Cải tạo tầng canh tác, bổ sung hữu cơ, giảm phân hóa học, sử dụng màng phủ để giữ ẩm và hạn chế cỏ dại là công thức canh tác hoàn toàn hữu cơ của người dân trồng rau an toàn tại thị xã Mộc Châu, Sơn La.
Hợp tác xã Nông Xanh (phường Vân Sơn, Thị xã Mộc Châu, tỉnh Sơn La) là một trong 30 hợp tác xã tham gia Dự án "Tăng cường chuỗi giá trị cây trồng an toàn tại các tỉnh phía Bắc Việt Nam" do Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản JICA phối hợp với Trung tâm Khuyến nông Quốc gia. Hiện nay, HTX có tổng diện tích sản xuất khoảng 55 ha, với sự tham gia của hơn 40 hộ nông dân. Các loại cây trồng chủ lực gồm dưa chuột, bí xanh và bí đỏ.
Do lạm dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật cũng như ít cả tạo đất đã khiến đất bạc màu bị chai cứng. Từ cuối năm 2022, các chuyên gia JICA hỗ trợ HTX đã thay đổi toàn diện quy trình sản xuất, từ cải tạo tầng canh tác hữu cơ, giảm phân hóa học, đến sử dụng màng phủ để giữ ẩm và hạn chế cỏ dại. Việc "lấy gì của đất, phải trả lại cho đất" đã trở thành nguyên tắc canh tác cốt lõi của HTX Nông Xanh, tuy nhiên không phải công việc thực hiện lúc nào cũng trôi chảy…
Phỏng vấn: Anh Lưu Tùng Định, Giám đốc HTX Nông Xanh, Mộc Châu, tỉnh Sơn La Lúc đầu tiên đi vận động, người ta làm cũng có nhà người ta nghe. Nhưng mà họ không làm được hết những ý mình muốn, thì cũng có sự thất bại. Họ bảo là làm theo phương pháp của anh thứ nhất vừa tốn kém, vừa không thu hoạch được đâu. Thì mình nói thôi, để tôi thuê đất, tôi sẽ làm cho bà con thấy.
Và cái ruộng của mình chính xác như một mô hình để cho bà con xem. Và đấy là làm được, chứ không phải không làm được. Và nói với bà con như thế này, bà con lấy công làm lãi, đất không phải đi thuê. Đấy là lời của bà con rồi. Còn tôi đang phải đi thuê hoàn toàn. Thuê từ cái đất cho đến thuê người làm. Sai đến đâu tôi chịu.
Để thay đổi toàn diện quy trình sản xuất, HTX Nông Xanh đã tận dụng nguồn phân trâu, bò để ủ thành phân hữu cơ phục vụ sản xuất rau. Nhờ bón phân ủ đã thúc đẩy quá trình phân huỷ, tiêu diệt hạt cỏ dại và mầm mống côn trùng trong đất… Ngoài ra, còn thúc đẩy nhanh quá trình khoáng hoá, để nhanh chóng cung cấp chất dinh dưỡng cho cây. Đất sau khi bón trở nên tơi xốp, giữ nước và không khí tốt hơn, cải thiện đáng kể năng suất cây trồng.
Phân ủ còn được sử dụng làm giá thể ươm cây con. Công thức được hướng dẫn gồm: 30% phân ủ trộn với 20% xơ dừa và 50% đất sạch, ủ hỗn hợp trong 2 tháng trước khi sử dụng. Màng phủ nông nghiệp cũng được áp dụng rộng rãi giúp giữ ẩm, giảm công tưới và hạn chế rửa trôi đất trong mùa mưa. Việc ghi sổ được thực hiện thường xuyên giúp người dân kiểm soát quy trình sản xuất tốt hơn, nâng cao tính ổn định và hiệu quả.
Nhờ chứng minh được hiệu quả, mô hình dần được lan rộng nhờ truyền miệng trong cộng đồng.
Anh Hà Văn Chiến, thành viên HTX: Tham gia hợp tác xã, tôi học hỏi được rất nhiều kinh nghiệm từ kỹ thuật trồng, cách chăm sóc cây, và lợi ích giúp tôi tăng năng suất so với năm trước khi chưa vào HTX. Nếu mình làm nhỏ lẻ, mất rất nhiều lợi ích, giờ đây có đông thành viên, chúng tôi học hỏi lẫn nhau. Về tiêu thụ, HTX sẽ đi trước, mở đường cho người dân chúng tôi.
Đến nay, HTX có 7 xã viên chính thức, sản xuất trực tiếp trên gần 20 ha và liên kết với nông dân canh tác hơn 35 ha. HTX đặt mục tiêu đến cuối năm 2025 sẽ mở rộng tổng diện tích liên kết lên khoảng 100 ha. Sản phẩm rau sạch của HTX hiện được phân phối tại các siêu thị, cửa hàng thực phẩm sạch, công ty chế biến, chợ đầu mối và nhà hàng tại Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh, Nghệ An, Hà Tĩnh… Doanh thu năm 2022 đạt hơn 3 tỷ đồng, năm 2023 gần 6 tỷ đồng, và năm 2024 vượt mốc 14 tỷ đồng.
