Lúa ma - Nỗi oan cho giống!

Chúng ta sẽ cùng đi tìm hiểu và thảo luận để có cái nhìn công bằng hơn.

Lúa cỏ (hay còn gọi là lúa ma, lúa trời, lúa hoang) có tên khoa học là Oryza Rufipogon. Lúa ma đã từng gặp ở Malaysia, Indonesia, Philippines và Việt Nam (các tỉnh Long An, Bình Thuận từng chịu thiệt hại do lúa ma trong thập niên 1990).

Đặc điểm nhận dạng

Lúa ma rất giống lúa thường. Ở giai đoạn đầu sinh trưởng nhanh, lúa trổ bông sớm hơn một chút, có râu dài, hoặc không có râu, tỉ lệ lép cao

Đặc biệt là rất dễ rụng hạt khi có một cơn gió thoảng qua. Khi lúa chín, chỉ cần dùng tay gạt nhẹ là hạt lúa ma đã rụng tơi tả, làm mất năng suất khi thu hoạch.

Với những tác động cơ giới khi thu hoạch lúa thì hầu như chỉ còn lại cọng rơm. Vì vậy bà con ngại thu hoạch, lúa sẽ tồn tại lâu ở ruộng để sinh trưởng tạo điều kiện lây lan ở vụ kế tiếp.

Lúa ma có sức sống rất “mãnh liệt”, khi rụng xuống hạt bị vùi trong đất có thể duy trì sức nảy mầm trong vài năm, mật độ cứ thế mà tích tụ dần qua các vụ khiến tỷ lệ lúa ma trong ruộng tăng dần theo cấp số nhân, nhiều khi lúa ma sinh trưởng mạnh át cả lúa trồng.

Mặt khác cũng có sự giao phấn (tỷ lệ nhỏ) với lúa thường mà bà con gieo cấy, việc tự để giống từ những khu vực này khiến các dạng lúa phân ly với tính trạng xấu trở lên phức tạp hơn.

Một đặc tính rất “khôn ngoan” của lúa ma là có râu khá dài, dễ dàng nổi trên mặt nước rồi lan truyền đi nơi khác qua các kênh tưới, tiêu. Cũng vì râu dài nên chim, chuột cũng khó ăn, cộng với sức sống và duy trì nảy mầm tốt… nên lúa ma ngày càng bùng phát.

Tất cả các đặc điểm đó khiến lúa ma tiềm ẩn nguy cơ phát triển và lan rộng, gây hại không kém bất cứ loại dịch hại nào. Nên những ruộng mà có hiện tượng lúa ma thường là những ruộng ở cuối dòng chảy của hệ thống tưới tiêu.

Vụ mùa 2018, hiện tượng này xuất hiện ở huyện Yên Khánh (Ninh Bình). Có 3 mảnh ruộng với diện tích ước 6 - 7 sào Bắc bộ có tỷ lệ cây lúa ma khá cao (trên 60%). Nhìn cả ruộng như cấy lúa “hom”, khi khua tay rung cây lúa, lúa rụng gần hết hạt. Ruộng này coi như thất thu. Nhiều ruộng khác quan sát tỷ lệ cây lúa như vậy cũng chiếm 5 - 7%.

Biện pháp phòng trị

Trước đây lúa ma xuất hiện nhiều ở miền Nam, giờ đã có mặt ở miền Bắc. Với quá trình cơ giới hóa nông nghiệp, mùa vụ thu hoạch diễn ra liên tục từ Nam ra Bắc (miền Nam thu hoạch sớm hơn), máy gặt cũng “chu du” từ Nam ra Bắc và không ít thì nhiều trong máy cũng sẽ có nhưững tàn dư, mầm mống của lúa ma cũng theo đó mà phát tán đi.

Dưới đây là 1 số giải pháp mà Cục Trồng trọt đề nghị Sở NN-PTNT các tỉnh, thành phố chỉ đạo các đơn vị chuyên môn cần hết sức cảnh giác, kịp thời phát hiện để ngăn chặn sớm, tránh để lúa ma có nguy cơ lan rộng và gây thiệt hại lớn:

- Tích cực điều tra, phát hiện tình trạng lúa ma trên đồng ruộng, đánh giá mức độ cũng như tỷ lệ lúa ma xâm nhiễm, khoanh vùng các địa phương có tỷ lệ và nguy cơ cao.

- Đối với ruộng lúa đang bị lúa ma xâm nhiễm tỷ lệ thấp cần phải cắt bỏ triệt để ngay khi lúa mới trổ, cắt sâu sát gốc để không thể bắn lúa chét.

Những diện tích lúa bị nhiễm lúa cỏ từ 70 - 80% cần tận thu, cắt sát gốc, không để lẫn với nguồn lúa giống. Sau khi thu hoạch, phơi khô rơm, rạ và vun gọn tiến hành đốt để tiêu diệt tàn dư.

- Dùng chế phẩm nấm đối kháng Trichoderma phân hủy xellulo phun đậm trên mặt ruộng sao cho các hạt lúa ma (có râu dài) rụng xuống mặt đất được tiếp xúc với chế phẩm này.

Chế phẩm Trichoderma sẽ phân hủy xellulo vỏ trấu và làm mất sức nảy mầm của hạt lúa ma.Khi thời tiết còn thuận lợi, nền nhiệt còn cao, lấy nước và tiến hành lồng bừa nông, san phẳng rồi gạn nước (như gieo mạ) để mồi cho lúa ma nẩy mầm.

Khi cây mạ có 4 - 5 lá tiến hành lấy nước cày lật úp, làm đất nhuyễn để tiêu diệt. Biện pháp này phải làm lặp lại 2 - 3 lần mới có thể diệt được hết hạt lúa ma bị vùi trong tầng canh tác.

- Vận động, tuyên truyền nông dân nếu gieo cấy ở vụ sau không nên gieo vãi, tốt nhất là cấy thẳng hàng hoặc sạ thẳng hàng để tiện quản lý và khử bỏ lúa ma sớm, ngay từ khi lúa đang trổ. Bà con nông dân không sử dụng giống tự để.