Cơ hội phát triển bền vững từ tín chỉ các-bon
Những ngày cuối vụ thu hoạch, trên cánh đồng mía nguyên liệu của Công ty Cổ phần Mía đường Lam Sơn (Lasuco, trụ sở tại Thanh Hóa) không còn cảnh khói ngột ngạt bốc lên như trước từ việc đốt lá mía. Thay vào đó, lớp lá mía được cắt nhỏ, phủ đều trên mặt ruộng, giúp giữ ẩm cho đất, nuôi dưỡng hệ vi sinh và bắt đầu một vòng đời canh tác mới.
Đó là thay đổi rõ nét nhất kể từ khi Dự án Mía tái sinh Lam Sơn được triển khai. Dự án là kết quả hợp tác giữa Lasuco và hai tập đoàn uy tín đến từ Nhật Bản. Thông qua các hoạt động của dự án, nông dân được hướng dẫn áp dụng các biện pháp canh tác bền vững, giúp tiết kiệm chi phí đầu vào mà vẫn duy trì năng suất ổn định. Đồng thời, dự án hướng tới xây dựng mô hình trồng mía thân thiện với môi trường, giảm phát thải khí nhà kính và phục hồi tài nguyên đất, phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế về nông nghiệp phát thải thấp.
Ông Lê Quang Mây, Trợ lý Hội đồng quản trị Lasuco (Điều phối viên dự án) cho biết: Mía hiện là cây trồng hàng năm có diện tích lớn tại Việt Nam, khoảng 150.000 ha, với sản lượng 11-12 triệu tấn/năm. Ngành mía đường không chỉ duy trì sinh kế cho hơn 200.000 hộ nông dân mà còn cung cấp nguyên liệu cho 40 nhà máy đường, ngành năng lượng sinh học từ bã mía và nguồn thức ăn chăn nuôi quan trọng.
Lasuco tổ chức hội nghị tuyên truyền cho nông dân về trồng mía giảm phát thải. Ảnh: Anh Toản.
Tuy nhiên, đằng sau giá trị kinh tế đó là "dấu chân các-bon" không nhỏ. Các kiểm kê quốc gia cho thấy, phát thải liên quan đến mía đạt khoảng 1,5-2,0 triệu tấn CO₂e mỗi năm, chiếm gần 5% tổng phát thải của toàn ngành nông nghiệp. Nguyên nhân chủ yếu đến từ phát thải N₂O do sử dụng nhiều phân đạm tổng hợp, việc đốt lá mía sau thu hoạch, cày sâu lặp đi lặp lại khiến các-bon hữu cơ trong đất (SOC) suy giảm nhanh.
Tại Thanh Hóa, tập quán canh tác phổ biến của nông dân là cày sâu hai lần, đốt toàn bộ lá mía và bón tới 300 kg N/ha/năm, trong khi rất ít bổ sung phân hữu cơ. Những thực hành này không chỉ làm đất chai cứng, kém màu mỡ mà còn khiến phát thải khí nhà kính gia tăng.
Xuất phát từ thực tế đó, Dự án Mía tái sinh Lam Sơn được thiết kế như một lộ trình chuyển đổi có thể nhân rộng, giúp nông dân trồng mía Việt Nam từng bước tiếp cận sản xuất phát thải thấp, phục hồi đất và đồng thời tạo ra các đơn vị các-bon đã được xác minh (VCU) cho thị trường các-bon tự nguyện.
Lasuco và đối tác nước ngoài thảo luận về dự án canh tác mía giảm phát thải. Ảnh: Anh Toản.
Trọng tâm của dự án là các biện pháp nông nghiệp tái sinh, bao gồm: Phục hồi chất hữu cơ trong đất bằng cách bón từ 10-15 tấn/ha phân chuồng hoặc compost, kết hợp cắt nhỏ và phủ lá mía ngay tại ruộng thay vì đốt bỏ; giảm làm đất, chuyển từ cày sâu hai lần sang cày ngầm hoặc xới một lần kết hợp bừa cạn; giảm lượng phân đạm tổng hợp từ khoảng 300 kg xuống còn gần 205 kg N/ha/năm, có thể kết hợp chất ức chế nitrat hóa; cải tạo độ chua của đất bằng vôi bột hoặc phân lân nung chảy.
Những giải pháp này được tính toán nhằm vừa tái tạo các-bon hữu cơ trong đất, vừa hạn chế phát thải N₂O trực tiếp và gián tiếp; đồng thời cải thiện khả năng giữ nước, giảm chi phí đầu vào và tăng tính bền vững cho canh tác mía.
Theo ông Mây, điểm nổi bật nhất là việc không đốt lá mía sau thu hoạch. Phụ phẩm được giữ lại để làm giàu đất, tăng hàm lượng hữu cơ và giảm đáng kể phát thải. Khi kết hợp với phân hữu cơ, nông dân giảm phụ thuộc vào hóa chất mà năng suất vẫn được duy trì ổn định.
Không chỉ mang ý nghĩa môi trường, những thay đổi này còn mở ra cơ hội kinh tế mới. Khi chương trình được công nhận theo các tiêu chuẩn quốc tế, vùng nguyên liệu mía của Lasuco có thể tạo ra tín chỉ các-bon chất lượng cao, tham gia thị trường các-bon tự nguyện, trở thành nguồn thu bổ sung đầy tiềm năng cho cả doanh nghiệp và người trồng mía.
Từ cây mía 'phát thải cao' đến nông nghiệp tái sinh
Lễ ký kết hợp đồng triển khai Dự án giảm phát thải các-bon vùng nguyên liệu mía Lam Sơn giữa Lasuco - Idemitsu - Sagri. Ảnh: Anh Toản.
Theo ông Nguyễn Trung Kiên, cán bộ phụ trách phát triển mía nguyên liệu Lasuco, trong giai đoạn đầu, Dự án Mía tái sinh Lam Sơn đã được triển khai thí điểm trên hơn 500 ha. Sau một năm thực hiện, kết quả bước đầu cho thấy nhiều tín hiệu tích cực: Đất trồng tại vùng mía nguyên liệu trở nên tơi xốp hơn, khả năng giữ ẩm được cải thiện, chi phí phân bón giảm và phát thải được kiểm soát rõ rệt.
Theo tính toán, với quy mô hơn 500 ha, lượng giảm phát thải tương đương gần 700 tấn CO₂e mỗi năm và khoảng 4.900 tấn CO₂e trong khối tín chỉ của bảy năm đầu tiên (2025-2031). Đây được xem là nền tảng quan trọng để mở rộng mô hình lên khoảng 8.000 ha trong tương lai gần.
Người dân canh tác mía theo hướng giảm phát thải. Ảnh: Anh Toản.
Không dừng lại ở giảm phát thải, dự án còn mang lại chuỗi lợi ích đồng thời, đóng góp trực tiếp cho nhiều Mục tiêu Phát triển bền vững (SDG) của Liên hợp quốc. Cụ thể, bằng việc cải thiện sức khỏe đất và hiệu quả sử dụng dinh dưỡng, dự án giúp ổn định và có khả năng tăng năng suất mía. Carbon hữu cơ trong đất được phục hồi, khả năng giữ nước tốt hơn giúp cây trồng chống chịu với biến đổi khí hậu, đảm bảo chuỗi cung ứng lương thực và thức ăn chăn nuôi ở nông thôn (SDG 2 - Không còn nạn đói).
Bên cạnh đó, việc sử dụng phân bón tối ưu và kết hợp các đầu vào hữu cơ giúp giảm dòng chảy nitrat và nguy cơ phú dưỡng. Cấu trúc đất được cải thiện góp phần giảm dòng chảy bề mặt, hỗ trợ khả năng thẩm thấu nước và bổ sung nước ngầm (SDG 6 - Nước sạch và vệ sinh).
Các hoạt động sản xuất phân hữu cơ, kiểm tra đất, MRV (giám sát, báo cáo, xác minh) tạo ra việc làm tại khu vực nông thôn. Nông dân tham gia dự án được hưởng lợi từ cả việc cải thiện lợi nhuận trang trại (thông qua tiết kiệm chi phí đầu vào và tăng khả năng phục hồi) và doanh thu từ tín chỉ các-bon, qua đó thúc đẩy thực hiện SDG 8 - Việc làm bền vững và tăng trưởng kinh tế.
Lãnh đạo Lasuco và đối tác kiểm nghiệm trồng mía giảm phát thải lại vùng nguyên liệu. Ảnh: Anh Toản.
Bên cạnh đó, bằng cách thay thế phân bón hóa học bằng các chất cải tạo hữu cơ tại địa phương, dự án thúc đẩy việc sử dụng tuần hoàn chất thải nông nghiệp. Việc phủ rơm rạ mía tại ruộng giúp tránh đốt, giảm chất thải và tăng cường sức khỏe đất (SDG 12 - Tiêu dùng và sản xuất có trách nhiệm).
Dự án cũng đặt mục tiêu giảm hoặc loại bỏ khoảng 10.000-20.000 tấn CO₂e mỗi năm thông qua việc cô lập các-bon trong đất và giảm phát thải N₂O. Điều này phù hợp với Chiến lược Quốc gia về biến đổi khí hậu của Việt Nam và các cam kết NDC theo Thỏa thuận Paris (SDG 13 - Hành động vì khí hậu).
Ngoài ra, việc loại bỏ đốt và tăng cường bón các chất cải tạo hữu cơ giúp phục hồi đa dạng sinh học trong đất và hỗ trợ môi trường sống cho các loài thụ phấn. Việc hạn chế làm đất quá mức góp phần cải thiện hệ động, thực vật trong đất, đảo ngược các dấu hiệu suy thoái đất, phù hợp với mục tiêu trung hòa suy thoái đất (SDG 15 - Sự sống trên đất liền). Đặc biệt, dự án phù hợp với Chiến lược Tăng trưởng xanh quốc gia giai đoạn 2021-2030 và Kế hoạch hành động phát triển bền vững của Việt Nam.
Trong bối cảnh ngành nông nghiệp đang chịu áp lực phải giảm phát thải và thích ứng với biến đổi khí hậu, mô hình mía tái sinh Lam Sơn được xem là một bước đi tiên phong. Từ những cánh đồng không còn khói đốt, Lasuco đang cho thấy một cách làm mới: Kết hợp khoa học, thị trường carbon và sinh kế nông dân. Đây không chỉ là câu chuyện của cây mía mà còn là gợi mở cho con đường phát triển bền vững của nông nghiệp Việt Nam trong tương lai.
Trong khoảng thời gian tuần thứ ba của tháng 01/2026, tổ chức VVB sẽ tiến hành chuyến khảo sát thực địa, đánh giá vùng mía đã đăng ký và thực hiện dự án tại Lasuco. Sau 1-2 năm đánh giá dự án thí điểm trên 500 ha mía (về quy trình canh tác, chi phí đầu tư dự án, lượng tín chỉ/ha…), sẽ có cơ sở để mở rộng quy mô diện tích mía thực hiện dự án.
