Thủ phủ chăn nuôi đứng vững trước dịch bệnh: [Bài 2] Củng cố hệ thống thú y cơ sở

Nhân lực mỏng giữa “điểm nóng” dịch bệnh

Đồng Nai là địa phương có quy mô chăn nuôi lớn nhất cả nước, với hơn 4,17 triệu con heo và khoảng 36 triệu con gà. Song, nghịch lý ở chỗ, lực lượng thú y cơ sở - tuyến đầu trong giám sát và xử lý dịch bệnh lại đang rơi vào tình trạng nhân lực thiếu hụt, phân tán, khó đáp ứng yêu cầu thực tế.

Trước đây, mỗi xã đều có cán bộ thú y cố định, nắm rõ từng hộ nuôi và tình hình đàn vật nuôi. Nay, nhiều nơi phải kiêm nhiệm hoặc chờ cán bộ huyện xuống hỗ trợ, dẫn đến nguy cơ bỏ sót hoặc chậm xử lý ổ dịch.

Sau khi tổ chức bộ máy hành chính được sắp xếp theo mô hình chính quyền 2 cấp, nhiều xã, phường không còn cán bộ thú y chuyên trách. Thay vào đó, nhiệm vụ thú y được kiêm nhiệm bởi cán bộ nông nghiệp hoặc cán bộ văn phòng, khiến chuyên môn không sâu, khó theo sát diễn biến dịch bệnh. Chưa kể, với lực lượng thú y viên vốn đã mỏng lại phụ trách địa bàn rộng gấp 2-3 lần trước đây.

Báo cáo từ ngành nông nghiệp Đồng Nai cho thấy, trong số hơn 95 xã, phường toàn tỉnh, chỉ còn chưa tới 40% có nhân viên thú y hoạt động thường xuyên, còn lại phụ thuộc vào cán bộ kiêm nhiệm.

Nguồn nhân lực thú y tuyến cơ sở thiếu, mỏng và năng lực còn hạn chế nên rất khó khăn trong việc triển khai thực hiện như giám sát dịch bệnh, tiêm phòng, phun xịt tiêu độc khử trùng, phòng chống dịch bệnh động vật… ảnh hưởng đến tiến độ cũng như hiệu quả các giải pháp.

Chưa kể, chính sách hỗ trợ cho cho lực lượng tham gia phòng chống dịch bệnh động vật như tiêu hủy, tiêu độc khử trùng, tiêm phòng, giám sát dịch bệnh,… không phù hợp với điều kiện thực tế và rất khó khăn cho địa phương trong việc triển khai thực hiện công tác phòng chống dịch, xây dựng vùng an toàn dịch bệnh.

Hệ quả là không ít ổ dịch chậm được phát hiện. Với dịch tả heo Châu Phi, có những trường hợp heo chết hàng loạt vài ngày, hộ nuôi mới báo chính quyền địa phương. Đến khi lực lượng thú y huyện về kiểm tra thì mầm bệnh đã lây sang các hộ xung quanh. Trên đàn gà, cúm A/H5N1 và Newcastle cũng thường chỉ được phát hiện khi số gia cầm chết tăng bất thường, chứ ít khi được giám sát chủ động bằng xét nghiệm định kỳ.

Ông Nguyễn Trường Giang, Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi và Thủy sản Đồng Nai thừa nhận: “Lực lượng thú y cơ sở của tỉnh đang rất mỏng, trong khi quy mô đàn lớn. Nếu không củng cố lại, nguy cơ để dịch bệnh lọt qua vòng giám sát là rất cao”.

Tại các ổ dịch, cán bộ thú y xã thường xuyên phải làm việc ngoài giờ để xử lý ổ dịch. “Có hôm 10 giờ đêm, anh em vẫn đang đào hố chôn heo bệnh, sáng hôm sau lại sang xã khác hỗ trợ. Cực nhất là khi hộ nuôi giấu dịch hoặc bán tháo heo ốm, lúc đó công sức cả đội gần như đổ sông đổ biển”, ông Giang cho biết thêm.

Tỉ lệ chăn nuôi nông hộ tại Đồng Nai vào khoảng 8%, tức chỉ tính vật nuôi chủ lực heo và gà là gần 4 triệu con. Thiếu lực lượng thú y cơ sở sẽ khiến việc kiểm soát dịch bệnh dễ bị bỏ qua và quá tải nếu xuất hiện các ổ dịch. Chi cục Chăn nuôi và Thủy sản Đồng Nai cho biết sẽ tăng cường hoặc cử lực lượng thú y từ Chi cục sẽ hỗ trợ nếu địa phương nào xuất hiện ổ dịch để dễ khoanh vùng, xử lý nguồn lây.

Khoảng trống giám sát và nhu cầu tái thiết hệ thống

Thiếu cán bộ thú y cơ sở không chỉ gây chậm trễ trong phát hiện dịch, mà còn khiến công tác tiêm phòng và kiểm soát vận chuyển động vật gặp nhiều khó khăn. Với đàn gà hơn 36 triệu con, việc tiêm vaccine phòng cúm, Newcastle hay Gumboro đòi hỏi lực lượng triển khai lớn. Nhưng thực tế, tỷ lệ tiêm phòng ở nhiều hộ nhỏ lẻ còn thấp, thậm chí có nơi chỉ đạt dưới 50%. Lý do là hộ nuôi thiếu kiến thức, ngại chi phí, trong khi cán bộ thú y không đủ để đến từng hộ hướng dẫn, kiểm tra.

Tương tự, đối với heo, vaccine dịch tả heo Châu Phi dù đã được cấp phép lưu hành nhưng chưa nằm trong danh mục bắt buộc. Người nuôi vừa e ngại hiệu quả, vừa thiếu hướng dẫn kỹ thuật. Trong điều kiện không có thú y cơ sở theo dõi sát, việc tiêm vaccine trở nên rời rạc, không tạo được miễn dịch cộng đồng.

Một thách thức khác là khâu kiểm soát vận chuyển. Điều này cũng được ông Phan Quang Minh, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi và Thú y chỉ rõ trong Hội nghị về công tác phòng, chống dịch bệnh động vật tại TP.HCM. Đồng Nai vừa là vùng sản xuất, vừa là điểm trung chuyển heo và gà cho thị trường phía Nam. Mỗi ngày có hàng nghìn lượt xe chở gia súc, gia cầm ra vào tỉnh.

“Thiếu lực lượng thú y cơ sở tại chốt kiểm dịch xã, phường sẽ khiến việc giám sát chủ yếu dồn lên tuyến tỉnh. Đây là lỗ hổng lớn, nhất là khi nhiều trường hợp heo, gà chưa qua kiểm dịch vẫn lọt được vào địa bàn”, ông Phan Quang Minh nêu.

Để khắc phục, bà Nguyễn Thị Hoàng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai cho biết, sẽ kiến nghị với Bộ Nông nghiệp và Môi trường về việc củng cố hệ thống thú y cơ sở.

“Trước mắt, tỉnh huy động lực lượng cộng tác viên thú y tại các xã, phường khác để hỗ trợ giám sát dịch bệnh. Đồng thời, Đồng Nai cũng giao Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh tổ chức tập huấn cho cán bộ kiêm nhiệm về kỹ năng chẩn đoán và xử lý dịch. Tuy nhiên, giải pháp này chỉ mang tính tình thế, chưa thể thay thế được mạng lưới thú y cơ sở chuyên nghiệp”.

Theo các chuyên gia, Đồng Nai cần tái thiết hệ thống thú y cơ sở theo hướng: bố trí cán bộ chuyên trách ở từng xã, tăng cường phối hợp với Chi cục Chăn nuôi và Thủy sản tỉnh. Đồng thời, thủ phủ chăn nuôi Đồng Nai cũng cần áp dụng công nghệ số để hộ nuôi có thể khai báo dịch bệnh trực tuyến, xây dựng cơ chế đãi ngộ để thu hút người có chuyên môn gắn bó với công tác thú y địa phương.

Trong bối cảnh dịch bệnh trên heo và gà ngày càng phức tạp, kẽ hở từ thú y cơ sở chính là điểm yếu lớn nhất. Nếu không được khắc phục, mọi nỗ lực phòng chống dịch của Đồng Nai sẽ chỉ dừng lại ở mức “chạy theo dịch”, khó tạo được lá chắn bền vững cho thủ phủ chăn nuôi.

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh: “Dịch bệnh không chỉ gây ảnh hưởng đến phát triển kinh tế, du lịch. Các địa phương cần phải tập trung vào phòng chống dịch bệnh cho vật nuôi, không được chủ quan nếu không nguy cơ 'vỡ trận' là rất cao. Sở Nông nghiệp và Môi trường các địa phương cần cử chuyên viên thú y trực tiếp xuống các xã, phường nơi xảy ra dịch để khoanh vùng, 'cầm tay chỉ việc' cho lực lượng thú y cơ sở tại các địa phương".