ICRAF hỗ trợ nông dân Tây Bắc phục hồi đất dốc, nâng sinh kế xanh

Giảm 70% phân bón hóa học, cải thiện đất rõ rệt

Sáng 22/8, Tổ chức Nghiên cứu Nông Lâm Quốc tế (ICRAF) tại Việt Nam tổ chức hội thảo tổng kết dự án "Nông nghiệp sinh thái tạo cảnh quan bền vững cho người nghèo ở miền núi phía Bắc Việt Nam" (A4P).

Sau 4 năm triển khai tại tỉnh Yên Bái (cũ) và Hòa Bình (cũ), Dự án A4P về nông nghiệp sinh thái đã ghi dấu với hàng trăm hecta đất được cải tạo, hàng nghìn cây bản địa được phục hồi, nhiều giống địa phương thoát khỏi nguy cơ thoái hóa, cùng những bản khuyến nghị chính sách lan tỏa tới cấp quốc gia.

Dự án được tài trợ bởi Bộ Hợp tác và Phát triển Kinh tế Liên bang Đức (BMZ), Quỹ Phát triển Nông nghiệp Quốc tế (IFAD) và Tổ chức Khuyến lâm Đan Mạch. ICRAF trực tiếp điều phối, phối hợp cùng các cơ quan chuyên môn, tạo ra điển hình về kết nối giữa nguồn lực quốc tế và nhu cầu thực tiễn tại địa phương.

Tại huyện Trạm Tấu, Yên Bái (cũ), 128 hộ dân đã tham gia mô hình nông lâm kết hợp trên diện tích hơn 50 ha, với 15.426 cây trồng cùng 5 tấn cỏ chăn nuôi. Các loại cây được đưa vào mô hình gồm đào, mận, hồng, ổi, chanh, giổi, pơ mu, chè Shan.

Ở huyện Kim Bôi, Hòa Bình (cũ), 90 hộ khác trồng 14.401 cây trên diện tích 50 ha, gồm trám, giổi, tre, nhãn, bưởi, vải, xoài. Đây đều là những giống bản địa hoặc cây có giá trị kinh tế, thích ứng với điều kiện địa phương.

Kết quả đo đạc cho thấy cây ăn quả hỗn hợp tại Trạm Tấu đạt chiều cao trung bình 136,5 cm sau 18 tháng, đường kính tán 115,2 cm, gấp nhiều lần so với các mô hình cũ. Với nhóm cây ăn quả kết hợp gỗ và cây trồng ngắn ngày, chiều cao trung bình lên tới 152,9 cm, đường kính gốc đạt 2,3 cm. Những kết quả này minh chứng cho khả năng cải thiện đất và độ che phủ sinh thái.

Một trong những điểm đột phá là việc cắt giảm mạnh phân bón hóa học. Tại Trạm Tấu, cây mận tam hoa từ 2-5 tuổi chỉ cần 0,14 kg đạm, 0,09 kg lân, 0,12 kg kali mỗi gốc, giảm lần lượt 60%, 70% và 64% so với quy định ngành. Thay vào đó, người dân bón 10 kg phân chuồng hoai mục mỗi gốc.

Thí điểm quản lý dinh dưỡng trên diện tích hơn 1.000 m2 đất rau tại thôn Khấu Ly, Trạm Tấu cho năng suất cải mèo trung bình 15,7 tấn/ha với công thức kết hợp phân hữu cơ và hóa học giảm liều lượng. Chỉ số đất cho thấy pH tăng từ 6,0 lên 7,7, hàm lượng hữu cơ và dinh dưỡng cải thiện rõ rệt. Đây được coi là bằng chứng khoa học quan trọng về hiệu quả lâu dài của nông nghiệp sinh thái.

A4P cũng tập trung vào bảo tồn giống bản địa. Khoai sọ nương, loại cây gắn với sinh kế người H’Mông ở Trạm Tấu, được phục tráng qua 2 thế hệ, với các chỉ số chiều cao, chiều dài và rộng lá, chiều cao bẹ đều tăng, chứng minh khả năng cải thiện giống.

Mô hình phát triển chuỗi giá trị chè shan tuyết ở Suối Giàng giúp người dân tham gia lễ hội chè 2024, tập huấn kỹ thuật chế biến và thương mại điện tử, đưa sản phẩm tiếp cận thị trường rộng hơn.

Ở Kim Bôi, khảo sát và xây dựng chuỗi giá trị thuốc nam và thanh long cũng được thực hiện, kèm các hoạt động tập huấn kỹ năng kinh doanh, thiết lập vườn ươm cây thuốc, kết nối thị trường. Đây là bước đi nhằm đa dạng hóa nguồn thu nhập và gia tăng tính bền vững của sinh kế.

Hướng đi mới cho nông nghiệp miền núi

Ngoài hiệu quả trực tiếp với người dân, A4P còn để lại dấu ấn ở tầm chính sách. Một bản thảo khuyến nghị cấp tỉnh và quốc gia được xây dựng, đưa kinh nghiệm từ mô hình lồng ghép vào hệ thống khuyến nông. Cách tiếp cận “nông dân dạy nông dân” được nhấn mạnh như chìa khóa để nhân rộng thực hành sinh thái.

Thành công này không chỉ nằm ở khía cạnh kỹ thuật mà còn ở chỗ Việt Nam đã chứng minh được khả năng kết nối nguồn lực quốc tế để giải quyết thách thức trong nước. Các kết quả của A4P đang được chia sẻ trong mạng lưới hợp tác quốc tế về nông nghiệp sinh thái, góp phần vào tiến trình chuyển đổi hệ thống lương thực toàn cầu.

Dù đối mặt khó khăn như dịch Covid-19, thiếu đất và lao động, dự án đã đạt được mục tiêu cốt lõi: tạo thêm nguồn thu cho hộ nghèo, giảm áp lực hóa chất, bảo tồn giống địa phương, đồng thời mở ra không gian chính sách mới. Thành công của A4P là minh chứng cho khả năng biến những vùng đất dốc dễ xói mòn thành cảnh quan sinh thái bền vững, vừa chống biến đổi khí hậu, vừa cải thiện sinh kế.

Tại hội thảo tổng kết dự án A4P, các chuyên gia cùng chung quan điểm, rằng nông nghiệp sinh thái không chỉ là giải pháp trước mắt cho vùng núi phía Bắc mà còn là chìa khóa cho chuyển đổi hệ thống lương thực thực phẩm toàn cầu.

“Nông nghiệp sinh thái là tương lai, không phải quá khứ. Nó dựa trên tri thức bản địa nhưng kết hợp với phương pháp hiện đại, để tạo ra một nền sản xuất vừa tôn trọng con người, vừa bảo vệ hành tinh, có thể nuôi sống thế giới mà không phá hủy môi trường”, TS Matthias Geck, chuyên gia hệ thống nông nghiệp sinh thái, Điều phối viên Diễn đàn Đối tác chuyển đổi sang nông nghiệp sinh thái tại CIFOR-ICRAF Nairobi gửi thông điệp đến buổi tổng kết.

Theo ông, mô hình mà A4P thử nghiệm tại Việt Nam là một minh chứng thực tiễn quan trọng để thúc đẩy sự chuyển đổi này.

TS Nguyễn Quang Tân, Điều phối viên quốc gia của ICRAF tại Việt Nam cho biết, A4P không chỉ dừng lại ở việc hỗ trợ nông dân miền núi mà còn đặt mục tiêu xây dựng phương pháp luận cho chuyển đổi từ nông nghiệp truyền thống sang nông nghiệp sinh thái.

“Thông qua những bài học kinh nghiệm từ dự án, chúng tôi hy vọng có thể đóng góp thiết thực cho việc thực hiện Kế hoạch hành động quốc gia về chuyển đổi hệ thống lương thực thực phẩm minh bạch, trách nhiệm và bền vững đến năm 2030”, ông chia sẻ.

Từ Tây Bắc vươn ra thế giới

Đằng sau những con số và báo cáo, giá trị của A4P còn hiện rõ nét qua chính trải nghiệm của những nông dân trực tiếp tham gia.

Anh Giàng A Vầu, Giám đốc HTX Nông nghiệp và Du lịch Bản Mù (Lào Cai) cho biết, mô hình nông lâm kết hợp đã thay đổi cách làm truyền thống trên nương dốc. “Trước kia bà con chỉ quen trồng một loại cây, dễ mất mùa khi thời tiết khắc nghiệt. Nay nhờ trồng xen cây ăn quả, cây gỗ, chè shan, chúng tôi vừa có thêm thu nhập, vừa giữ đất tốt hơn, không còn cảnh mưa xuống là đất trôi hết như trước”, anh nói.

Ông Quách Đình Thao, một nông dân cao tuổi ở địa phương, thì nhìn dự án bằng sự so sánh qua nhiều thế hệ: “Tôi thấy lạ khi trồng thêm nhiều loại cây mới cùng một lúc. Nhưng sau mấy năm, cây nào cũng lớn, đất cũng giữ được ẩm hơn. Điều mà thế hệ cha ông không nghĩ tới, giờ đã thành hiện thực nhờ dự án”.

Từng chút một, A4P đã chứng minh cách làm mới có thể giúp người dân tộc thiểu số cải thiện sinh kế, đồng thời đưa ra thông điệp rằng Việt Nam sẵn sàng trở thành điểm sáng trong tiến trình chuyển đổi nông nghiệp xanh trên phạm vi toàn cầu.

Những kết quả từ vùng núi phía Bắc, từ việc giảm phân hóa học, phục tráng giống bản địa đến xây dựng chuỗi giá trị, đã trở thành bằng chứng sống động cho khả năng áp dụng nông nghiệp sinh thái trong thực tiễn. Từ đây, A4P không chỉ khép lại một giai đoạn thí điểm mà còn mở ra triển vọng nhân rộng, đưa nông nghiệp Việt Nam hòa nhập sâu hơn với dòng chảy phát triển bền vững quốc tế.

ICRAF, tổ chức chủ trì A4P, hiện là đơn vị duy nhất thực hiện các nghiên cứu nông lâm kết hợp quy mô toàn cầu từ năm 1978. Tại Việt Nam, tổ chức này có gần 20 năm đồng hành cùng các dự án phát triển nông nghiệp, từ cải tạo đất dốc đến xây dựng chuỗi giá trị nông sản.

Cùng với Trung tâm Nghiên cứu Lâm nghiệp Quốc tế (CIFOR), ICRAF đang khai thác sức mạnh của cây thân gỗ, rừng và cảnh quan nông lâm kết hợp để đối phó với những thách thức toàn cầu như mất đa dạng sinh học, biến đổi khí hậu, an ninh lương thực và bất bình đẳng.