Ở Phú Thọ có một quả đồi mang tên đồi cán bộ nông nghiệp, về sau, khi Sở NN-PTNT (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường) có trụ sở mới ngoài Đại lộ Hùng Vương thì chỗ ấy đặt làm trụ sở Trung tâm Khuyến nông tỉnh. Các dãy nhà tập thể dưới chân đồi chia cho người độc thân hay hộ gia đình làm nhà. Ông Lê Huy Ngọ ở đấy thời làm Giám đốc Sở, đến khi làm Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phú cũng vẫn ở đấy. Rồi vợ con ông ở tiếp, ngay cả khi ông đã về Thanh Hóa làm Bí thư Tỉnh ủy.

Sinh trưởng trong một gia đình nghèo ở Tĩnh Gia, Thanh Hóa, ông Ngọ đã trải qua một tuổi thơ nhọc nhằn vất vả, từng buôn nước mắm lấy tiền ăn học. Cái trường Trung cấp Nông Lâm Chèm “có mặt” trong tâm thức ông chính là trên bước đường mưu sinh ấy. Vậy rồi từ khi ra trường nhận công tác trên Vĩnh Phú cho đến khi nghỉ hưu ông đều gắn với mùa vụ gieo trồng lúa ngô khoai sắn, với nông dân. Gọi công cuộc gắn bó ấy là duyên phận, nhưng gọi là định mệnh thì đúng hơn. Ông tuổi Mậu Dần, mệnh Thổ - thạch đầu Thô hợp với Hỏa Mộc. Hỏa sinh Thổ, làm môi sinh cho cây quả phát triển. Nó cắt nghĩa vì sao trên hành trình mưu sinh ông không phát hiện ra trường trung cấp cơ khí, sư phạm hay thương nghiệp.

Bài liên quan

Một đời người - Một rừng cây

Bộ trưởng Lê Huy Ngọ, người đặt nền móng đổi mới tư duy trong nông nghiệp

Anh Lê Huy Ngọ, nguyên mẫu nhân vật trong tác phẩm văn học 'Tầm nhìn xa'

Thời cụ Kim Ngọc, ông Lê Huy Ngọ chưa có vị trí có trách nhiệm về khoán hộ. Đó là thời kỳ ông mẫn cán với tiến bộ canh tác và kỹ thuật nông học. Các huyện Lập Thạch, Vĩnh Tường là vùng đất ông thuộc từng cánh đồng, nhớ thổ nhưỡng và lúa màu tương thích. Sau này về Bộ Nông nghiệp và PTNT, lúc thư nhàn, ông nói với tôi - giữa hai người dân Vĩnh Phú với nhau:

“Mình là dân ngoại tỉnh, chỉ biết làm chuyên môn. Nhưng may mà chỉ làm chuyên môn nên không mếch lòng ai, ai làm lãnh đạo cũng dựa vào chuyên môn để phát triển kinh tế, lại thấy mình không a dua bên nào nên tin cậy mình lắm”.

Vâng, câu thành ngữ “lão nông tri điền” vận vào ông Ngọ có thể nói, ông là một Bí thư Tỉnh ủy hiểu biết đồng đất Vĩnh Phú vào bậc nhất. Thời của ông, các vựa lúa Vĩnh Tường, Lập Thạch, Lâm Thao không những nổi tiếng với năng suất cao mà còn vì cây vụ đông góp phần xóa đói giáp hạt cho tỉnh này. Nếu GS Bùi Huy Đáp có công lớn nhất thay vụ lúa Chiêm truyền thống dài ngày năng suất thấp thành vụ lúa Xuân ngắn ngày năng suất dần cao hơn thì ông Lê Huy Ngọ có công lớn nhất trong hình thành tập quán trồng ngô Đông - ngô bầu với thành ngữ mới: “Sớm lúa, chiều ngô”.  

Nhưng không chỉ có thế.

Thời ông Lê Huy Ngọ làm Bí thư Tỉnh ủy Vĩnh Phú thì có dự án Nhà máy Giấy Bãi Bằng do Thụy Điển tài trợ. Để có đủ tre, gỗ nguyên liệu cho nhà máy chạy đủ công suất là nhiệm vụ lớn nhà nước giao cho Vĩnh Phú. Trước đó Vĩnh Phú đã có phong trào toàn dân lên đồi trồng sắn. Và đã thất bại vì thiếu các nhà máy sản xuất tinh bột, đến vụ thu hoạch sắn ê hề, ăn không xuể. Còn núi đồi thì cằn cỗi thêm, sắn là loài phàm ăn, ăn đến xác xơ đất. Vậy nên khi ông Lê Huy Ngọ phát động toàn dân lên đồi thì dân chúng ngần ngại, dân gian đã có câu vè gợi lại vụ sắn bã năm xưa. Đằng khác, có nơi còn “khai hoang” cả rừng nguyên sinh để trồng rừng nguyên liệu.

Nhưng khi các khoảng đồi trọc mang tên rừng kinh tế và toàn dân lên đồi về sau thành giao đất giao rừng - một thuật ngữ kinh tế mới toanh thì trung du Phú Thọ có một diện mạo mới. Nhờ nó, các cháu tôi mỗi đứa có dăm bảy rồi cả chục hecta rừng trồng, mỗi dăm năm thu năm, ba trăm triệu như chơi; bây giờ có công to việc lớn như mua nhà cho con ở Hà Nội mà mang bán cũng có tiền tỉ. Bố tôi không nhận đất, đó là thời ông đang tuổi về già. Nhưng khi người ta phá rừng để lên đồi thì cụ nhận thầu tận thu gỗ củi cho lâm nghiệp.

Bố tôi nhắn các anh con cháu họ từ quê lên, lập thành đội khai thác, hợp đồng 4 lạng gạo và 4 đồng một ster củi; một khối gỗ nhóm 6 là 28 đồng, nhóm 3 -  4 thì gần gấp đôi. Mỗi chủ nhật hay ngày nghỉ lễ, tôi kiếm 20 đồng với 2 kg gạo kho ngon ơ. Gạo kho nhà tôi không ăn, mẹ tôi nấu với sắn, ủ men, nấu “rượu gạo” bán cho cánh sơn tràng, cho các quán ăn ngoài phố Vàng. Tôi kể với ông chuyện này, ông Ngọ cười: “Chính sách đúng về nông nghiệp không mang lại hiệu quả tiền tươi thóc thật ngay, nhưng khi đã thành, thì hiệu quả bền vững. Cảm ơn chú về ơn tri ngộ thời Vĩnh Phú với nhau”.

Tôi nghe tin ông Lê Huy Ngọ tạ thế khi đang ở Việt Trì, họa sĩ Đỗ Ngọc Dũng - nguyên Chủ tịch Hội VHNT Phú Thọ cùng nghe tin, than rằng:

“Vậy là mất một người tài vì nước vì dân. Việt Trì 30 năm mang danh thành phố mà không có đường phố ngoại trừ đoạn quốc lộ 2 chạy qua sứt sẹo hết cả. Nhờ ông Ngọ chỉ đạo cho quy hoạch biến quốc lộ thành Đại lộ Hùng Vương, làm ra 18 đường xương cá cho hình dung các đời vua Hùng, để Việt Trì có diện mạo đô thị như hôm nay. Ông Lê Huy Ngọ với dân cả nước là bộ trưởng chống lụt nổi tiếng, nhưng với cư dân Phú Thọ, ông đã là nhà lãnh đạo kiến tạo, kiến tạo nên thành phố cho chúng tôi”.

Ông Lê Huy Ngọ là nhà lãnh đạo nặng lòng với nhân dân. Ai nấy đều nói vậy và họ hình dung ra vị bộ trưởng xắn quần lội nước cùng chống bão lụt, trông chẳng khác nông dân là mấy. Vẫn phải nói về định mệnh, mệnh thành đầu Hỏa - đất đầu tường thành, chống với bão giông lũ lụt là hợp mệnh vậy. Ông có thể có đời sống khác đi, là Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng một bộ lớn, bao quát cả nền tảng ngành sản xuất hàng chục triệu hecta đất đai sông biển với mấy chục triệu nhân công. Nhưng vẫn là ông, giống một lão nông hơn một nhà lãnh đạo, cái tâm ấy thì sinh cái tướng ấy.

Hơn hai chục năm ông nghỉ hưu, thi thoảng tôi ghé thăm ông hoặc có tâm trạng, sáng kiến gì mới, ông gọi tôi đến nhà đàm đạo. Ông ít khi nhắc lại nỗi hàm oan lớn. Lúc nào cũng đau đáu nỗi niềm làm sao cho nông dân đỡ khổ, nông dân có thể làm giàu; làm sao để có cánh đồng lớn. Có làm sao được ông ơi, một khi ý thức về nông dân phải tự mình có ruộng cấy trâu cày vẫn còn neo chắc tâm tư?

Tôi cũng tránh nói về vụ án lớn xảy ra tại ngành do ông quản lý, bởi nó mà ông phải đứng ra chịu trách nhiệm chính trị và tự xin nghỉ hưu, mặc dầu lúc nào cũng canh cánh bên lòng. Đó cũng là niềm nuối tiếc của tâm thế nhân dân, râm ran đến mãi về sau. Rõ khổ, ông từ nơi khác điều về thì vụ án lớn đã xảy ra. Có một chuyện thật mà nói ra như bịa: Ông trên đường đến Bộ nhậm chức, chưa đến nơi thì nhận được điện thoại của trên về cơn bão số 5, ông cần có mặt tại chỗ để chống bão và khắc phục hậu quả.

Cứ thế, là ngành sản xuất gắn với thời tiết, sản phẩm luôn luôn “ở trong kho lớn” là hàng chục triệu hecta không có tường bao rào chắn thì ngày nào chả bận, tháng nào không có biến cố xảy ra? Anh em cấp dưới (trong đó có chúng tôi) nhắc ông cần xử lý cho dứt khoát thì ông chép miệng, nó vướng trên vướng dưới khó lắm!

Giờ thì ông đã nhắm mắt xuôi tay. Ông đã ra ngoài mọi lời định luận. Tôi không chắc, nhưng tôi đoán ông đã thanh thản cõi lòng. Những gì ông đã lo được cho dân thì đã lo xong, công đức lớn có thể đo đếm được. Còn những gì chưa xong thì các thế hệ kế cận lo tiếp, bởi mỗi cuộc đời là mỗi cực hạn.

Xin coi những dòng viết này như lời khải niệm trước di ảnh một người anh - người đã sống cuộc đời cần lao, kiên dũng và đầy thiện tưởng mà tôi may mắn có những năm tháng được cùng nhau phụng sự.

Xin từ Vĩnh Phú cũ - nay là Phú Thọ, bái biệt ông! 

Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Huy Ngọ qua đời lúc 03h56’ ngày 16/9/2025 (tức ngày 25/7 năm Ất Tỵ), tại nhà riêng, hưởng thọ 88 tuổi.

Lễ viếng từ lúc 09h00’ đến 11h00’ ngày 18/9/2025, Lễ truy điệu từ 11h00’ đến 11h30 cùng ngày tại nhà tang lễ Quốc gia, số 5 Trần Thánh Tông - Hà Nội.

An táng tại Công viên tưởng niệm Thiên Đức, tỉnh Phú Thọ.