nhiệm của EVN trong việc đảm bảo tính chính xác, hợp lệ của chi phí khi đề xuất phân bổ vào giá điện. Đây là điểm mới so với trước, nhằm ngăn ngừa rủi ro tính sai hoặc tính thiếu, ảnh hưởng đến quyền lợi người tiêu dùng.
Việc sửa đổi Nghị định 72 không dừng ở việc giải quyết bất cập trước mắt, mà còn chuẩn bị cho giai đoạn đầu tư mới của ngành điện. Theo Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, đến 2050 ngành điện cần hơn 835 tỷ USD để phát triển nguồn và lưới điện.
EVN sẽ triển khai nhiều dự án quy mô lớn như điện hạt nhân Ninh Thuận, điện khí LNG Quảng Trạch, thủy điện tích năng Bác Ái, điện gió ngoài khơi. Nếu thiếu cơ chế giá linh hoạt, minh bạch, việc huy động vốn cho những dự án này sẽ rất khó khăn.
Định hướng sửa đổi cũng bám sát Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị về an ninh năng lượng quốc gia: Xây dựng giá năng lượng minh bạch, do thị trường quyết định. Nhà nước điều tiết hợp lý thông qua công cụ thị trường, không thực hiện bù chéo, gắn với chính sách an sinh xã hội.
Với người tiêu dùng, điều quan trọng nhất là giá điện sẽ được điều chỉnh kịp thời hơn, phản ánh đúng chi phí thay vì dồn nén nhiều năm rồi tăng sốc. Hóa đơn điện hàng tháng vì thế sẽ minh bạch và dễ lý giải hơn, thay vì chỉ được biết giá đã tăng bao nhiêu sau một quyết định hành chính.
