“Cái bẫy nicotine” đằng sau lớp vỏ hào nhoáng

Thuốc lá điện tử từng được giới thiệu và quảng bá rộng rãi với danh xưng “giải pháp giảm hại” cho người nghiện thuốc lá điếu. Từ các nền tảng mạng xã hội, diễn đàn trực tuyến cho đến lời truyền miệng trong giới trẻ và cả một số người trưởng thành, hình ảnh thuốc lá điện tử được tô vẽ như một lựa chọn “an toàn hơn”, “ít độc hại hơn”, thậm chí là “giúp bỏ thuốc lá truyền thống”. Tuy nhiên, đằng sau lớp vỏ hào nhoáng ấy là những mối nguy đang được các chuyên gia y tế và các tổ chức y tế toàn cầu cảnh báo.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã nhiều lần khẳng định: Không có bằng chứng khoa học nào xác nhận thuốc lá điện tử giúp cai nghiện thuốc lá điếu một cách hiệu quả và an toàn. Trái lại, việc sử dụng sản phẩm này lại tiềm ẩn nguy cơ khiến người dùng tiếp tục lệ thuộc vào dưới một hình thức khác. Đặc biệt, nhiều người sử dụng thuốc lá điện tử không để từ bỏ hoàn toàn thói quen hút thuốc mà để thay thế tạm thời, hoặc tệ hơn là sử dụng song song cả hai loại, dẫn đến tình trạng “nghiện kép” kéo dài.

Một điểm đáng lưu tâm là thuốc lá điện tử vẫn chứa nicotine, thậm chí ở một số loại còn có hàm lượng cao hơn thuốc lá điếu thông thường. Nicotine không chỉ gây nghiện mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng tới hệ thần kinh, tim mạch, huyết áp và đặc biệt là não bộ đang phát triển ở trẻ em và thanh thiếu niên.

Việc giới thiệu thuốc lá điện tử như một biện pháp cai nghiện đã khiến không ít người, đặc biệt là người trẻ, rơi vào cái bẫy tiếp thị tinh vi của các tập đoàn sản xuất thuốc lá. Họ không từ thủ đoạn để tạo dựng hình ảnh tân tiến, thời thượng cho sản phẩm của mình, thậm chí lồng ghép cả yếu tố công nghệ và cá tính vào từng thiết kế, từng chiến dịch tiếp cận.

Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) vào năm 2020 từng cho phép một phiên bản sản phẩm thuốc lá nung nóng được lưu hành với tuyên bố rằng nó “giảm tiếp xúc với một số chất độc hại” so với thuốc lá điếu. Tuy nhiên, FDA nhấn mạnh rằng điều đó không có nghĩa là sản phẩm này giảm hại cho sức khỏe hay an toàn hơn. Sự khác biệt về cách truyền tải thông tin đã bị nhiều hãng thuốc lá lợi dụng để lừa dối người tiêu dùng rằng đây là một phương án thay thế lành mạnh hơn, đặc biệt là với những người đang muốn cai nghiện thuốc lá.

Ảo tưởng nguy hiểm về “giải pháp cai nghiện” mới

Dưới lớp vỏ hiện đại, bắt mắt và mùi hương ngọt ngào, thuốc lá điện tử đang dần trở thành một tác nhân âm thầm hủy hoại sức khỏe con người, đặc biệt là giới trẻ. Không ít người lầm tưởng rằng thuốc lá điện tử “ít độc hại hơn” hoặc “an toàn hơn” thuốc lá truyền thống. Thế nhưng, sự thật khoa học lại phơi bày một thực tế đáng lo ngại: thuốc lá điện tử không hề vô hại. Chúng không chỉ ảnh hưởng tới tim mạch và hệ thần kinh, mà còn gây tổn thương nghiêm trọng đến não bộ đang phát triển ở trẻ em và thanh thiếu niên.

Ngoài nicotine, trong khói thuốc lá điện tử còn có nhiều hợp chất hóa học độc hại khác như formaldehyde, acetaldehyde, kim loại nặng (nhôm, chì, cadmium…) và các hạt siêu mịn có thể xâm nhập sâu vào phổi, gây tổn thương mô và làm suy giảm chức năng hô hấp.

Một số nghiên cứu đã ghi nhận mối liên hệ giữa việc sử dụng thuốc lá điện tử với các bệnh lý như viêm phổi cấp tính, tổn thương phế nang, và thậm chí là tử vong. Đáng lo ngại hơn, nhiều trường hợp biến chứng xảy ra ở những người trẻ vốn khỏe mạnh, cho thấy tính chất tàn phá âm thầm và khó lường của sản phẩm này. Bên cạnh đó, những người từng có ý định bỏ thuốc khi chuyển sang sử dụng thuốc lá điện tử lại khó từ bỏ hoàn toàn hơn do họ vẫn lệ thuộc vào hành vi hút thuốc và liều lượng nicotine, trong khi sản phẩm mới lại không khiến họ thấy rõ rệt các tác hại như thuốc lá điếu, dẫn đến tâm lý chủ quan, kéo dài thói quen sử dụng.

Khi được hỏi về việc sử dụng thuốc lá điện tử, Hoàng Tùng Dương (sinh viên tại Hà Nội) cho biết: “Em sử dụng thuốc lá điện tử được một thời gian vì thấy bạn bè dùng nhiều. Em thấy mùi của thuốc lá điện tử dễ chịu và thơm, không bị hôi như thuốc lá truyền thống. Em thích sử dụng thuốc lá điện tử vì chúng có nhiều hương vị, thiết kế bắt mắt. Ban đầu nghĩ chỉ là chơi cho vui, không gây nghiện đâu, nhưng giờ ngày nào không hút là thấy bứt rứt, khó chịu. Em nghĩ hút thuốc lá điện tử không nguy hiểm hay có hại như thuốc lá điếu nên cứ dùng thôi”.

Có thể thấy, việc sử dụng thuốc lá điện tử, thay vì là một giải pháp “giảm hại”, lại đang âm thầm đẩy người dùng đến gần hơn với những nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng, tạo nên một vòng xoáy nghiện mới khó thoát.

Tại Việt Nam, chưa có khung pháp lý hoàn chỉnh cho việc kiểm soát thuốc lá điện tử, trong khi thị trường lại đang nở rộ với tốc độ chóng mặt. Điều đáng lo ngại hơn là đối tượng tiếp cận sản phẩm này ngày càng trẻ hóa, bao gồm cả học sinh trung học và thậm chí là học sinh tiểu học ở các đô thị lớn. Thuốc lá điện tử đang trở thành “cánh cổng” đưa giới trẻ bước vào vòng xoáy nghiện nicotine.

Nếu không có hành lang pháp lý đủ mạnh, cùng với đó là chiến dịch truyền thông và giáo dục toàn diện, nguy cơ thế hệ trẻ tiếp tục bị giam cầm bởi sự lệ thuộc vào nicotine dưới những vỏ bọc mới như thuốc lá điện tử hay thuốc lá nung nóng là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Cái gọi là “giải pháp cai nghiện” chỉ là một ảo tưởng nguy hiểm nếu không được nhìn nhận bằng lăng kính khoa học và trách nhiệm cộng đồng.