Bưởi Phúc Trạch, Hà Tĩnh hiện là 1 trong 39 chỉ dẫn địa lý của Việt Nam được Liên minh Châu Âu cam kết bảo hộ từ ngày 1/8/2020.
Bưởi Phúc Trạch – một loài quả có múi gắn liền với địa danh hành chính xã Phúc Trạch, huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh (cũ) là loại quả lọt vào top 50 đặc sản trái cây nổi tiếng của Việt Nam. Cây trồng này được Cục Sở hữu trí tuệ cấp giấy chứng nhận đăng ký chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm từ năm 2010 và là 1 trong 39 chỉ dẫn địa lý của Việt Nam được EU cam kết bảo hộ từ ngày 1/8/2020.
Sự quan tâm đặc biệt của EU đối với các sản phẩm đặc sản của Việt Nam trong đó có bưởi Phúc Trạch là minh chứng cho một “thương hiệu cao cấp” cần được đẩy mạnh phát triển theo hướng chất lượng cao từ khâu bảo tồn, nhân giống, bình tuyển cây đầu dòng; đầu tư thâm canh; ứng dụng tiến bộ kỹ thuật sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ. Đặc biệt là công tác quảng bá, xúc tiến thương mại, tiêu thụ sản phẩm để thương hiệu bưởi Phúc Trạch không chỉ quẩn quanh ở “ao làng” vùng Bắc Trung bộ mà phải vươn ra cả nước, tiến tới thị trường quốc tế.
Sinh ra và lớn lên ở vùng đất “chảo lửa túi mưa” thôn 11, xã Phúc Trạch, bà Hồ Thị Hà – chủ nhân tổ hợp tác sản xuất bưởi Phúc Trạch Anh Quân đã gắn bó với cây bưởi từ thời niên thiếu. Nhớ lại những năm thập niên 80, 90 về trước, cây bưởi Phúc Trạch suy thoái đến mức nhà nhà chặt bưởi để trồng gió trầm nhưng với sự đồng hành của các nhà khoa học, cơ quan chuyên môn nhà nước, nhiều đề tài, dự án bảo tồn, cải thiện quy trình sản xuất bưởi Phúc Trạch triển khai thành công, góp phần đưa cây trồng này hồi sinh, bước lên thời hoàng kim về quy mô diện tích, sản lượng, chất lượng và giá trị kinh tế.
Gia đình bà Hà chính là một hạt nhân đóng góp vào việc hồi sinh bưởi Phúc Trạch, với hơn 2.300 gốc đã cho thu hoạch, sản lượng bình quân mỗi năm ước đạt hơn 200 tấn.
“Trước đây chúng tôi lạm dụng phân bón hoá học, thuốc bảo vệ thực vật trong canh tác làm cho đất đai bị thoái hoá, bạc màu, ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng cây trồng và sức khoẻ người người sản xuất, nhưng năm 2019 chuyển đổi sang sản xuất theo tiêu chuẩn quốc tế GlobalGAP, rồi trở thành cơ sở đầu tiên ở Hà Tĩnh được cấp chứng nhận tiêu chuẩn quốc tế GlobalGAP vào năm 2021, chúng tôi hiểu giá trị của sản phẩm nông sản an toàn mang lại lợi ích to lớn như thế nào cho người sản xuất và người tiêu dùng.
Kể từ đó, tổ hợp tác chuyển đổi hầu hết diện tích (gần 5ha) sang canh tác theo tiêu chuẩn GlobalGAP và hữu cơ, đưa về giá trị doanh thu hơn 1 tỷ đồng mỗi năm”, bà Hà chia sẻ.
Ba năm nay, thôn Ngọc Bội, xã Phúc Trạch trở thành “địa chỉ đỏ” để người dân trong và ngoài tỉnh đến tham quan, học tập kinh nghiệm canh tác bưởi hữu cơ. Trước đó, vào tháng 3 năm 2023, Trung tâm Khuyến nông phối hợp với Chi cục Trồng trọt và Chăn nuôi Hà Tĩnh cùng UBND xã Hương Trạch chọn 11 hộ dân của Tổ hợp tác sản xuất bưởi Phúc Trạch thôn Ngọc Bội thực hiện mô hình “Thâm canh vườn bưởi Phúc Trạch đạt tiêu chuẩn hữu cơ”, với quy mô 4 ha.
Quá trình hoạt động, các kỹ thuật chăm sóc vườn bưởi như chọn giống, làm đất, chăm sóc, bón phân, phòng trị sâu bệnh... theo quy trình hữu cơ được bà con học hỏi, trao đổi thường xuyên. Đặc biệt là việc kết hợp giữa kinh nghiệm và công nghệ hiện đại để áp dụng vào sản xuất nhằm tạo ra sản phẩm ngon, mẫu mã đẹp, an toàn.
Theo ông Phan Xuân Hiến, tổ trưởng THT sản xuất bưởi Phúc Trạch, muốn định vị được thương hiệu cao cấp cho sản phẩm bưởi Phúc Trạch, đòi hỏi người sản xuất phải có cái tâm, xem sản phẩm sản xuất cho khách hàng cũng như sản xuất cho chính mình và gia đình sử dụng.
Trong sản xuất nông nghiệp, yếu tố kỹ thuật có thể học hỏi, quy trình có thể chuẩn hóa, nhưng cái tâm của người nông dân mới là giá trị cốt lõi quyết định sự bền vững của thương hiệu. Một trái bưởi ngon, an toàn đến tay người tiêu dùng sẽ nuôi dưỡng niềm tin, còn sản phẩm kém chất lượng có thể đánh mất uy tín cả cộng đồng.
Mỗi vườn cây, mỗi trái bưởi là sứ giả mang hình ảnh của quê hương Phúc Trạch – Hà Tĩnh đến với bạn bè gần xa. Do đó, mỗi người nông dân phải có trách nhiệm bảo vệ thương hiệu chung như bảo vệ chính danh dự và tương lai của mình.
Bưởi Phúc Trạch.
Nhìn xa hơn, việc chuyển đổi tư duy sản xuất theo quy trình hữu cơ sẽ tạo sự bền vững cho đất đai và sức khỏe cộng đồng. Bà con phải luôn luôn nhớ, sản xuất bưởi hữu cơ không chỉ vì “mùa vụ năm nay” mà còn vì thương hiệu hàng chục năm sau. Khi mỗi người nông dân đều ý thức được mình đang góp phần xây dựng thương hiệu quốc gia cho bưởi Phúc Trạch thì sự tử tế, chuẩn mực và trách nhiệm sẽ trở thành thói quen tự nhiên trong lao động sản xuất.
“Trong thời đại kinh tế số lên ngôi, chỉ tập trung sản xuất thôi chưa đủ, người nông dân còn phải mạnh dạn liên kết doanh nghiệp, HTX, tổ hợp tác quảng bá, xúc tiến tiêu thụ sản phẩm trên các sàn thương mại điện tử. Nếu như trước đây các hộ dân bán sản phẩm cho thương lái bằng hình thức bán sỉ cả vườn thì những năm gần đây 22/26 hội viên trong tổ đã biết chuyển đổi, quảng bá sản phẩm trên nền tảng số để tiêu thụ bưởi. Riêng gia đình tôi, năm nay có hơn 10.000 quả bưởi thì hơn 8.000 quả đã được tiêu thụ qua việc kết nối, quảng bá trên mạng xã hội. Phần lớn các hội viên khác cũng có tỷ lệ tiêu thụ trên kênh thương mại điện tử hơn 70%”, tổ trưởng Phan Xuân Hiến phấn khởi nói.
Tháng 5/2024, UBND tỉnh Hà Tĩnh ban hành Đề án phát triển nông nghiệp hữu cơ trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2024 – 2030, trong đó, cây bưởi Phúc Trạch được chọn là một trong những cây trồng chủ lực tiếp tục được quan tâm đầu tư, phát triển.
Ông Nguyễn Thanh Hải, Phó Giám đốc Sở NN-MT Hà Tĩnh phát biểu tại hội nghị xúc tiến thương mại tiêu thụ bưởi Phúc Trạch sản xuất theo tiêu chuẩn hữu cơ.
Ông Nguyễn Thanh Hải, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Tĩnh khẳng định, bưởi Phúc Trạch là cây trồng lợi thế và nhiều tiềm năng của Hà Tĩnh. Hiện nay vùng sản xuất đã ổn định, với tổng diện tích gần 4.400 ha; sản lượng ước đạt 36.500 tấn. Trong đó diện tích bưởi thuộc vùng chỉ dẫn địa lý đạt hơn 2.700ha, sản lượng khoảng 25.000 tấn, đang bắt đầu vào vụ thu hoạch chính năm 2025.
“Trước đây chúng ta trồng nhỏ lẻ, tận dụng, chất lượng bưởi không đồng đều những khoảng 5 - 7 năm lại nay, qua nhiều năm tích lũy kinh nghiệm cộng với sự hỗ trợ chuyển giao công nghệ của cơ quan quản lý nhà nước, nhiều hộ dân đã đầu tư canh tác tập trung, quy mô lớn theo tiêu chuẩn quốc tế GlobalGAP, hữu cơ, VietGAP…, tương lai sẽ hình thành một ngành hàng đem lại lợi nhuận cao cho người sản xuất”, ông Hải nhận định.
Tuy nhiên ngoài những mặt tích cực, ông Hải cũng chỉ ra những tồn tại trong việc tiêu thụ sản phẩm, ví như, hầu hết sản lượng đang được bán cho con em xa quê hay người dân trong tỉnh, chưa thể xuất khẩu. Nguyên nhân là do chưa tạo được vùng sản xuất chất lượng cao quy mô lớn; tính đồng đều sản phẩm chưa cao; một bộ phận người sản xuất không duy trì được chứng nhận sản xuất VietGAP, hữu cơ…
“Thời vụ thu hoạch bưởi Phúc Trạch ngắn, sản lượng dồn vào một thời điểm nhất định nhưng chính quyền, ngành chuyên môn và người dân phải xác định không bao giờ có câu chuyện “giải cứu” bưởi. Phải đem quả bưởi Phúc Trạch về đúng giá trị “quả đặc sản” thì lúc đó người tiêu dùng mới tự tìm đến tiêu thụ.
Với các doanh nghiệp, HTX, thay vì chỉ đi mua sản phẩm về bán, cần chủ động tìm đơn hàng trước rồi ngồi lại cùng nông dân liên kết sản xuất sao cho đảm bảo theo tiêu chuẩn của khách hàng. Nhà nước cam kết sẽ đồng hành cùng doanh nghiệp và người dân trong suốt quá trình sản xuất, xúc tiến tiêu thụ sản phẩm”, ông Nguyễn Thanh Hải nhấn mạnh.
Trao giấy chứng nhận hữu cơ cho tổ hợp tác sản xuất bưởi Phúc Trạch, thôn Ngọc Bội.
Lễ ký kết hợp đồng tiêu thụ sản phẩm bưởi hữu cơ giữa các doanh nghiệp, HTX với hộ sản xuất bưởi Phúc Trạch.
Tại Diễn đàn Khuyến nông @ Nông nghiệp với chủ đề: “Thúc đẩy thương mại và tiêu thụ bưởi Phúc Trạch đạt chuẩn hữu cơ” do Trung tâm Khuyến nông Quốc gia phối hợp với Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Tĩnh tổ chức mới đây, ý kiến tham luận của bà Lê Thị Cẩm Vân, Giám đốc HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Thảo Vân nhận được rất nhiều sự đồng thuận của ngành chức năng và đại biểu.
Bà Vân cho rằng, người sản xuất hiện đại cần phải thay đổi kênh bán hàng, phương pháp bán hàng ngay và luôn. Chính họ phải tự tận dụng nền tảng mạng xã hội như: Facebook, Zalo, Tiktok… để đăng bài quảng bá, giới thiệu sản phẩm, không thể trông chờ, ỉ lại thương lái hay doanh nghiệp liên kết.
Hơn hết, phải định giá sản phẩm của mình là bán khi tới tay người tiêu dùng, không thể bán phá giá, làm giảm đi giá trị “đặc sản”. Một yếu tố khác, cần phải chuẩn chỉ từ cái tem, cái hộp, bao bì để người tiêu dùng cảm nhận được một sản phẩm chất lượng khác với sản phẩm đại trà như thế nào!.
“HTX Thảo Vân ngoài chuẩn hóa các yếu tố trên chúng tôi có một lợi thế là phục vụ nhanh nên được người tiêu dùng tin tưởng lựa chọn. Bây giờ khách hàng Nghệ An, Hà Tĩnh đặt bưởi sau 1 – 2 giờ là có thể nhận hàng, còn khách các tỉnh phía Bắc chỉ sau 1 đêm bưởi Phúc Trạch đã đến tay”, bà Cẩm Vân nói.
Bà Lê Thị Cẩm Vân, Giám đốc HTX Nông nghiệp và Dịch vụ Thảo Vân.
Hiến kế đưa đặc sản bưởi Phúc Trạch hiện diện trên toàn quốc, tiến tới xuất khẩu, bà Cẩm Vân đề nghị, Hà Tĩnh nên thành lập ngay Hiệp hội bưởi Phúc Trạch. Đây sẽ là cầu nối giữa người sản xuất với chính quyền các cấp và cơ quan quản lý nhà nước.
Thứ 2, cần đào tạo sâu kỹ năng truyền thông, bán hàng cho chính nông dân chứ không riêng doanh nghiệp, HTX, tổ hợp tác. Cuối cùng là xây dựng hiệu quả 2 chuỗi liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm làm điểm nhân ra diện rộng.
Việc gìn giữ và phát huy thương hiệu bưởi Phúc Trạch không chỉ dừng lại ở việc nâng cao năng suất, chất lượng, mà còn là hành trình đưa sản phẩm vươn xa hơn, chạm đến nhiều thị trường trong và ngoài nước. Với sự đồng hành của các cấp chính quyền, các doanh nghiệp và người nông dân, tin rằng, bưởi Phúc Trạch sẽ ngày càng khẳng định vị thế - không chỉ là đặc sản của một vùng quê, mà là niềm tự hào mang tầm quốc gia.
