Sản vật trời ban
Ngay sau đại hội lần thứ nhất, xã Phình Hồ, tỉnh Lào Cai đã xác định cây chè Shan Tuyết là một trong những cây trồng chủ lực, với kỳ vọng góp phần phát triển kinh tế địa phương, giúp bà con xóa đói, giảm nghèo.
Xã Phình Hồ xác định cây chè Shan Tuyết là một trong những cây trồng chủ lực với kỳ vọng góp phần phát triển kinh tế địa phương, giúp người dân xóa đói, giảm nghèo. Ảnh: Thanh Ngà.
Sáng chớm thu bắt đầu cảm nhận cái se se lạnh ở vùng cao, Chủ tịch UBND xã Hoàng Anh Tuấn dẫn chúng tôi men theo con đường đất nhỏ, ngược lưng chừng núi, đến những đồi chè còn lảng bảng sương sau trận mưa đêm trước. Cùng trải nghiệm hái chè với bà con nơi đây, tận mắt chứng kiến sự cần cù, tỉ mỉ trong từng động tác, chúng tôi mới hiểu hết giá trị của từng bút chè Shan Tuyết mang lại.
Chè Shan Tuyết cổ thụ sở hữu những đặc điểm hoàn toàn khác biệt so với các giống chè thông thường được trồng đại trà. Loài cây này chỉ sinh trưởng ở vùng núi cao từ 1.200 đến hơn 2.000 mét so với mực nước biển, nơi có khí hậu quanh năm mát mẻ, sương mù bao phủ, độ ẩm cao và hầu như không chịu tác động từ con người. Chính môi trường khắc nghiệt đó khiến cây chè sinh trưởng chậm, nhưng lại giúp tích tụ hàm lượng dưỡng chất cao, tạo nên hương vị đặc trưng, mà ít giống chè nào có được.
Khác với các loại chè được trồng đại trà, cây chè cổ thụ mọc tự nhiên, thân to, có cây cao tới 8 đến 10 mét, đường kính gốc lớn, vỏ xù xì phủ đầy địa y, rêu xanh, dấu hiệu của sự trường tồn với thời gian. Lá chè cổ thụ to bản, dày, mặt dưới phủ lớp lông tơ trắng mịn như tuyết, đó cũng là lý do gọi là Shan Tuyết.
Chè Shan Tuyết cổ thụ mọc tự nhiên, thân to, có cây cao tới 8 đến 10 mét nên việc thu hái cũng gặp nhiều khó khăn. Ảnh: Thanh Ngà.
Thu hái chè cổ thụ là công việc đòi hỏi kỹ thuật, sự khéo léo và cả sức lực. Do các búp chè mọc trên cao, người hái phải trèo lên thân cây hoặc men theo các vách núi dựng đứng để hái bằng tay. Mỗi búp chè được chọn lọc cẩn thận, thường chỉ lấy một búp và hai lá non đạt chuẩn. Không giống như những loại chè khác được thu hoạch định kỳ, chè Shan Tuyết chỉ hái theo mùa, phụ thuộc vào điều kiện thời tiết. Mỗi năm chỉ có vài vụ, sản lượng mỗi vụ lại không cao, có khi phải chờ thêm nhiều ngày mới hái tiếp được, khiến cho loại chè này trở nên quý hiếm và có giá trị kinh tế cao hơn hẳn các loại chè thông thường.
“Trung bình mỗi ngày một người hái được khoảng 25 kg chè tươi, giá bán dao động từ 25.000 đến 30.000 đồng/kg, thu nhập khoảng 500.000 đồng/người/ngày trở thành nguồn thu chính của gia đình. Nhưng chè phải hái đúng quy định, không được quá non hay quá già,” chị Sùng Thị Công - thôn Tà Chử, xã Phình Hồ chia sẻ.
Một trong những điểm khác biệt nữa của chè Shan Tuyết là được hoàn toàn nuôi dưỡng bởi thiên nhiên, không dùng phân bón hóa học hay thuốc trừ sâu. Nhờ đó, cây có khả năng kháng bệnh tốt, sống bền bỉ hàng trăm năm giữa rừng sâu mà không cần chăm sóc thường xuyên. Chính sự hoang dã, thuần khiết ấy đã làm nên giá trị riêng có của dòng chè cổ thụ.
Không chỉ là sản vật quý giá của núi rừng, những cây chè Shan Tuyết cổ thụ còn gắn bó mật thiết với đời sống văn hóa, kinh tế và tinh thần của đồng bào dân tộc Mông. Từ bao đời nay, người Mông đã sống và canh tác ở những vùng núi cao hiểm trở, nơi có khí hậu lạnh mát quanh năm, điều kiện lý tưởng để cây chè Shan Tuyết cổ thụ sinh trưởng. Những cây chè mọc giữa rừng sâu, bám chắc vào triền núi đá, được bà con người Mông gìn giữ như một phần máu thịt, như một báu vật mà thiên nhiên đã trao tặng.
Hướng đi bền vững giúp người dân nâng cao thu nhập
Xã Phình Hồ, tỉnh Lào Cai hiện có tổng diện tích trồng chè lên đến 322ha, trong đó có 115ha là chè Shan Tuyết cổ thụ, giống chè quý hiếm mọc tự nhiên trên những sườn núi cao quanh năm mây phủ. Mỗi năm, địa phương thu hoạch khoảng 500 tấn chè búp tươi, trong đó 385 tấn là búp chè chất lượng cao, được tuyển chọn kỹ lưỡng để phục vụ chế biến trà đặc sản.
Mỗi năm xã thu hoạch khoảng 500 tấn chè búp tươi, trong đó 385 tấn là búp chè chất lượng cao, được tuyển chọn kỹ lưỡng để phục vụ chế biến trà đặc sản. Ảnh: Thanh Ngà.
Trước đây, người dân nơi đây chủ yếu thu hái và chế biến chè theo phương thức truyền thống, thủ công nên chất lượng sản phẩm chưa đồng đều, giá cả không ổn định, giá trị kinh tế mang lại còn thấp. Tuy nhiên, những năm gần đây, sự ra đời và hoạt động hiệu quả của Hợp tác xã Trà Shan Tuyết Phình Hồ đã tạo bước chuyển biến rõ rệt. Hợp tác xã không chỉ thu mua mà còn trực tiếp chế biến, sản xuất ra nhiều dòng trà chất lượng cao, dần tạo dựng thương hiệu riêng cho Trà Shan Tuyết Phình Hồ trên thị trường.
Anh Đỗ Tuấn Lương - Giám đốc Hợp tác xã Trà Shan Tuyết Phình Hồ cho biết, đơn vị hiện đang liên kết sản xuất với 35 hộ dân địa phương, trong đó ưu tiên lựa chọn các hộ là người dân tộc thiểu số, đặc biệt là phụ nữ. Anh chia sẻ, phụ nữ vùng cao vẫn còn gặp nhiều khó khăn về điều kiện kinh tế, thiếu cơ hội phát triển và thường phải chịu thiệt thòi trong đời sống xã hội. Việc đưa họ tham gia vào chuỗi sản xuất không chỉ góp phần tạo sinh kế ổn định mà còn giúp nâng cao vị thế, cải thiện chất lượng sống cho cả cộng đồng.
Nhiều hộ dân đã liên kết bao tiêu sản phẩm với Hợp tác xã Trà Shan Tuyết Phình Hồ tạo được thu nhập ổn định. Ảnh: Thanh Ngà.
Hiện hợp tác xã đã ký kết hợp đồng cam kết thu mua toàn bộ chè búp tươi của các hộ dân với mức giá ổn định, dao động từ 25.000 đến 35.000 đồng/kg. Với 35 hộ tham gia, tổng diện tích vùng chè liên kết đạt từ 50 đến 60 ha đủ cung cấp nguyên liệu đầu vào ổn định cho hoạt động chế biến và thị trường.
Chị Hồ Thị Dủ, thôn Tà Chử, xã Phình Hồ cho biết, gia đình chị hiện có 1ha chè và đã tham gia liên kết sản xuất với Hợp tác xã Trà Shan Tuyết Phình Hồ. Từ khi tham gia, giá thu mua chè tươi ổn định hơn trước rất nhiều, không bao giờ thấp dưới 25.000 đồng/kg. Nhờ mức giá ổn định, mỗi năm gia đình chị thu về khoảng 25 đến 30 triệu đồng, góp phần cải thiện đáng kể cuộc sống và sinh hoạt của cả nhà.
Không chỉ thu mua nguyên liệu, Hợp tác xã Trà Shan Tuyết Phình Hồ còn đặc biệt quan tâm đến việc nâng cao kỹ thuật và kiến thức cho người dân thông qua các lớp tập huấn. Quá trình chăm sóc cây chè được thực hiện hoàn toàn theo phương pháp tự nhiên, không sử dụng phân bón hay thuốc bảo vệ thực vật, kể cả hữu cơ. Cây chè sinh trưởng trong môi trường hoang dã, ít chịu tác động của con người, nhờ đó giữ được sự thuần khiết, hương vị đặc trưng và giá trị đặc biệt của chè Shan Tuyết cổ thụ.
Tuy nhiên, để thuận tiện cho việc thu hái, bà con vẫn thực hiện việc đốn tỉa nhẹ nhàng nhằm duy trì độ cao hợp lý của cây. Việc đốn tỉa đòi hỏi kỹ thuật cẩn trọng, vì chỉ cần sai cách, cây chè sẽ suy yếu và ảnh hưởng đến khả năng sinh trưởng về sau.
Nhiều sản phẩm của Hợp tác xã Trà Shan Tuyết Phình Hồ đã được đưa ra thị trường, đáp ứng đa dạng nhu cầu của người tiêu dùng trong nước và quốc tế. Ảnh: Thanh Ngà.
Hiện mỗi năm, hợp tác xã sản xuất và tiêu thụ khoảng 11,5 tấn chè khô, gồm các dòng sản phẩm chủ lực như bạch trà, hồng trà, lục trà và trà phổ nhĩ. Bên cạnh đó, đơn vị cũng phát triển thêm các sản phẩm phụ như hoa trà khô, trà ướp hương sen, nhài hoặc ướp hương từ chính chè tuyết cổ thụ, phục vụ đa dạng nhu cầu của thị trường trong nước và quốc tế, từng bước khẳng định vị thế thương hiệu Trà Shan Tuyết Phình Hồ trên bản đồ trà đặc sản Việt Nam.
Ông Hoàng Anh Tuấn - Chủ tịch UBND xã Phình Hồ cho biết, trong những năm gần đây, cây chè Shan Tuyết đang dần khẳng định vai trò là cây trồng chủ lực, góp phần phát triển kinh tế địa phương. Hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, xã tập trung xây dựng vùng nguyên liệu chè Shan Tuyết cổ thụ gắn với bảo tồn giống chè quý và hỗ trợ bà con nâng cao kỹ thuật chăm sóc, thu hái, chế biến đúng quy trình. Đặc biệt, cây chè Shan Tuyết cổ thụ phát triển hoàn toàn tự nhiên, không sử dụng bất kỳ loại hóa chất nào trong quá trình canh tác, nhờ đó giữ được chất lượng thuần khiết và giá trị riêng có.
Ngoài ra, xã cũng tích cực thúc đẩy liên kết với doanh nghiệp, hợp tác xã để đảm bảo đầu ra ổn định, giá thu mua hợp lý, từ đó góp phần nâng cao thu nhập, cải thiện đời sống và hướng tới sự phát triển hài hòa, bền vững cho cộng đồng đồng bào dân tộc thiểu số tại địa phương.
