(TN&MT) - Việc hố sụt lún lại xuất hiện vào đêm 16/01/2016 tại chính vị trí đã bị sụt xuống trước đó vài ngày ở tổ 10, thị trấn Bằng Lũng (huyện Chợ Đồn, tỉnh Bắc Kạn) sau khi đã được lấp đầy, nén chặt cho thấy việc tìm ra nguyên nhân đang là điều cấp bách. Khẳng định được nguồn gốc của sự việc sẽ góp phần xử lý dứt điểm, ổn định đời sống nhân dân.
 |
| Hố sụt tại tổ 10, thị trấn Bằng Lũng (Chợ Đồn) vào tối 02/01/2016. |
Hiện tượng không mới
Đối với huyện Chợ Đồn, hố sụt lún là hiện tượng lạ nhưng không mới tại đây. Trong khoảng 8 năm trở lại đây, hiện tượng này đã xuất hiện nhiều lần tập trung ở xã Ngọc Phái, địa bàn giáp ranh với thị trấn Bằng Lũng. Hiện tượng sụt hố bắt đầu xuất hiện tại xã Ngọc Phái vào ngày 28/12/2007. Hố sụt xuất hiện trên ruộng nhà ông Nông Văn Hiệp, thôn Nà Bưa, cách 60m cống bê tông nơi suối Nà Tùm cắt ngang tuyến đường 255. Hố sụt có đường kính 8m. Sau khi sụt xuống thì nước ngập đầy. Quan sát tại miếng hố sụt thấy trên cùng là lớp đất thổ nhưỡng, tiếp theo là lớp đất sét, phía dưới cùng nơi nhìn thấy được là lớp cuội.
Hố sụt thứ hai xuất hiện vào ngày 05/01/2008 tại ruộng nhà ông Nông Văn Tốc, thôn Nà Bưa, nằm ở phía bắc của hố sụt thứ nhất cách khoảng 200m. Hố sụt có dạng tròn, đường kính 5,5m, sâu khoảng 4,6m. Các lớp đất, đá của hố cũng tương tự như tại hố thứ nhất. Hố sụt thứ ba xuất hiện vào ngày 08/01/2008 ngay tại giữa lòng suối Nà Tùm. Hố sụt dạng tròn, đường kính 7m với độ sâu không xác định được. Tại thời điểm đó, người dân tại xã cho biết đây là hố sụt sâu nhất trong số các hố sụt đã xuất hiện. Tuy nhiên, hố sụt này không có lớp đất sét mà chỉ có lớp cuội sỏi. Hố nằm ngay lòng suối nhưng cạn nước, gây mất nước toàn bộ hệ thống nước mặt.
Hố sụt thứ tư và thứ năm xuất hiện sau đó không lâu có kích thước nhỏ, dạng ô van. Hố thứ tư tại ruộng nhà ông Triệu Văn Đường. Hố thứ năm xuất hiện tại ruộng nhà ông Lương Văn Huynh. Đáng chú ý là hai hố sụt này chỉ cách nhau chừng 2m, diện tích xung quanh hố bị hạ thấp xuống tạo thành dạng lòng chảo với đường kính lòng chảo khoảng 20m. Hố sụt thứ sáu xuất hiện ở nền sau nhà anh Lường Văn Quỳnh, chị Nguyễn Thị Sơn. Hố có đường kính khoảng 5m, sâu gần 5m. Giữa hai nhà anh Lường Văn Quỳnh và anh Hoàng Văn Huyên có hiện tượng nước phun lên. Hai nhà có hiện tượng nứt tường.
Quá trình điều tra, đánh giá tại thời điểm đó cho thấy, hiện tượng nứt đất diễn ra ở một số khu vực nhưng chủ yếu tập trung xung quanh thung lũng suối Nà Tùm. Hiện tượng này diễn ra ở nhiều hộ dân các thôn Cốc Thử, Nà Tùm và Nà Bưa. Ngoài ra, đáng chú ý là nó còn xuất hiện nhiều trên đường 254 và 255. Nghiên cứu khoa học cũng dự báo khu vực có nguy cơ sụt lún cao phân bố dọc phạm vi tiếp xúc giữa bãi bồi với đất phong hóa; nhất là khu vực có các khe nứt cắt qua đường tỉnh lộ.
Và trên thực tế, vào tối 02/01/2016, hố sụt lún đã xuất hiện tại tổ 10, thị trấn Bằng Lũng (địa bàn giáp ranh với xã Ngọc Phái) sâu khoảng 15m, rộng khoảng 20m2 “nuốt” gần hết mặt đường 254. UBND tỉnh đã triển khai chỉ đạo các lực lượng tiến hành lấp đầy, nén chặt miệng hố để thông đường. Tuy nhiên, đến ngày 06/01/2016, hiện tượng sụt lún tại tỉnh lộ 254, thuộc khu vực tổ 10, thị trấn Bằng Lũng (Chợ Đồn) lại xuất hiện và có phần nghiêm trọng hơn.
 |
Đã từng được đánh giá
Theo thông tin từ Sở Tài nguyên và Môi trường Bắc Kạn, hố sụt ngày 02/01 có kích thước dài 16m, rộng 14m và sâu 12m. Vị trí sụt lún cách moong khai thác lộ thiên của mỏ chì kẽm Nà Tùm khoảng 01km về phía đông bắc. Đây là mỏ chì kẽm đã được Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp phép khai thác cho Công ty TNHH Khai khoáng Bắc Kạn từ tháng 6/2005. Năm 2008, việc bơm hút nước khai thác tại moong khai thác lộ thiên của mỏ đã gây sụt lún cho khu vực Cốc Thử và Nà Bưa (xã Ngọc Phái). UBND tỉnh đã kiểm tra và có văn bản yêu cầu công ty dừng bơm nước từ 2008. Đến năm 2010 mỏ mới hoạt động trở lại.
Theo báo cáo của công ty, trong năm 2015, công ty cùng đơn vị thi công xử lý nước ngầm moong khai thác đã tiến hành việc bơm hút nước và khai thác thử. Để kiểm tra mực nước dưới đất trong quá trình bơm hút, công ty đã khoan 02 lỗ tại cánh đồng Nà Bưa. Kết quả kiểm tra, theo dõi cho thấy mực nước ngầm chênh lệch từ 5- 20cm khi bơm nước. Công ty tiến hành khai thác từ 8/2015. Cũng theo Sở Tài nguyên và Môi trường Bắc Kạn, khi mỏ không hoạt động thì không có hiện tượng sụt lún xảy ra (từ 2008- 2010). Hiện nay, mỏ hoạt động trở lại tiếp tục xảy ra sụt lún. Vị trí sụt lún mới cách vị trí sụt lún năm 2008 khoảng 1.000m.
Trên thực tế, khi có hiện tượng sụt lún xảy ra từ 2008, UBND tỉnh đã chỉ đạo các ngành chức năng phối hợp với các nhà khoa học tiến hành nghiên cứu đánh giá để tìm nguyên nhân. Năm 2008, Sở Tài nguyên và Môi trường Bắc Kạn đã phối hợp với trường Đại học Mỏ - Địa chất tiến hành phương án đánh giá hiện trạng sụt lún khu vực thôn Cốc Thử và Nà Tùm, xã Ngọc Phái để xác định nguyên nhân và đề xuất các giải pháp khắc phục. Phương án rút ra nguyên nhân gây sụt lún là: có sự lưu thông nước ngầm theo đới phá hủy kiến tạo từ thung lũng Nà Tùm về moong khai thác khu mỏ Nà Tùm; mực thủy tĩnh bị hạ thấp làm tăng tải trọng của lớp đất đá bên trên; hiện tượng xói ngầm của các vật liệu nhỏ xen kẹp trong các tầng cuội theo dòng nước ngầm về khu mỏ theo đới phá hủy.
Năm 2009, Sở Khoa học và Công nghệ Bắc Kạn phối hợp với trường Đại học Mỏ- Địa chất tiến hành đề tài Điều tra, đánh giá hiện tượng trượt lở, sụt lún các khu vực trọng điểm thuộc huyện Pác Nặm và Chợ Đồn. Đề tài đã tiến hành khảo sát, đo đạc, đánh giá về hiện tượng sụt lún tại xã Ngọc Phái. Đề tài đánh giá: nguyên nhân hình thành và phát triển các hố sụt chủ yếu liên quan đến hoạt động các- tơ mà trực tiếp dẫn đến là sự hạ thấp mực nước ngầm do bơm nước ở moong mỏ phục vụ khai thác khoáng sản, hoặc khai thác nước dưới đất. Khu thị trấn Bằng Lũng có một dòng chảy cổ trên địa hình các- tơ. Tuy nhiên, đề tài cũng cho rằng đối với các hố sụt cần tiếp tục nghiên cứu chi tiết hơn để làm sáng tỏ nguyên nhân cũng như quy mô xảy ra.
Sớm tìm nguyên nhân
Ông Nông Văn Kỳ - Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bắc Kạn cho biết: Sở đã tham mưu UBND tỉnh có báo cáo Bộ Tài nguyên và Môi trường. Bộ đã giao Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam chỉ đạo Liên đoàn Vật lý địa chất lên khảo sát tìm phương án đánh giá nguyên nhân cụ thể.
Ngày 19/01, Liên đoàn Vật lý địa chất đã di chuyển máy móc vào địa bàn thị trấn Bằng Lũng để triển khai đo đạc. Phương pháp đo đạc sử dụng máy móc địa vật lý, đo phân cực, đo sâu có khả năng xác định chính xác các hang động ngầm dưới mặt đất. Mọi việc đang được tích cực triển khai.
Để đảm bảo an toàn tính mạng, tài sản cho người dân, tỉnh chỉ đạo hướng dẫn phân luồng đảm bảo giao thông. Đối với tuyến tỉnh lộ 254 cấm đường đoạn qua khu vực sụt lún thì phải có phương án để người dân lưu thông từ huyện Chợ Đồn sang Ba Bể và ngược lại, cắm biển cảnh báo từ xa. Ngay sau khi hố sụt xuất hiện lần hai vào ngày 16/01, các lực lượng chức năng đã tiến hành san lấp đầy hố để bảo đảm giao thông. UBND huyện đã đề nghị Công ty TNHH Khai khoáng Bắc Kạn dừng ngay việc bơm nước tháo khô mỏ.
Ông Hà Sỹ Huân – Phó Chủ tịch UBND huyện Chợ Đồn cho biết: Huyện đã hỗ trợ và chuyển tiền hỗ trợ từ tỉnh tới 3 hộ dân sát hố sụt lún mỗi hộ gần 10 triệu đồng. Đến ngày 19/01, cả ba hộ dân đã di dời sang nơi ở mới. Huyện cũng giao Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cùng các phòng liên quan xuống địa bàn thống kê, thăm nắm số lượng cũng như tình trạng nứt đất, tường nhà tại các hộ dân. UBND huyện mong muốn tỉnh và các nhà khoa học sớm nghiên cứu, đánh giá có câu trả lời chính xác về nguyên nhân gây ra hiện tượng này để có hướng giải quyết triệt để.
Trao đổi với chúng tôi, Tiến sĩ Trần Tân Văn – Viện trưởng Viện Địa chất – Khoáng sản Việt Nam cho biết: Hố sụt hình thành trên mặt đất khi đất đá bên dưới bị di chuyển bởi các quá trình sập trần hang ngầm, đất bị hóa lỏng hay bị hòa tan, rửa trôi. Có thể phân ra hai loại gồm sụt do đất bị hóa lỏng hay bị hòa tan, rửa trôi thường xảy ra ở nơi có các lớp đất yếu, dễ bị hóa lỏng khi bão hòa nước, gần bờ sông hoặc chịu tác động của các yếu tố rung lắc như: dòng chảy sông, động đất hoặc chấn động do con người tạo ra; sụt do sập trần hang động ngầm thường thấy ở các vùng đá vôi (karst). Những năm gần đây, hiện tượng sập sụt xảy ra khá phổ biến, phần lớn liên quan đến hiện tượng karst ngầm, như ở khu vực các huyện Quốc Oai, Mỹ Đức (Hà Nội); Thành phố Lai Châu (Lai Châu); Thành phố Cẩm Phả (Quảng Ninh); Thanh Ba (Phú Thọ); Phú Lương, Đồng Hỷ, Đại Từ (Thái Nguyên); Hương Sơn (Hà Tĩnh); Yên Định (Thanh Hóa)... Vì thế, hiện tượng xảy ra ở Bắc Kạn có thể khẳng định là đã và đang xảy ra khá phổ biến ở các tỉnh trên lãnh thổ Việt Nam nói chung và có tần suất nhiều hơn ở các tỉnh miền núi phía Bắc nói riêng. Hiện nay Viện cũng đang đề xuất với Chính phủ triển khai một chương trình điều tra, nghiên cứu, khoanh định và quan trắc các khu vực karst ngầm phục vụ công tác quy hoạch, phát triển kinh tế - xã hội trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Hi vọng sẽ được triển khai sớm trong giai đoạn tới./.
Tiến sĩ Trần Tân Văn – Viện trưởng Viện Địa chất – Khoáng sản Việt Nam: Hiện tượng hố sụt xảy ra ở xã Ngọc Phái và thị trấn Bằng Lũng, huyện Chợ Đồn (Bắc Kạn) theo chúng tôi cũng rất có khả năng là do sập sụt đá vôi (karst) ngầm. Theo tài liệu hiện có, khu vực xã Ngọc Phái và thị trấn Bằng Lũng có sự phân bố các hệ tầng chứa đá vôi. Đó là hệ tầng Mia Lé với thành phần cát kết, đá vôi, đá vôi sét xen lớp mỏng đá phiến sét; và hệ tầng Pia Phương (phần phía dưới có thành phần đá phiến sét sericit, đolomit và đá hoa). Như thế khả năng sụt đất do hố sụt karst là rất cao. Muốn khoanh định chính xác hơn và dự báo khả năng sụt lún cần điều tra, kết hợp nhiều phương pháp khá tốn kém. Mức độ tin cậy của dự báo cũng không phải lúc nào cũng cao vì sự phát triển của hang động ngầm tuy có quy luật nhưng cũng lắt léo khó lường. Vì thế trong thời gian này cần: nghiên cứu, quan trắc nhằm khoanh định các khu vực có nguy cơ sập sụt; hạn chế bơm hút nước ngầm, tháo khô mỏ... và dần chuyển sang khai thác, sử dụng nước mặt; triển khai các giải pháp nhằm giữ ổn định mực nước ngầm (cần được nghiên cứu và có giải pháp cụ thể cho từng trường hợp)… |
Bài & ảnh: Tuấn Sơn
