Từ cuối tháng 9/2025, hàng loạt diễn biến bất thường của thiên tai đã gióng lên hồi chuông cảnh báo: miền Bắc, miền Trung chịu lốc xoáy, ngập úng kéo dài; ngay cả Hà Nội cũng lâm cảnh “nước rút chậm chưa từng thấy”. Trong bối cảnh đó, dư luận đặc biệt quan tâm tới dự báo lũ ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) – vùng đất vốn dĩ “sống chung với lũ” nhưng nay đang phải đối diện nguy cơ đỉnh lũ chính vụ cao chưa từng có.

Theo nhận định cập nhật của Viện Quy hoạch Thủy lợi miền Nam và Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, đỉnh lũ chính vụ năm 2025 trên sông Hậu tại Cần Thơ và sông Tiền tại Mỹ Thuận có thể vượt mức lịch sử năm 2022, đồng thời kết hợp với triều cường dâng cao, đe dọa trực tiếp các đô thị và vùng sản xuất trọng điểm.

Dự báo chi tiết: Nhiều khả năng vượt mức lịch sử

• Nguồn nước sông Mekong tăng mạnh: Do ảnh hưởng bão số 10 gây mưa lớn trên lưu vực hạ lưu Mekong, cộng hưởng với triều cường, mực nước đầu nguồn sông Cửu Long (Tân Châu, Châu Đốc) dự báo tăng nhanh và đạt đỉnh lớn nhất trong năm trong nửa đầu tháng 10.
• Tân Châu – Châu Đốc: Đỉnh lũ ước đạt 3,7-3,9 m (Tân Châu) và 3,5-3,7 m (Châu Đốc), tức cao hơn báo động I và II từ 0,2–0,4 m; vượt cùng kỳ năm 2024 khoảng 0,3–0,5 m.
• Cần Thơ – Mỹ Thuận: Mực nước đỉnh lũ dự báo 2,25-2,3 m (Cần Thơ) và 2,15-2,2 m (Mỹ Thuận). Con số này xấp xỉ hoặc cao hơn đỉnh lũ lịch sử năm 2022 (Cần Thơ: 2,27 m; Mỹ Thuận: 2,15 m).
• Các đợt triều cường tiếp nối: Ngoài đỉnh lũ chính vụ 8–13/10, một đợt triều cường nữa sẽ xảy ra 5-9/11, với mực nước tương đương hoặc nhỉnh hơn. Điều này đồng nghĩa nguy cơ ngập úng lặp lại nhiều lần, đặc biệt nếu mưa lớn trùng thời điểm triều lên.

Với kịch bản trên, hơn 220 ô bao với diện tích hơn 56.000 ha ở ĐBSCL được dự báo có nguy cơ bị ảnh hưởng. Các đô thị lớn như Cần Thơ, Vĩnh Long, Long Xuyên, Cà Mau, Bạc Liêu sẽ là những “điểm nóng” ngập nặng, trong khi vùng trũng như bán đảo Cà Mau có thể chịu cảnh ngập úng cục bộ kéo dài.

Vì sao đáng lo hơn những năm trước?

Khác với lũ truyền thống vốn mang theo phù sa và nguồn lợi thủy sản, lũ hiện nay xuất hiện trong bối cảnh biến đổi khí hậu – nước biển dâng – hạ tầng đô thị quá tải. Nếu như năm 2024, nhiều vùng ĐBSCL còn “thở phào” vì lũ nhỏ, thì năm nay, chỉ cần triều cường đạt đỉnh cùng lúc với mưa lớn, hàng loạt khu dân cư, trường học, vườn cây ăn trái, ao nuôi thủy sản sẽ bị ngập sâu.

Nguy hiểm hơn, đỉnh lũ năm 2025 không chỉ vượt báo động 3, mà còn đe dọa phá vỡ các mốc lịch sử từng được coi là “trần” chịu đựng của đồng bằng. Đây là một phép thử khốc liệt đối với khả năng ứng phó của các địa phương.

Kinh nghiệm quốc tế: Sống an toàn với lũ

• Hà Lan: Thay vì cố gắng chặn đứng nước, Hà Lan đã quy hoạch các “hành lang lũ”, công viên ngập nước, và khu dân cư nổi. Chính sách “Room for the River” (chừa chỗ cho sông) giúp giảm áp lực công trình cứng và biến ngập lũ thành một phần của sinh thái đô thị.
• Nhật Bản: Kết hợp hạ tầng kỹ thuật khổng lồ với cảnh báo cộng đồng. Tại Tokyo, hệ thống hầm ngầm thoát lũ dài hàng chục km không chỉ bảo vệ thành phố, mà còn gắn với giáo dục người dân kỹ năng sơ tán.
• Bangladesh: Quốc gia nghèo nhưng đã thành công nhờ nhà tránh lũ cộng đồng và cảnh báo sớm qua mạng lưới thôn, xã. Nhờ vậy, số người thiệt mạng vì bão lũ giảm mạnh so với hai thập kỷ trước.

ĐBSCL hoàn toàn có thể học tập các mô hình này: thay vì chỉ tập trung xây đê bao khép kín, cần tạo không gian chứa lũ, hệ thống cảnh báo sớm, và chuyển đổi sinh kế. ĐBSCL nếu có tầm nhìn và quyết sách đúng, hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu  về “sống chung với lũ” tận dụng nước lũ vệ sinh đồng ruộng, thau chua rửa phèn, lấy phù sa và đánh bắt thuỷ sản.

Khuyến nghị trước mắt

Các dự báo lũ nói trên theo tôi là tin cậy nhưng bình tĩnh đánh giá thực trạng ngập hiện nay, dù một số nơi mực nước sông có báo động ở mức cấp 3 cũng không gây ảnh hưởng quá nhiều do ngập chủ yếu ở vùng giữa và vùng ven biển, chỉ xảy ra ngập ít giờ trong ngày vào lúc đỉnh triều cường . Về cấp báo động lũ nên xem xét tính toán lại độ chênh giữa các mực nước cho phù hợp với thực tế.

• Ứng phó cấp tốc: có thể cho học sinh nghỉ học sớm những ngày 8-11/10 và 5-9/11 khi triều đạt đỉnh; khuyến cáo dân cư vùng trũng kê cao tài sản thêm 15-25 cm so với năm 2024.
• Bảo vệ sản xuất: Gia cố đê bao bảo vệ vườn cây ăn trái, ao nuôi cá tôm, đặc biệt ở Vĩnh Long, Tiền Giang, Cần Thơ. Kiểm tra chủ động ứng phó với những khu vực có nguy cơ sạt lở.
• Chủ động sơ tán cục bộ: Các địa phương ven biển như Cà Mau, Bạc Liêu cần chuẩn bị điểm trú tránh tạm thời cho dân cư khi mưa lớn trùng triều cường.
• Truyền thông cộng đồng: Tăng cường thông báo mực nước hằng ngày qua Zalo, Facebook, loa truyền thanh, giúp người dân chủ động ứng phó.

Giải pháp lâu dài

• Quy hoạch “không gian cho nước”: Học theo Hà Lan, xây dựng hồ điều hòa, vùng trũng chứa lũ trong các đô thị ĐBSCL.
• Rừng ngập mặn và công trình sinh thái: Coi rừng là “tường thành mềm” chống sóng, kết hợp điện gió và công trình bảo vệ bờ biển.
• Chuyển đổi sinh kế: Khuyến khích mô hình nông nghiệp thích ứng như lúa – tôm, cây chịu mặn, nuôi thủy sản nước lợ.
• Hợp tác Mekong: Tham gia tích cực vào cơ chế Ủy hội Mekong (MRC) nhằm điều tiết dòng chảy thượng nguồn, hạn chế cú sốc xả lũ từ thủy điện.

Bản lĩnh quốc gia trước dòng nước lũ

Trận ngập lịch sử ở Hà Nội vừa qua đã để lại một bài học đắt giá: khi thiếu thông tin minh bạch, phản ứng chậm trễ, người dân phải tự dò hỏi, tự xoay xở trong hỗn loạn, và niềm tin đối với chính quyền bị tổn hại. Trong khi đó, ở nhiều quốc gia, ứng phó khẩn cấp đã trở thành một quy trình bắt buộc, từ cảnh báo sớm, hướng dẫn di chuyển đến tổ chức nơi trú ẩn an toàn.

Với Đồng bằng sông Cửu Long – vùng đất vốn quen với lũ nhưng nay biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp thì điều cốt yếu là hệ thống dự báo phải chính xác, công khai, kịp thời, cùng cơ chế chỉ đạo rõ ràng, để người dân chủ động ứng phó, giảm thiểu thiệt hại và củng cố niềm tin vào chính quyền.