Với nhiều nông dân trồng hoa cúc ở làng hoa Thái Phiên (phường Lâm Viên – Đà Lạt, Lâm Đồng), giờ đây, việc sử dụng giống hoa cúc sạch bệnh là một trong những giải pháp quan trọng nhất để có được những lứa hoa thành công.
Hoa cúc là một trong những loại hoa thương mại được trồng nhiều nhất ở làng hoa Thái Phiên và tỉnh Lâm Đồng nói chung. Năm 2023, xuất khẩu hoa của tỉnh Lâm Đồng đạt hơn 66 triệu USD, trong đó hoa cúc đứng ở vị trí số 1 và chiếm tới gần 25%.
Tại làng hoa Thái Phiên, nông dân sản xuất hoa quanh năm, gần như không ngơi nghỉ. Ông Nguyễn Văn Danh, nguyên Chủ tịch Hội Nông dân phường 12, thành phố Đà Lạt cũ (nay là phường Lâm Viên – Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng) cho hay, cây hoa cúc được trồng quanh năm, mỗi tháng 2 lần thu hoạch vào ngày 1 và 15 âm lịch.
Do mức độ thâm canh cao, không có thời gian luân canh với cây trồng khác, đất gần như không được nghỉ ngơi nên các loại bệnh hại tồn tại và phát triển trong đất ngày càng gia tăng.
Cách đây không lâu, nhiều nông dân trồng hoa cúc ở thành phố Đà Lạt (cũ), trong đó có làng hoa Thái Phiên đã từng lao đao với những bệnh hại nguy hiểm như héo vàng, sọc thân…
Đặc biệt những năm gần đây, bệnh sọc thân do virus Tomato spotted wilt virus (TSWV) đã từng có những thời điểm gây hại trên diện rộng cho cây hoa cúc ở Đà Lạt. Lúc cao điểm, đã có hàng trăm hecta hoa cúc ở Đà Lạt bị nhiễm bệnh sọc thân do chưa có thuốc đặc trị.
Để ứng phó với bệnh này, vào tháng 12/2020, Sở NN-PTNT Lâm Đồng (nay là Sở NN-MT Lâm Đồng) đã phải ban hành quy trình tạm thời phòng trừ tổng hợp bệnh virus sọc thân (Tomato spotted wilt virus) hại cây hoa cúc trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng.
Theo quy trình tạm thời nói trên, bệnh sọc thân gây hại rải rác hoặc theo đám, các lá ngọn có triệu chứng nhỏ lại, méo mó, lốm đốm vàng. Phần thân cây bị bệnh có các vết màu nâu đen, mới xuất hiện chỉ là các sọc màu nâu đen, khi bị nặng thâm đen cả đoạn thân cây (phổ biến xuất hiện ở giữa thân). Tại vị trí bị thâm đen thân cây cong queo, giòn, dễ gãy, lá cây chuyển vàng, hơi méo và khô dần. Khi cắt thân cây bị bệnh phần bó mạch và lõi thân có màu nâu đen, đen một bên thân. Bộ rễ cây phát triển bình thường.
Bệnh sọc thân gây hại các giai đoạn sinh trưởng của cây từ giai đoạn vườn ươm, mới trồng đến khi thu hoạch. Bệnh hại nặng trên các giống cúc đóa cũ, AT, Kim Cương, Farm, Saphir, xanh Thái, vàng Thái…, hại nhẹ trên cúc đóa mới cánh dài và Calimero.
Nếu nhiễm muộn ở giai đoạn cây đã đóng nụ hoặc có hoa vẫn cho thu hoạch nhưng năng suất giảm do hoa bị méo, cong queo, không nở. Trường hợp nhiễm sớm ở giai đoạn 20 - 30 ngày sau trồng, cây phát triển kém, lá chuyển vàng, méo mó, dễ lây lan trên toàn vườn, phần lớn phải tiêu hủy không cho thu hoạch. Bệnh sọc thân gây hại làm thiệt hại lớn đến năng suất, sản lượng hoa cúc.
Do chưa có thuốc đặc trị nên ngành nông nghiệp Lâm Đồng đã đưa ra các khuyến cáo theo hướng tập trung vào phòng ngừa bệnh sọc thân. Trong đó, một nội dung rất quan trọng là thay đổi cơ cấu giống hoa cúc. Cụ thể, hạn chế trồng các giống hoa cúc đã nhiễm nặng bệnh virus TSWV như đóa cũ, AT, Kim Cương, xanh Thái, vàng Thái, Farm..., thay thế bằng những giống nhiễm nhẹ như đóa mới cánh dài, Calimero.
Một khuyến cáo rất quan trọng khác là cây giống để gieo ươm cây mẹ sử dụng cây nuôi cấy mô sạch bệnh virus (sử dụng cây mô sản xuất từ nuôi cấy đỉnh sinh trưởng độ sạch bệnh cao). Cây giống hoa cúc nuôi cấy mô phải mua từ các cơ sở đã công bố tiêu chuẩn chất lượng, cây giống xuất vườn đảm bảo khỏe, sạch bệnh.
Trước nỗi lo bệnh sọc thân đe dọa dai dẳng những vườn trồng cúc, cùng với khuyến cáo của ngành nông nghiệp, những năm qua, nhiều nông dân trồng hoa cúc ở làng hoa Thái Phiên đã mạnh dạn chuyển hẳn sang sử dụng cây giống sạch bệnh từ cây nuôi cấy mô, trong đó có vườn hoa cúc của ông Nguyễn Văn Danh.
Sau một thời gian dùng cây giống sạch bệnh, ông Danh nhận xét cây giống sạch bệnh đã chứng tỏ khả năng kháng bệnh sọc thân rất tốt. Nếu như trước đây dùng cây giống không sạch bệnh tỷ lệ nhiễm bệnh sọc thân trong nhiều vườn hoa cúc ở mức rất cao, lên tới 50% thì từ khi dùng cây giống sạch bệnh, tỷ lệ nhiễm bệnh trong quá trình sản xuất cúc thương phẩm đã giảm xuống rất nhiều, chỉ còn dưới 10%.
Ông Danh nhận xét, tỷ lệ kháng bệnh sọc thân của cây giống sạch bệnh lên tới trên 90%. Đây là tỷ lệ cao nếu so với việc dùng cây giống không sạch bệnh trước đây khi có thời điểm tỷ lệ nhiễm bệnh lên tới 50%.
Với hiệu quả rõ rệt từ giống kháng bệnh, cây giống sạch bệnh, ông Nguyễn Văn Danh cho biết, đến nay, hầu như toàn bộ các vườn trồng hoa cúc ở làng hoa Thái Phiên đã chuyển sang trồng những giống cúc mới có khả năng kháng bệnh sọc thân tốt hơn hoặc sử dụng cây giống sạch bệnh từ cây nuôi cấy mô.
Cây giống sạch bệnh từ cây nuôi cấy mô được cung cấp bởi Trung tâm Nghiên cứu Khoai tây, Rau và Hoa (Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam) và một số cơ sở sản xuất cây giống cấy mô khác.
Ngoài những dịch hại nguy hiểm như bệnh sọc thân, các vườn trồng hoa cúc ở làng hoa Thái Phiên nói riêng và khu vực Đà Lạt nói chung còn thường xuyên đối mặt với nhiều bệnh hại khác như bệnh lở cổ rễ, rỉ sắt, héo vàng, héo xanh vi khuẩn…
Thạc sĩ Trần Anh Thông, Phó Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Khoai tây, Rau và Hoa (PVFC) cho biết, trong sản xuất hoa cúc ở Đà Lạt và trên toàn tỉnh Lâm Đồng, có rất nhiều bệnh khi phát sinh sẽ gây thiệt hại không nhỏ. Đã có những vườn cúc bị nhiễm bệnh đến lúc thu hoạch số bông hoa trên vườn chỉ còn khoảng 40 - 50%.
Để cây hoa cúc ở Đà Lạt tiếp tục phát triển ổn định trong tình hình bệnh hại diễn biến ngày càng phức tạp, một trong những giải pháp căn cơ nhất mà các nhà vườn trồng cúc áp dụng ngày càng rộng rãi là phải sử dụng cây giống sạch bệnh từ cây nuôi cấy mô.
Đáp ứng nhu cầu cây giống sạch bệnh cho các vườn hoa cúc ở Đà Lạt, thời gian qua, Trung tâm Nghiên cứu Khoai tây, Rau và Hoa là một trong những đơn vị đã đẩy mạnh nghiên cứu, sản xuất và cung ứng ra thị trường nguồn cây giống hoa cúc sạch bệnh.
Mỗi năm, PVFC đang sản xuất, cung ứng cho nông dân Lâm Đồng và cả nước hơn 10 triệu cây giống hoa cúc, 300 nghìn cây giống dâu tây, 200 ngàn cây giống khoai lang, 1 triệu cây giống khoai tây sạch bệnh…
Thạc sĩ Trần Anh Thông cho biết, PVFC chuyên nghiên cứu, chọn tạo những giống mới về rau, hoa để cung cấp cho thị trường trong nước, trong đó có giống hoa cúc. Ngoài thị trường nội địa, Trung tâm cũng đã cung ứng giống hoa cúc cho một số doanh nghiệp ở Thái Lan và một số quốc gia khác.
Thời gian qua, bên cạnh việc phục tráng một số giống địa phương như giống Đóa vàng, giống Farm vàng, giống Makoto, giống Farm tím…, Trung tâm đã chọn tạo ra một số giống hoa cúc mới như C190, C191. Những giống mới này thích hợp với điều kiện tự nhiên của khu vực Đà Lạt và tỉnh Lâm Đồng. Màu sắc hoa, kiểu dáng cành, kiểu dáng lá… của những giống mới rất phù hợp với thị hiếu hiện nay của thị trường trong nước và xuất khẩu.
Đặc biệt, những giống hoa cúc mới được PVFC kiểm soát chặt chẽ bệnh hại ngay từ đầu. Cụ thể, PVFC tiến hành kiểm tra các loại bệnh hại, kể cả virus bằng xét nghiệm Elisa - một kỹ thuật sinh hóa để phát hiện và định lượng các chất cụ thể trong mẫu như kháng nguyên hoặc kháng thể, giúp kiểm tra chất lượng nông sản, chẩn đoán bệnh cây trồng và vật nuôi hoặc phát hiện chất gây ô nhiễm.
Sau khi đã kiểm tra kỹ lưỡng, đảm bảo các mẫu không có mầm mống của bệnh hại, PVFC mới đưa vào sản xuất, nhân giống và cung cấp cây giống sạch bệnh cho nông dân. Thạc sĩ Trần Anh Thông khẳng định, cây giống hoàn toàn sạch bệnh khi đưa vào canh tác là điều kiện rất quan trọng để nông dân có thể đạt hiệu quả kinh tế cao trong bối cảnh bệnh hại luôn đe dọa như hiện nay.
Ngoài PVFC, ở khu vực Đà Lạt cũng có nhiều cơ sở cung cấp cây giống hoa cúc sạch bệnh từ cây nuôi cấy mô. Với khả năng kháng bệnh hại của cây giống sạch bệnh, đến thời điểm này, chỉ còn rất ít nhà vườn trồng cúc ở Đà Lạt còn dùng giống theo kiểu cũ. Đại đa số nhà vườn đã chuyển sang dùng cây giống sạch bệnh từ cây nuôi cấy mô.
Không chỉ nông dân trồng cúc, trước áp lực bệnh hại ngày càng phức tạp, nhiều nhà vườn trồng rau và các loại hoa khác ở khu vực Đà Lạt cũng đang mạnh dạn chuyển sang sử dụng các giống sạch bệnh, trong đó có cây giống từ cây nuôi cấy mô.
Thạc sĩ Trần Anh Thông chia sẻ, do điều kiện canh tác hiện nay (nhiều nhà vườn chuyển sang sản xuất công nghệ cao) và quá trình tiếp nhận tiến bộ khoa học kỹ thuật qua các kênh khác nhau, người trồng rau, hoa đang có nhận thức ngày càng tốt hơn về sử dụng giống sạch bệnh để phòng ngừa dịch hại.
Nhìn chung, nhu cầu về cây giống sạch bệnh của người trồng rau, hoa trên cả nước nói chung, đặc biệt ở khu vực Đà Lạt của tỉnh Lâm Đồng hiện đang khá lớn. Trong khi đó, nguồn cây giống sạch bệnh mà các đơn vị có uy tín ở trong nước cung cấp hiện chỉ đáp ứng được khoảng 30 - 40%. Phần lớn nguồn giống có chất lượng hiện vẫn đang nhập khẩu.
Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về các giống rau, hoa chất lượng cao và sạch bệnh, Trung tâm Nghiên cứu Khoai tây, Rau và Hoa đang thực hiện và phối hợp thực hiện nhiều chương trình giống với các cơ quan quản lý, các viện, trường…, đặc biệt là phối hợp với nông dân để nghiên cứu, thử nghiệm một số giống rau, hoa phù hợp với điều kiện sản xuất tại địa phương nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường và đảm bảo hiệu quả sản xuất, từ năng suất, chất lượng tới khả năng phòng ngừa dịch hại.
Hiện PVFC đã công bố lưu hành 3 giống khoai tây, 5 giống dâu tây, 6 giống hoa cúc và một số giống rau, hoa khác. Trung tâm cũng đang đẩy mạnh sản xuất, cung cấp những cây giống sạch bệnh, đảm bảo chất lượng để nông dân đưa vào sản xuất.
Ngoài PVFC, nhiều cơ sở cung cấp cây giống rau, hoa ở Lâm Đồng cũng đang quan tâm đầu tư sản xuất và cung ứng cây giống sạch bệnh, chất lượng cao từ nuôi cấy mô nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của các trang trại sản xuất rau, hoa.
Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường Lâm Đồng, lĩnh vực nhân giống rau, hoa theo công nghệ nuôi cấy mô tế bào thực vật tại Lâm Đồng thời gian qua phát triển mạnh. Toàn tỉnh hiện có 50 cơ sở với 673 box cấy. Hàng năm, những cơ sở này cung cấp cho thị trường trên 74 triệu cây giống cấy mô các loại như dâu tây, cúc, sa lem… Đây là nguồn cây giống ban đầu giúp các vườn ươm tiếp tục nhân giống phục vụ nhu cầu sản xuất.
Để nâng cao chất lượng, sản lượng giống rau, hoa sạch bệnh, thời gian tới, ngành nông nghiệp Lâm Đồng sẽ hỗ trợ nâng cấp các cơ sở sản xuất cây giống rau, hoa sạch bệnh và thực hiện công tác thanh, kiểm tra việc chấp hành pháp luật về giống cây trồng nhằm sản xuất và cung cấp cây giống tốt cho sản xuất trong tỉnh.
Bên cạnh đó, ngành nông nghiệp Lâm Đồng sẽ phối hợp với các đơn vị nghiên cứu, chọn tạo, nhập nội, chuyển giao những giống cây trồng có năng suất cao, chất lượng tốt, có khả năng chống chịu sâu, bệnh hại, thích ứng với biến đổi khí hậu và đáp ứng yêu cầu của thị trường. Đồng thời đẩy mạnh liên kết trong sản xuất giống cây trồng nuôi cấy mô, giống rau, hoa phục vụ canh tác nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao.
Ngoài lượng giống rau, hoa được sản xuất trong tỉnh, hàng năm, ngành rau, hoa của Lâm Đồng phải nhập một lượng giống không nhỏ từ nước ngoài. Trong ngành rau, nguồn cung ứng nội địa hiện chỉ đáp ứng được từ 15 - 20% nhu cầu giống, 80 - 85% lượng giống còn lại phải nhập khẩu.
Ở ngành hoa, tỷ lệ giống nội địa hiện ở mức rất cao. Thông tin từ Sở Nông nghiệp và Môi trường Lâm Đồng cho thấy, về sản xuất hoa, mỗi năm khu vực Lâm Đồng (cũ) gieo trồng khoảng 10.000 ha hoa các loại, chủ yếu là cúc, hồng, lay ơn, cẩm chướng, đồng tiền, cát tường...
Với diện tích gieo trồng lớn như trên, nhu cầu giống hoa phục vụ sản xuất hàng năm ở Lâm Đồng (cũ) vào khoảng 2,5 - 2,8 tỷ hạt, cây, củ, ngọn. Trong đó, số lượng cây giống hoa hàng năm được nhân từ các cơ sở nuôi cấy mô khoảng 1- 1,1 tỷ cây giống. Khoảng 1,2 - 1,4 tỷ cây giống hoa truyền thống như cúc, lay ơn, hồng được nhân tại các cơ sở, vườn ươm của tỉnh.
Lượng giống hoa nội địa ở Lâm Đồng hiện chiếm từ hơn 97 - 98% nhu cầu giống của địa phương. Lượng giống hoa còn lại chiếm khoảng 1,6 - 2,9% tổng nhu cầu giống hàng năm chủ yếu là hoa cắt cành (cúc, cát tường, hồng, gerbera, cẩm chướng, ngàn sao, sao tím, lily màu, tulip, salem…) ngành hoa Lâm Đồng đang phải nhập khẩu để đa dạng hóa, phong phú sản phẩm hoa, đáp ứng nhu cầu của thị trường trong và ngoài nước.
Mỗi năm, lượng giống rau, hoa nhập khẩu vào Lâm Đồng là không nhỏ. Năm 2023, số lượng giống hoa mà 18 công ty nhập khẩu về Lâm Đồng (cũ) là hơn 40 triệu củ, cây, hạt giống từ 19 nước (Hà Lan, Úc, Pháp, Đức, Mỹ, Ý, Bỉ, Tây Ban Nha, Costa Rica, Chile, Mexico, Peru, Ấn Độ, Sri Lanka, Israel, Nhật, Trung Quốc, Đài Loan, Thái Lan); 3.441 kg hạt giống rau từ 13 nước (Mỹ, Úc, Pháp, Ý, Hà Lan, Mexico, Chile, Peru, Ấn Độ, Nhật, Hàn Quốc, Thái Lan, Trung Quốc) và 430 tấn củ giống khoai tây từ Úc.
Để giống rau, hoa nhập khẩu không mang những dịch hại lạ, dịch hại thuộc đối tượng kiểm dịch thực vật của Việt Nam, thời gian qua, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Lâm Đồng đã xây dựng kế hoạch thanh, kiểm tra việc chấp hành quy định pháp luật trong sản xuất, kinh doanh giống cây trồng trên địa bàn tỉnh. Trong đó tập trung kiểm tra các giống cây trồng nhập khẩu.
Qua thanh tra, kiểm tra cho thấy, các công ty nhập khẩu giống rau, hoa đều chấp hành tốt quy định của pháp luật, không phát hiện dịch hại lạ, dịch hại thuộc đối tượng kiểm dịch thực vật của Việt Nam và dịch hại ảnh hưởng đến sản xuất.
