Lên non cao dạy dân bản làm nông nghiệp hữu cơ

Áp dụng quy trình nông nghiệp hữu cơ vốn dĩ khó khăn, triển khai tại khu vực miền núi càng gian nan nhưng Tổng đội Thanh niên xung phong 9 đã làm được.

Vùng cao Nghệ An trải dài hút tắp, bốn bề là đồi cao rừng rậm, ngỡ như thừa dư địa để làm nông nghiệp hữu cơ, sinh thái. Thực tế không hẳn như vậy khi dải đất này thường xuyên phải đối mặt với thiên tai, lũ lụt, kết hợp địa thế bất thuận nên mãi không bứt lên được.

Nhận thấy quá nhiều rủi ro nên doanh nghiệp chẳng mặn mà tìm đến, đồng nghĩa cơ hội tìm kiếm việc làm, nâng cao thu nhập của đồng bào bản địa rất khó. Đặt trong bối cảnh ấy, hiệu ứng lan tỏa từ Tổng đội Thanh niên xung phong 9 (TNXP 9) thật đáng quý.

Tổng đội TNXP 9 (trực thuộc Tỉnh đoàn Nghệ An) đóng tại địa bàn xã Tam Hợp (sau sáp nhập là xã Tam Thái). Chặng đường hơn 2 thập kỷ đã qua đầy rẫy chông gai, thách thức nhưng không thể làm nản lòng những người bền chí, họ khát khao muốn chung tay góp sức đổi thay bộ mặt vùng biên.

Hành trình của Tổng đội TNXP 9 có nhiều biến động, nhất là những giai đoạn giao thời, chuyển tiếp. Ngày đầu thành lập, đơn vị đóng quân tại đất Thạch Ngàn heo hút của miền Trà Lân trúc chẻ tro bay, về sau thực hiện chủ trương chung lại chuyển địa bàn về Tam Thái, mỗi nơi đều có đặc thù riêng nhưng tựu chung là khó khăn bộn bề. Lạ nước lạ cái, phong tục, tập quán có nhiều khác biết, thành thử phải mất thời gian khá dài cảm nhận và hòa nhập, hơn chục con người của Tổng đội, từ lãnh đạo đến đội viên mới thấm được nhịp sống của đồng bào nơi đây.

Ông Vương Trung Úy, Tổng đội trưởng Tổng đội TNXP 9 mở lòng: “Tổng độ chính thức chuyển về đây từ năm 2013. Ngày ấy gian nan lắm, đường sá chưa được đầu tư, lại xuống cấp trầm trọng do ngày ngày phải oằn mình gồng gánh hàng chục xe tải khủng chở gỗ từ Lào về, quãng đường từ trung tâm huyện vào đây chỉ khoảng 30km nhưng chúng tôi phải ròng rã đánh vật hơn 3 tiếng đồng hồ mới đến nơi.

Đường chẳng ra đường, điện lưới mãi đến năm 2016 mới có, thời tiết lại khắc nghiệt vô cùng, rồi vô vàn những rào cản khác nữa, quả thực nếu anh em không đồng cam cộng khổ, không vì lợi ích của dân bản chắc chắn không thể bám trụ với đất này”.

Những lời tâm tư của Tổng đội trưởng Vương Trung Úy thậm chí còn khiêm tốn so với thực tế lúc bấy giờ. Trước đây vùng này bốn bề hoang hóa, nhìn đâu cũng thấy rừng, cỏ cây, lau lách, một thời đồng bào người Mông vẫn duy trì thói quen di cư sang Lào khi thấy “khó ở”, họ vẫn trồng cây thuốc phiện, vẫn đốt nương làm rẫy, vòng quay u mê kéo dài mải miết tạo điều kiện cho đói nghèo thỏa sức đeo bám.

Giữa không gian khá u ám, sự xuất hiện của Tổng đội TNXP 9 đã mang theo khát vọng mới, khí thế mới cho dải đất biên cương tưởng chừng không chịu lớn. Tổng đội được giao nhiều vai, vừa phải làm tốt công tác dân vận, đảm bảo an ninh chính trị vùng biên, lại trực tiếp thực hiện các dự án nông nghiệp thông qua công tác chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật, quy trình canh tác, cung ứng giống, vật tư, phân bón cho bà con dân bản theo hướng cầm tay chỉ việc.

Để thay đổi thói quen, nếp nghĩ vốn đã ăn sâu bám rễ chẳng dễ dàng gì, nhưng trước sau Tổng đội luôn kiên định lập trường, tin tưởng đổ mồi hôi sôi công sức, miệt mài gieo trồng rồi sẽ thu về quả thơm trái ngọt. Chủ trương nhất quán là thế nhưng chặng đường đã bước thực sự gập ghềnh, chông gai.

Tiếc nuối lớn nhất là dự án trồng chè shan tuyết những tưởng sẽ là cây trồng giúp cải thiện sinh kế cho bà con, đồng thời nâng cao thu nhập cho cán bộ Tổng đội nhưng rốt cuộc lại thất bại thảm hại do địa hình không phù hợp, về sau cây chè chết như ngả rạ.

Kế đó là dự án trồng chanh leo do huyện Tương Dương chủ trì, ban đầu dân bản nằng nặc không trồng do quy trình canh tác rườm rà, phải khi Tổng đội đứng ra cam kết bao tiêu sản phẩm thì các hộ mới xuôi lòng. Thời gian đầu cây chanh phát triển tốt, sai quả, chất lượng đảm bảo nhưng điểm trừ là quá mẫn cảm với bệnh hồng thân, quá trình vận chuyển quả bị dập nát nhiều, trừ ngược trừ xuôi hiệu quả kinh tế chẳng đáng là bao.

Rút kinh nghiệm sau vấp ngã, Tổng đội TNXP 9 đã cất công tìm hiểu, nghiên cứu, từ đó nhận định trồng nghệ theo hướng hữu cơ sẽ là phương án khả dĩ nhất. Quả thật, cây nghệ đặc biệt phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng nơi đây nên phát tiết nhanh, qua từng năm số hộ tham gia liên kết trồng nghệ tăng chóng mặt.

Xã Tam Thái tứ bề là rừng nhưng quỹ đất canh tác rất hạn hẹp, bởi thế bà con tận dụng tối đa quỹ đất trống để trồng nghệ, đây là điều dễ hiểu vì hiệu quả kinh tế từ cây nghệ vượt trội so với những cây trồng khác, với diện tích khoảng 0,5 ha mỗi năm dư sức thu về 30 – 60 triệu đồng.

Kiếm đồng tiền chính đáng ngay tại quê hương nên người dân chuyên tâm, chí thú làm ăn, tiền tích cóp được từ trồng nghệ lại được quay vòng để mua con giống, vật nuôi từ chính Tổng đội với những chính sách ưu đãi thiết thực.  

Với Tổng đội TNXP 9 là chất xúc tác, qua từng năm số hộ nuôi gà đen, lợn đen, đặc biệt là trồng nghệ hữu cơ ở bản Huồi Sơn, Phá Lõm tăng nhanh thấy rõ, nhờ thay đổi nếp nghĩ, tư duy, nhiều gia đình đã thoát nghèo, thậm chí vươn lên hàng khá giả, có của ăn của để. Khoảng mươi năm về trước, viễn cảnh này không nhiều người dám nghĩ tới.

Nhắc về những ngày tháng cũ, Tổng đội trưởng Vương Trung Úy kể: “Để gầy dựng thương hiệu như hôm nay, chúng tôi đã trải qua nhiều thăng trầm. Năm 2016, đơn vị trồng thử nghiệm 6 tạ nghệ giống, kết quả bước đầu rất khả quan. Có điều bà con muốn thanh toán 1 lần để có tiền mua trâu, bò, ngặt nỗi tiềm lực của đơn vị có hạn, thành thử lắm lúc Ban lãnh đạo phải đứng ra huy động tiền mới đủ trang trải.

Từ 2028 – 2019, giá nghệ giảm mạnh làm xáo trộn nặng nề tâm lý người trồng, một bộ phận sợ Tổng đội cố tình lừa để ép giá. Nhằm làm sáng tỏ, chúng tôi đã điều động phương tiện, đưa những người có uy tín trong cộng đồng, làng bản đến trực tiếp những vùng trồng khác để họ có góc nhìn công tâm hơn. Sau đợt đó giá nghệ bình ổn trở lại, được một thời gian lại xảy ra đại dịch Covid-19 khiến thị trường gần như đóng băng, cánh thương lái không ăn hàng, buộc chúng tôi phải chuyển sang hình thức làm nghệ thái lát, vận dụng đủ cách cũng chẳng thấm tháp vào đâu, năm đó thua lỗ nặng nề”. 

Dành cả tuổi trẻ, thanh xuân bám dân, bám bản, ông Úy thừa hiểu công tác dân vận ở miền heo hút gió ngàn là yếu tố tiên quyết. Xuất pháp từ tính chất đặc thù, riêng địa bàn 2 bàn Huồi Sơn và Phá Lõm với 100% là đồng bào Mông sinh sống được quan tâm đặc biệt.

“Tổng đội xác định đến với dân bằng niềm tin và trách nhiệm, chúng tôi không ngại đi từng ngõ, gõ cửa từng nhà nắm bắt tâm tư, nguyện vọng để từ đó có hướng triển khai phù hợp nhất. Cái gì có lợi cho dân thì mình làm. Cây nghệ dễ trồng lại cho thu nhập cao nên dân bản rất ưng bụng, bước đầu chỉ vài hộ nhưng đến nay đã có trên 140 hộ tham gia trồng nghệ hữu cơ với tổng diện tích khoảng 20ha, bình quân mỗi năm chúng tôi trả cho dân khoảng 3 tỷ đồng tiền thu mua nghệ.

Nghệ ở đây được trồng theo hướng hữu cơ, chúng tôi cam kết không dùng thuốc hóa học, đặc biệt là thuốc diệt cỏ. Nếu nghi ngờ hộ nào có dấu hiệu vi phạm, Tổng đội sẽ cử cán bộ chuyên môn xuống làm việc, đồng thời yêu cầu phân loại riêng sản phẩm mang đi test, trường hợp phát hiện tồn dư hóa chất nhất quyết không thu mua. Quan điểm của Tổng đội rất rạch ròi, chúng tôi vì dân nhưng tôn trọng cái đúng chứ không cổ súy cái sai”, ông Úy quả quyết.

Để phong trào trồng nghệ lớn mạnh như hôm nay, bên cạnh nỗ lực của lãnh đạo, tập thể đội viện cùng các chính sách hỗ trợ thúc đẩy, Tổng đội đã nhờ đến tiếng nói của những người có uy tín trong cộng đồng, làng bản nhằm lan tỏa rộng khắp. Một trong những người được gửi gắm niềm tin là già Vừ Tồng Lông ở bản Huồi Sơn, người từng giữ chức Trưởng bản suốt nhiều nhiệm kỳ.

Sinh ra, lớn lên trên chính đất này, già Vừ Tồng Lông luôn đau đáu, trăn trở về cuộc sống của dân bản, nhất là thời kỳ đói nghèo còn đeo đẳng. Bởi thế khi tiếp nhận chủ trương trồng nghệ từ Tổng đội, già Lông hân hoan lắm, ông cùng các con hăng hái đăng ký trồng, đồng thời ra sức vận động, tuyên truyền các hộ khác cùng tham gia. Sau hơn 10 năm nhìn lại, có thể khẳng định đây là hướng đi hết sức đúng đắn.

“Năm đầu trồng thử nghiệm chưa có gì khác biệt, được Tổng đội cấp giống, dân tiến hành trồng nhưng thu hoạch khiếm tốn lắm, mỗi nhà được khoảng 10 - 20kg nghệ thôi. Về sau thuần thục quy trình rồi, áp dụng đúng cách rồi thì sản lượng tăng nhanh, khi thu hoạch được 3 – 4 tạ thì bà con khẳng định cây nghệ sẽ phù hợp với đất này.

Năm kế tiếp thu được nhiều nghệ lắm, mỗi nhà cỡ 3 - 4 tấn. Tiếp theo nữa thì nhiều lắm, riêng bản Huồi Sơn có năm thu hoạch trên 300 tấn nghệ. Hiệu quả kinh tế từ trồng nghệ vượt trội so với cây trồng khác, cây nghệ giúp bà con xóa đói giảm nghèo, tăng thu nhập, nâng cao đời sống”, già Vừ Tồng Lông khẳng định.

Ở đâu không nói chứ trồng nghệ hữu cơ tại Tam Thái khá nhàn, trong vòng 1 năm nông dân chỉ phải bỏ sức làm cỏ 4 lần, kết hợp không sử dụng phân, thuốc hóa học. Nhờ đó đa số bà con đều có thể tham gia trồng và chăm sóc nghệ, kể cả những người tuổi như ông Vừ Tồng Và.

Miệng cười móm mém, ông Và chia sẻ: “Cây nghệ thực sự đã làm đổi thay đất này, cuộc sống của chúng tôi ổn định hơn kể từ khi trồng nghệ, cái ăn cái mặc không còn canh cánh như xưa. Tôi và bà nhà dù tuổi đã cao nhưng vẫn có thể tranh thủ trồng và chăm sóc nghệ, mỗi năm thu về trên 30 triệu đồng. Con cái đến tuổi dựng vợ gả chồng cũng trồng nghệ, có đứa đi làm ăn xa thì đầu năm trồng rồi để đó, vợ chồng tôi ở nhà phụ giúp làm cỏ, đến khi nó về chỉ việc thu hoạch”.

3 năm trở lại đây, năng suất nghệ tại nhiều vùng trồng ở miền núi Nghệ An có xu hướng tụt giảm, chỉ dao động trong khoảng 20 - 22 tấn/ha, trong khi một số vùng thâm canh tại miền Bắc cho năng suất lên đến 29 - 48 tấn/ha. Tổng đội TNXP 9 không thể bó gối như không trước thực tế trên. Đầu năm 2025, đơn vị đã phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Nghệ An triển khai dự án “Ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ xây dựng mô hình sản xuất giống và trồng thương phẩm một số giống nghệ có năng suất, chất lượng cao trên địa bàn huyện Tương Dương, tỉnh Nghệ An”.

Nhằm phục vụ dự án và nhu cầu thị trường, Tổng đội đã xây dựng thêm hệ thống nhà xưởng rộng 500m2, lắp đặt dây chuyền chế biến tinh bột nghệ hiện đại (máy làm sạch củ nghệ với công suất 300kg/h; 2 máy xay, vắt củ nghệ đảm bảo công suất 300kg/h; máy xay bột nghệ, máy đánh tinh, máy bơm; hệ thống lò sấy hút nhiệt lạnh công suất 600kg/ngày...), nhờ đó đảm bảo thu mua, chế biến toàn bộ sản phẩm cho các hộ trồng, xóa nỗi lo được mùa mất giá, được giá mất mùa.

Dự án đặt mục tiêu xây dựng thành công mô hình trồng nghệ thương phẩm cho năng suất vượt từ 10 - 12% so với đại trà (bình quân đạt từ 25 - 30 tấn/ha), hàm lượng Curcumin trong củ nghệ đạt từ 5 - 6%; đào tạo được 5 cán bộ kỹ thuật và 15 người dân nắm vững quy trình kỹ thuật sản xuất giống và trồng giống nghệ vàng.

Để đảm bảo quyền lợi cũng như tạo tâm lý yên tâm cho người dân, Tổng đội TNXP 9 vẫn cam kết thu mua hết sản lượng nghệ với giá tối thiểu từ 5.000 - 6.000 đồng/kg (nghệ tươi), điều kiện đặt ra là chất lượng sản phẩm phải đảm bảo. Mặt khác sẽ công bố chất lượng nghệ đạt tiêu chuẩn theo hướng GACP với các đối tác trong, ngoài nước. Phối hợp với các cơ quan chuyên môn chiết xuất Curcumin để định hướng, phát triển dạng thực phẩm chức năng tiến tới làm thuốc sau khi dự án kết thúc.

Ông Phan Văn Khoa, Phó Tổng đội trưởng Tổng đội TNXP 9 thông tin: “Mô hình sản xuất và trồng thương phẩm một số giống nghệ chất lượng cao ứng dụng nền tảng khoa học công nghệ có tổng quy mô 5,2ha, Tổng đội chỉ đảm đương 2.000m2, còn lại phân bổ hết cho 10 hộ dân trên địa bàn.

Khi sàng lọc, chúng tôi ưu tiên những hộ có kiến thức, kinh nghiệm trồng nghệ, đặc biệt là những hộ có trách nhiệm cao, đóng góp thiết thực trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ rừng. Chủ trương nhất quán của Tổng đội là vì dân, luôn đặt quyền lợi của dân bản lên trên hết”.