Trong khuôn khổ Hội nghị triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia ngành nông nghiệp và môi trường, phiên họp Tiểu ban 4 - Thủy lợi, Phòng chống thiên tai, Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu - nhấn mạnh yêu cầu chuyển đổi mạnh mẽ tư duy quản trị trong các lĩnh vực này.

Nền tảng cho sản xuất nông nghiệp

Phát biểu chỉ đạo tại phiên họp, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến khẳng định, biến đổi khí hậu đang đặt ra những thách thức ngày càng nghiêm trọng đối với toàn ngành, đặc biệt trong lĩnh vực thủy lợi, phòng chống thiên tai và khí tượng thủy văn. Những biến đổi bất thường về thời tiết, hiện tượng lũ quét, hạn hán kéo dài hay xâm nhập mặn ngày càng xuất hiện với tần suất và mức độ lớn hơn, không còn là rủi ro cục bộ mà trở thành mối nguy mang tính hệ thống.

“Vấn đề nguồn nước giờ đây không chỉ là một thách thức tạm thời, mà là bài toán nền tảng cho an ninh lương thực, cho quy hoạch công trình thủy lợi, và cả chiến lược ứng phó biến đổi khí hậu của quốc gia", Thứ trưởng nhấn mạnh. Theo ông, để giải quyết hiệu quả bài toán này, cần phải dựa vào cơ sở khoa học vững chắc, từ đó đưa ra những dự báo chính xác và kịch bản ứng phó phù hợp. Không thể tiếp tục điều hành theo kiểu "cảm tính", thiếu dựa trên dữ liệu và mô hình khoa học.

Thứ trưởng chia sẻ, trong nhiều năm qua, các địa phương vẫn chưa thực sự thay đổi nhận thức trong cách tiếp cận quản lý tài nguyên nước, công trình thủy lợi và thiên tai. Ông cho rằng vẫn còn tình trạng “báo cáo theo quy trình, chưa gắn với thực tế”, chưa phản ánh hết sự biến động khốc liệt của tự nhiên và sự mong manh trong khả năng thích ứng của con người.

Trong bối cảnh đó, ông kêu gọi các nhà khoa học, nhà quản lý, chuyên gia kỹ thuật cần bước ra khỏi “vòng lặp báo cáo hành chính”, mạnh dạn đề xuất những mô hình mới, cách làm mới, gắn sát với diễn biến thực tế. “Lâu lắm rồi mới có một hội nghị quy tụ được nhiều chuyên gia đầu ngành như thế này. Đây không chỉ là cơ hội để thảo luận, mà còn là dịp để thống nhất quan điểm và cùng nhau xây dựng cơ sở khoa học cho hành động cụ thể”, ông nói.

Theo lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, vai trò của ngành thủy lợi không còn giới hạn ở chức năng cấp, thoát nước hay phục vụ nông nghiệp đơn thuần. Trong bối cảnh hiện nay, thủy lợi cần được nhìn nhận là trụ cột quan trọng trong chiến lược thích ứng và giảm nhẹ tác động của biến đổi khí hậu.

Ông đặc biệt nhấn mạnh đến việc xây dựng các công trình thủy lợi mang tính thích ứng linh hoạt, có khả năng vận hành theo dự báo khí tượng thời gian thực. Đồng thời, các dự án phải được thiết kế theo hướng đa mục tiêu, đảm bảo tích hợp giữa phòng chống thiên tai, điều tiết nước, và bảo vệ sinh thái.

“Khoa học công nghệ, trí tuệ nhân tạo, mô hình dự báo số sẽ là nền tảng để ngành thủy lợi thực hiện được vai trò mới này. Chúng ta cần coi nghiên cứu nước là lĩnh vực mũi nhọn, bởi nếu không giải được bài toán nước thì sẽ không thể đảm bảo phát triển bền vững,” Thứ trưởng nhấn mạnh.

Nghiên cứu phải 'ra tấm ra món'

Cảm ơn những định hướng của Thứ trưởng Phùng Đức Tiến, Cục trưởng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi Nguyễn Tùng Phong đưa ra những định hướng chiến lược cho ngành thủy lợi trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt và yêu cầu đổi mới khoa học công nghệ ngày càng cao. Theo ông, đã đến lúc ngành cần thay đổi cách tiếp cận, từ tư duy hành chính sang tư duy tích hợp, tổng thể, gắn kết chặt chẽ với các lĩnh vực liên ngành.

Phát biểu tại phiên họp, ông Nguyễn Tùng Phong nhấn mạnh rằng thủy lợi không thể tồn tại như một lĩnh vực biệt lập. Các vấn đề về nước hiện nay đều liên quan mật thiết tới nông nghiệp, môi trường, đô thị, khí tượng thủy văn và thậm chí cả các lĩnh vực kinh tế - xã hội khác. Vì vậy, để giải các bài toán lớn, đặc biệt là thích ứng với biến đổi khí hậu, ngành thủy lợi buộc phải xây dựng những giải pháp tích hợp, mang tính liên ngành. Đây là cách duy nhất để đảm bảo tính hiệu quả, lâu dài và phù hợp với thực tiễn phát triển.

Không dừng lại ở tầm nhìn chiến lược, Cục trưởng Phong cũng chỉ rõ yêu cầu phải tập trung nguồn lực đúng chỗ, đúng việc. Ông cho rằng, thay vì trải đều đầu tư, cần ưu tiên xử lý dứt điểm những điểm nóng, những khu vực đang đối mặt trực tiếp với thiên tai như hạn hán, lũ quét, xâm nhập mặn hay sạt lở nghiêm trọng. Những vấn đề này không thể chờ đợi các dự án dài hạn mà cần có hành động cụ thể, ngay lập tức, dựa trên đánh giá khoa học và dữ liệu thực địa.

Bên cạnh đó, ông cũng đặc biệt lưu ý đến yếu tố con người. Theo ông, để triển khai thành công các định hướng mới, điều kiện tiên quyết là phải có đội ngũ cán bộ kỹ thuật chất lượng cao, hiểu biết sâu sắc cả chuyên môn lẫn công nghệ.

Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi xác định phát triển nguồn nhân lực là nhiệm vụ trung tâm, trong đó cần liên kết đào tạo, hợp tác nghiên cứu với các trường đại học, viện nghiên cứu uy tín trong và ngoài nước. Chuyển đổi số và hiện đại hóa công trình thủy lợi sẽ không thể diễn ra nếu thiếu những kỹ sư, nhà quản lý có tư duy đổi mới, làm chủ công nghệ và linh hoạt trong thực tiễn.

Trong định hướng dài hạn, ông Nguyễn Tùng Phong đặt ra yêu cầu nâng tầm nghiên cứu khoa học trong lĩnh vực thủy lợi. Theo ông, nghiên cứu không thể tiếp tục ở quy mô manh mún, rời rạc, mà phải xây dựng được những chương trình lớn, có tính hệ thống, có khả năng tạo ra sản phẩm cụ thể và có thể ứng dụng ngay vào thực tế. Những đề tài “ra tấm ra món”, không chỉ giải quyết vấn đề kỹ thuật mà còn gắn với chiến lược phát triển ngành, sẽ giúp đảm bảo rằng đầu tư cho khoa học thực sự đem lại giá trị cho xã hội.

Từ quan điểm chỉ đạo đến hành động cụ thể, những định hướng của Cục trưởng Nguyễn Tùng Phong cho thấy nỗ lực làm mới tư duy quản lý thủy lợi theo hướng khoa học, thực tiễn và đổi mới sáng tạo. Đây cũng là bước đi cần thiết để hiện thực hóa các mục tiêu của Nghị quyết 57-NQ/TW, trong đó thủy lợi không chỉ là lĩnh vực kỹ thuật mà còn là trụ cột trong chiến lược phát triển bền vững, thích ứng với biến đổi khí hậu và đảm bảo an ninh tài nguyên nước quốc gia.

Liên quan trực tiếp đến hiệu quả vận hành các công trình thủy lợi trong bối cảnh thời tiết cực đoan, Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia Mai Văn Khiêm bày tỏ 4 hướng ưu tiên trong hiện đại hóa dự báo khí tượng. Trọng tâm là làm chủ công nghệ lõi, ứng dụng AI để dự báo tổ hợp và nâng cao độ chính xác trong theo dõi bão, mưa lớn, những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến điều tiết hồ chứa và phòng chống thiên tai.

Cùng với đó, là phát triển hệ thống quan trắc thông minh, kết nối thời gian thực giữa radar, cảm biến mực nước và dữ liệu viễn thám, giúp hỗ trợ ra quyết định kịp thời cho các công trình đầu mối. Ngoài ra, cần đầu tư hạ tầng số để xử lý dữ liệu lớn phục vụ mô phỏng dòng chảy, kịch bản xả lũ. "Cảnh báo phải đến đúng đối tượng vận hành thủy lợi, đúng thời điểm, dễ hiểu và dễ tiếp cận qua các nền tảng số, nhằm nâng cao khả năng ứng phó tại chỗ", ông Khiêm nói.