Tái cấu trúc ngành trái cây: Bứt phá từ công nghệ đến thị trường

Tái cấu trúc ngành trái cây: Bứt phá từ công nghệ đến thị trường

Xuất khẩu trái cây Việt Nam đạt kỷ lục hơn 7 tỷ USD trong năm 2024, mở ra cơ hội lớn để vươn tầm thế giới. Nhưng để vượt qua thách thức và cạnh tranh sòng phẳng, ngành cần một cuộc cách mạng toàn diện trong công nghệ, liên kết và chất lượng chuỗi giá trị.

Ngành hàng trái cây đang đóng vai trò ngày càng quan trọng trong bức tranh xuất khẩu nông sản Việt Nam. Từ chỗ phụ thuộc nhiều vào thị trường truyền thống như Trung Quốc, những năm gần đây, trái cây Việt Nam đã vươn tới hơn 60 quốc gia và vùng lãnh thổ, đặc biệt là các thị trường khó tính như Mỹ, EU, Hàn Quốc, Nhật Bản.

Trong năm 2024, kim ngạch xuất khẩu rau quả đạt kỷ lục 7,14 tỷ USD. Trong 6 tháng đầu năm 2025, con số này tiếp tục duy trì đà tăng trưởng ấn tượng, chủ yếu nhờ vào sản phẩm sầu riêng, chuối, dừa và chanh leo.

Tuy nhiên, đằng sau những con số tích cực là hàng loạt thách thức lớn: vùng trồng thiếu mã số, giống cây kém ổn định, khâu bảo quản - chế biến còn yếu, truy xuất nguồn gốc khó khăn và phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu thô. Năng lực cạnh tranh của nhiều loại trái cây Việt vẫn còn thấp so với các quốc gia cùng khu vực như Thái Lan, Philippines hay Trung Quốc.

Trong bối cảnh thị trường toàn cầu thay đổi nhanh chóng, yêu cầu về chất lượng, an toàn thực phẩm và tiêu chuẩn xanh ngày càng cao, ngành hàng trái cây Việt buộc phải tái cơ cấu theo hướng bài bản hơn, bền vững hơn, nếu muốn bứt phá và khẳng định vị thế.

Trước yêu cầu đó, ngày 18/7, tại TP.HCM, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tổ chức Diễn đàn "Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu sản phẩm trái cây có lợi thế: chanh leo, chuối, dứa, dừa". Đây là 4 loại trái cây được đánh giá có tiềm năng xuất khẩu lớn, dư địa thị trường rộng, nhưng vẫn còn nhiều điểm nghẽn trong chuỗi giá trị.

Theo thống kê, hiện Việt Nam có khoảng 161.000 ha chuối, 12.000 ha chanh leo, 52.000 ha dứa và gần 202.000 ha dừa. Tổng kim ngạch xuất khẩu 4 loại trái cây này năm 2024 đạt khoảng 1,7 tỷ USD, con số được kỳ vọng có thể chạm mốc 4-5 tỷ USD trong vài năm tới nếu có chiến lược đúng.

Tại diễn đàn, các diễn giả đều đồng quan điểm: muốn tăng sức cạnh tranh, cần có “cuộc cách mạng công nghệ” trong toàn chuỗi giá trị. Từ chọn giống, canh tác, thu hoạch đến bảo quản, chế biến và xuất khẩu đều phải đổi mới để thích ứng với đòi hỏi của thị trường.

Nhiều tồn tại được chỉ ra cụ thể như vùng trồng manh mún, thiếu mã số hoặc bị thu hồi do vi phạm quy định; tỷ lệ chế biến sâu còn thấp khiến giá trị gia tăng chưa tương xứng; quy trình truy xuất nguồn gốc rối rắm; hợp tác xã và doanh nghiệp liên kết còn lỏng lẻo, khó tạo ra sản phẩm đồng đều và ổn định.

Chưa kể, yêu cầu cấp thiết trong đầu tư công nghệ bảo quản và chế biến. Các loại quả như chuối, chanh leo hay dứa đều rất dễ hỏng nếu không được xử lý kịp thời sau thu hoạch. Điều này dẫn đến tổn thất lớn, giảm chất lượng hàng hóa và làm mất uy tín thương hiệu Việt. Trong khi đó, nhu cầu về trái cây nhiệt đới đang gia tăng mạnh tại Mỹ, EU và Trung Đông. Tuy nhiên, để vào được các thị trường này, trái cây Việt cần đáp ứng các tiêu chuẩn rất nghiêm ngặt về an toàn thực phẩm, dư lượng thuốc BVTV và truy xuất minh bạch.

Hợp tác xã cũng cần trở thành hạt nhân của chuỗi giá trị. Đây sẽ là đầu mối tổ chức sản xuất theo tiêu chuẩn, giữ vai trò điều tiết kỹ thuật và kết nối doanh nghiệp - nhà vườn - thị trường. Không thể xuất khẩu được nếu không có một chuỗi kiểm soát chất lượng từ gốc.

Diễn đàn cũng gợi mở những mô hình phát triển tích hợp như du lịch canh nông với cây dừa, chuỗi sản phẩm OCOP với dứa và chanh leo, hay sản xuất hữu cơ để nâng cao giá trị xuất khẩu. Đồng thời, các địa phương cần sớm quy hoạch lại vùng trồng theo nhu cầu thị trường, tránh trồng tự phát dẫn đến "thừa lúc này, thiếu lúc khác".

Xuất khẩu trái cây Việt Nam đang đứng trước cơ hội vàng để vươn tầm thế giới. Nhưng để làm được điều đó, cần những bước đi quyết liệt từ chính sách đến thực tiễn sản xuất. Diễn đàn lần này không chỉ là nơi hiến kế, mà còn là lời hiệu triệu cho một cuộc tái cấu trúc ngành trái cây – với mục tiêu chinh phục các thị trường tỷ đô bằng chất lượng, uy tín và sự chuyên nghiệp.