Sáng 20/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã tiến hành phiên họp toàn thể tại Hội trường, nghe Tờ trình và Báo cáo thẩm tra dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự (BLHS). Phiên họp do Phó Chủ tịch Quốc hội Vũ Hồng Thanh điều hành.

Hoàn thiện pháp luật hình sự trong bối cảnh mới

Trình bày Tờ trình dự án, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Công an Lương Tam Quang nhấn mạnh, việc xây dựng, sửa đổi Bộ luật Hình sự lần này nhằm tiếp tục thể chế hóa các quan điểm, chủ trương của Đảng về phòng, chống tội phạm, phù hợp với tiến trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới và quá trình hội nhập quốc tế.

Dự thảo luật hướng đến mục tiêu bảo đảm tính nhân đạo, khoan hồng nhưng vẫn giữ tính răn đe, nghiêm khắc trong xử lý tội phạm, qua đó góp phần bảo vệ chế độ, quyền con người, lợi ích của Nhà nước và tổ chức; bảo đảm trật tự, an toàn xã hội; thúc đẩy phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; và bảo vệ môi trường sống an toàn, lành mạnh cho nhân dân.

Quan điểm xây dựng dự án luật là thể chế hóa đầy đủ các định hướng của Đảng và Nhà nước, cụ thể hóa các quy định của Hiến pháp 2013, phù hợp với thực tiễn kinh tế - xã hội, tháo gỡ khó khăn trong thực hiện pháp luật, bảo đảm sự đồng bộ với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Thu hẹp hình phạt tử hình, nâng mức phạt tiền và tù

Dự thảo Bộ luật gồm 4 điều, trong đó Điều 1 sửa đổi, bổ sung 52 điều luật. Đáng chú ý, 18 điều trong số này liên quan đến việc thu hẹp phạm vi áp dụng hình phạt tử hình; một số điều được điều chỉnh để phù hợp với cơ cấu tổ chức bộ máy mới, sau khi không còn tổ chức công an cấp huyện và đổi tên các bộ, ngành theo mô hình sáp nhập.

Dự thảo cũng tăng mức phạt tiền lên gấp đôi đối với một số tội danh nhằm phản ánh đúng tình hình kinh tế - xã hội hiện nay. Đặc biệt, một số tội danh liên quan đến môi trường, an toàn thực phẩm và ma túy được đề xuất nâng mức hình phạt tù nhằm đảm bảo tính răn đe, tăng hiệu quả phòng, chống tội phạm.

Điều 2 của dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật có liên quan; Điều 3 quy định hiệu lực thi hành; Điều 4 là các điều khoản chuyển tiếp. Chính phủ đề xuất Quốc hội xem xét thông qua dự án luật theo trình tự, thủ tục rút gọn ngay tại Kỳ họp thứ 9.

Một điểm mới đáng chú ý là đề xuất bổ sung tội “Sử dụng trái phép chất ma túy” (Điều 242). Tuy nhiên, nội dung này nhận được hai luồng ý kiến tại Ủy ban Pháp luật và Tư pháp (UBPLTP) của Quốc hội.

Loại ý kiến thứ nhất ủng hộ việc bổ sung, cho rằng tình trạng sử dụng ma túy đang gia tăng và là nguyên nhân chính dẫn đến nhiều hành vi phạm pháp, kể cả các vụ án đặc biệt nghiêm trọng.

Tuy nhiên, đa số ý kiến trong UBPLTP không đồng tình, cho rằng việc xử lý hành chính kết hợp điều trị cai nghiện là phù hợp với chính sách nhân đạo hiện nay. Việc hình sự hóa người sử dụng ma túy sẽ đi ngược lại tinh thần nhân đạo, đồng thời mâu thuẫn với các công ước quốc tế mà Việt Nam tham gia. Tội danh này đã từng được quy định trong BLHS 1999 nhưng bị bãi bỏ năm 2010.

Đảm bảo thống nhất và đồng bộ hệ thống pháp luật

Thẩm tra dự án luật, Chủ nhiệm UBPLTP Hoàng Thanh Tùng khẳng định, Ủy ban tán thành sự cần thiết sửa đổi Bộ luật Hình sự như Chính phủ trình. Hồ sơ dự thảo đã đầy đủ theo quy định, đủ điều kiện để trình Quốc hội xem xét, quyết định theo trình tự rút gọn.

Dự thảo cơ bản bám sát các định hướng của Đảng, phù hợp với Hiến pháp 2013, tuy nhiên UBPLTP đề nghị tiếp tục nghiên cứu, thể chế hóa các nghị quyết quan trọng gần đây của Đảng như Nghị quyết số 57-NQ/TW, 66-NQ/TW và 68-NQ/TW. Đồng thời, cần rà soát kỹ để tránh chồng chéo, mâu thuẫn với các đạo luật khác cũng đang trong quá trình sửa đổi tại kỳ họp này.

Đối với đề xuất tăng hình phạt tù đối với các tội phạm về môi trường, ma túy và an toàn thực phẩm, UBPLTP cơ bản tán thành, nhưng yêu cầu cơ quan soạn thảo phải làm rõ căn cứ pháp lý, thực tiễn và tính tương xứng của các mức hình phạt được điều chỉnh.

Về đề xuất tăng mức phạt tiền gấp đôi tại một số tội danh trong các chương liên quan đến tội phạm về môi trường, an toàn công cộng, trật tự công cộng, UBPLTP đồng tình và cho rằng việc này sẽ khắc phục những bất cập trong thực tiễn áp dụng hiện nay.

Về hiệu lực thi hành, UBPLTP nhất trí với đề xuất của Chính phủ, luật sẽ có hiệu lực từ ngày 1/7/2025. Thời điểm này phù hợp với lộ trình tổ chức lại bộ máy chính quyền địa phương theo mô hình 2 cấp và thể chế hóa kịp thời các chủ trương lớn của Đảng.

Dự án sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự lần này là một bước quan trọng nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật hình sự, đáp ứng yêu cầu thực tiễn, bảo đảm quyền con người, quyền công dân, đồng thời nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm trong giai đoạn phát triển mới của đất nước.