Thấy và tin…

Đầu tháng 9, trong không khí đặc biệt chào mừng Cách mạng Tháng Tám thành công, Quốc khánh 2/9 và ngày toàn dân đưa trẻ đến trường, cũng là lúc ở xã Xuân Lãng, tỉnh Phú Thọ có một lớp học đặc biệt bắt đầu khai giảng.

Hơn 30 học viên là những nông dân ở nhiều tỉnh vùng Trung du miền núi phía Bắc như Lào Cai, Cao Bằng, Lai Châu, Sơn La, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Phú Thọ… đã cùng nhau về Xuân Lãng dự khóa đào tạo kiến thức kinh tế nông nghiệp hữu cơ, tuần hoàn, liên kết chuỗi giá trị Quế Lâm. Tài liệu học tập là các công trình nghiên cứu của nhiều nhà khoa học về nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn được cụ thể hóa theo cách đơn giản, dễ hiểu nhất. Giáo cụ trực quan là những mô hình chăn nuôi lợn, bò, gà theo chuỗi cụ thể, kết hợp giữa chăn nuôi và trồng trọt, tạo thành vòng kinh tế tuần hoàn không bỏ đi bất cứ thứ gì.

Từ lý thuyết đến thực tiễn đều là những thứ vốn dĩ gần gũi, thân thuộc với bà con nông dân, có khác chăng là được xây dựng theo quy trình khoa học, bài bản với giá trị cốt lõi là công nghệ vi sinh độc quyền do Tập đoàn Quế Lâm nghiên cứu, sản xuất.

Một quy trình đào tạo nông dân mà nguyên Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Nguyễn Xuân Cường gọi là cuộc cách mạng “không để ai bị bỏ lại phía sau”, còn Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan nhiều lần khẳng định là hệ sinh thái hướng tới giá trị cao cả của một nền nông nghiệp trách nhiệm nhằm thay đổi tư duy, nhận thức và từng bước tri thức hóa nông dân Việt Nam.

Quy trình ấy cốt lõi là công nghệ vi sinh do ông Nguyễn Hồng Lam, Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn Quế Lâm - nhà khoa học của nhà nông dày công đeo đuổi, nghiên cứu. Suốt hơn 30 năm qua, ban đầu là những mô hình làm nông nghiệp hữu cơ nhằm thay đổi tập quán canh tác của nông dân theo cách tử tế, dần dà hoàn thiện thành quy trình sản xuất nông nghiệp bền vững, đảm bảo cả 3 trụ cột kinh tế - xã hội - môi trường.

Đặc biệt, kể từ khi Tổ hợp Nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn, sinh thái 4F của Quế Lâm ra đời, triết lý phát triển xuyên suốt là xoay quanh trục nông nghiệp - an sinh xã hội - môi trường. Tổ hợp 4F (Farm - Food - Feed - Fertilizer) có khu chăn nuôi, trồng trọt, khu nhà máy sản xuất phân bón hữu cơ, sản xuất thức ăn chăn nuôi, đặc biệt là khu đào tạo nông dân làm nông nghiệp theo mô hình nông nghiệp tuần hoàn.

“Như một trường đại học lớn của nông dân, 4F sẽ là hạt nhân đào tạo nguồn nhân lực cho ngành nông nghiệp”, nhiều lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã từng khẳng định như vậy khi đến thăm 4F.

Kể từ khi ra mắt vào năm 2020 đến nay, Tổ hợp 4F không chỉ là “trái tim” của hệ sinh thái nông nghiệp Quế Lâm mà thực sự trở thành trường học của những người mang khát vọng làm nông nghiệp tử tế. Hàng tuần, hàng tháng có đến hàng trăm cán bộ quản lý, các tổ chức đoàn thể và nông dân từ các địa phương trên khắp mọi miền Tổ quốc đến tham quan, học tập.

Chỉ tính riêng năm 2024 đã có trên 1.200 học viên là nông dân tham gia các lớp học, nhiều nhất là Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Đồng Nai… Trong 6 tháng đầu năm 2025, bất chấp bối cảnh bộn bề “vừa chạy vừa xếp hàng” của công cuộc tinh gọn bộ máy và sáp nhập đơn vị hành chính, vẫn có 7 lớp học đón hơn 100 học viên từ các tỉnh Hà Tĩnh, Phú Thọ, Đồng Nai, Quảng Trị, Đà Nẵng và thành phố Huế tham gia học tập.

Mỗi khóa học tùy vào điều kiện thực tiễn mà sắp xếp thời gian dài hay ngắn. Thông thường khoảng 5 -  7 ngày. Trong thời gian đó, các "học viên chân đất" được đào tạo cả lý thuyết và thực hành. Giáo trình phần lý thuyết thường phải trải qua 5 học phần gồm: Tổng quan kiến thức về nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn và liên kết chuỗi giá trị Quế Lâm do đích thân ông Nguyễn Hồng Lam đứng lớp.

Tiếp theo là kiến thức về công nghệ vi sinh, dinh dưỡng vật nuôi, quy trình chăn nuôi, trồng trọt theo chuỗi, hạch toán kinh tế, xã hội và môi trường… được phổ biến, truyền đạt bởi các nhà khoa học của Tập đoàn Quế Lâm. Kết thúc phần lý thuyết, học viên viết bài thu hoạch và tổng kết bằng buổi trao đổi, giải đáp thắc mắc về nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn.

Phần thực hành được triển khai ở Tổ hợp 4F hoặc ở các mô hình Quế Lâm đã xây dựng thành công. Với quan điểm “thấy mới tin”, người đi sau học người đi trước, mỗi nông dân thành công lại trở thành hạt nhân để truyền tải kiến thức, kinh nghiệm và cảm hứng làm nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn đến những nông dân khác. Họ cùng ăn, cùng ngủ, cùng làm việc ngay tại mô hình, được tạo điều kiện tối đa để học tập theo kiểu cầm tay chỉ việc, trăm hay không bằng tay quen, trăm nghe không bằng một thấy…

Nhờ những lớp học kết hợp giữa lý thuyết và thực hành mà phong trào làm nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn và chuỗi liên kết Quế Lâm đã lan tỏa mạnh mẽ ở nhiều địa phương.

Điển hình như ở tỉnh Hà Tĩnh, từ lớp học ban đầu chỉ một vài hộ dân tiên phong, đến nay đã có 72 mô hình chăn nuôi, trồng trọt theo quy trình hữu cơ, kinh tế tuần hoàn với hàng nghìn con lợn, 455 ha lúa, dưa lưới và cam, bưởi cùng một số cây ăn quả khác. Gần 50/69 xã phường ở Hà Tĩnh sau sắp xếp lập tức ký hợp tác với Quế Lâm để phát triển nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn.

Chị Phạm Thị Hoa, nông dân ở xã Trường Sơn, huyện Đức Thọ (cũ), tỉnh Hà Tĩnh (nay là xã Đức Minh) nói rằng, nhờ tham gia khóa học chăn nuôi của ông Lam mới biết nuôi lợn kiểu mới không chỉ mang lại hiệu quả về kinh tế, môi trường mà còn được học cả về đạo đức. Biết cây trồng, vật nuôi cũng có linh hồn, biết giá trị cốt lõi của nông dân hôm nay là sản xuất trách nhiệm với cộng đồng. Biết lắng nghe, biết chia sẻ phương pháp kết hợp trồng trọt và chăn nuôi để tạo thành chuỗi kinh tế nông nghiệp tuần hoàn, cùng nhau xây dựng cộng đồng làm nông nghiệp tử tế.

Từ một trang trại chăn nuôi “mất hết tình làng nghĩa xóm vì chất thải", đến nay, mỗi năm đàn lợn nuôi theo tiêu chuẩn "5 không" của gia đình chị Hoa không chỉ mang lại giá trị kinh tế 200 - 300 triệu đồng mà còn kéo xóm giềng xích lại gần nhau. Tất cả là nhờ quy trình chăn nuôi an toàn sinh học không có mùi hôi và nhờ cả việc sau khi tốt nghiệp khóa học chị có thêm kiến thức để truyền đạt đến những nông dân khác.

Rồi anh Trần Văn Sơn ở xã Đan Hải, anh Phạm Hải Thăng ở xã Đức Quang, Võ Văn Thắng ở xã Cẩm Lạc và hàng trăm nông dân khác ở Hà Tĩnh cũng vậy. Họ đang dần trở thành những hạt nhân lan tỏa giá trị nông nghiệp hữu cơ. Tốt nghiệp khóa học xong lại tích cực đi truyền đạt kinh nghiệm, kiến thức, tham gia vào các khóa đào tạo những nông dân mới.

“Giá trị đích thực của chuỗi liên kết Quế Lâm là ở chỗ đó. Một thế hệ nông dân mới trong hệ sinh thái nông nghiệp của Quế Lâm đang dần hình thành, đặc biệt ở các tỉnh tiên phong như Hà Tĩnh, Phú Thọ, Đồng Nai, Quảng Trị, thành phố Huế…”, ông Nguyễn Hồng Lam phấn khởi.

Nông dân mới

Thế hệ nông dân mới mà ông Nguyễn Hồng Lam đã và đang gây dựng, nói như ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia thì đó là cách tiếp cận hoàn toàn mới, cực kỳ phù hợp để hướng đến đào tạo nông dân chuyên nghiệp và tri thức hóa nông dân.

Khái niệm tri thức hóa nông dân ấy đã từng được Chính phủ ban hành hẳn Nghị quyết 69/NQ-CP ngày 11/5/2024 nhằm thực hiện Nghị quyết số 46-NQ/TW ngày 20/12/2023 của Bộ Chính trị, tuy nhiên thực tiễn đang đặt ra nhiều vấn đề nan giải, thiếu những mô hình, giải pháp phù hợp. Thậm chí, khi còn làm Bộ trưởng Bộ NN – PTNT, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan đã báo cáo trước Trung ương rằng: Yêu cầu và giải pháp về phát triển nguồn nhân lực, nâng cao dân trí nông dân đã được xác định trong Nghị quyết 26 Trung ương 7 Khóa X từ 14 năm trước nhưng chưa được chúng ta quan tâm triển khai đúng mức...

Bước vào kỷ nguyên mới, đòi hỏi nông dân cũng phải mới, ngành nông nghiệp đang và sẽ phải tiếp cận những tư duy mới trong thời đại kinh tế tri thức, ứng dụng những thành tựu trong kỷ nguyên cách mạng công nghiệp, tri thức hóa nông dân là bắt buộc, nông dân - chủ thể của nền nông nghiệp phải được tiếp cận tư duy mới, kiến thức mới, công nghệ mới, kỹ năng mới.

“Thực tế chúng ta có nhiều trường, nhiều lớp nhưng với người dân không có phương pháp nào thiết thực bằng mô hình để bà con nhìn thấy và thực hành. Thành thử các lớp học ở Tổ hợp 4F, các mô hình Quế Lâm xây dựng sau đó lan tỏa đến nông dân cực kỳ hiệu quả. Trung tâm Khuyến nông Quốc gia sẽ phối hợp để nuôi dưỡng các mô hình, lấy nông dân làm chủ thể, chọn những hạt nhân tiên phong tham gia vào mô hình tổ khuyến nông cộng đồng, từ đó lan tỏa giá trị nông nghiệp tuần hoàn và tri thức hóa nông dân”, ông Lê Quốc Thanh kiến giải.

Cá nhân người viết bài này đã nhiều lần cùng ông Lê Quốc Thanh đi thăm các mô hình liên kết theo kiểu đối tác công - tư giữa Trung tâm Khuyến nông Quốc gia và Tập đoàn Quế Lâm. Ông Thanh luôn nói rằng, muốn tri thức hóa nông dân, muốn xây dựng lớp nông dân văn minh, chắc chắn phải có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị.

Quan điểm đó được ông Hồ Xuân Hùng, Chủ tịch Tổng hội Nông nghiệp Việt Nam cắt nghĩa: Ở các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc, mô hình doanh nghiệp trong các hội và hiệp hội đã phát huy hiệu quả để đào tạo nông dân chuyên nghiệp. Ở Việt Nam, Tập đoàn Quế Lâm và Hội Nông nghiệp tuần hoàn Việt Nam đang tiên phong thực hiện mô hình này. Không chỉ đơn thuần liên kết với các địa phương mà còn hợp tác với các tổ chức chính trị xã hội như nông dân, phụ nữ, người cao tuổi, hội làm vườn cùng vào cuộc.

Điển hình là các lớp tập huấn cho 130 nông dân ở Tiên Lữ, tỉnh Hưng Yên xây dựng mô hình cây ăn quả hữu cơ; phối hợp với Hội Làm vườn Việt Nam mở 4 lớp học ở tỉnh Bắc Ninh với 300 hội viên xây dựng quy trình kỹ thuật trồng trọt hữu cơ và chăn nuôi an toàn sinh học; phối hợp Trung tâm Khuyến nông tỉnh Thái Nguyên tổ chức 9 lớp học sản xuất lúa hữu cơ với 850 nông dân triển khai trên diện tích 300 ha…

Trở lại với lớp học làm nông nghiệp tuần hoàn khóa 1 của khu vực miền Bắc, 30 học viên đến từ các tỉnh thành cắp sách bút đi học làm nông dân mới. Trong số họ, có những nông dân cả đời gắn bó với cây vải như anh Vũ Văn Mến, Nguyễn Văn Sơn, Đoàn Văn Thắng ở xã Kiên Lao, tỉnh Bắc Ninh; có người là giám đốc hợp tác xã như chị Dương Thị Luyện (Hợp tác xã măng lục trúc Lâm Sinh Ngọc Châu); có người là cán bộ khuyến nông như anh Phan Văn Minh ở xã Bản Xéo, tỉnh Lào Cai… Tất cả đều đến Xuân Lãng với tâm thế của những người muốn thay đổi, làm nông nghiệp trách nhiệm hơn, bền vững hơn, mang lại giá trị trước hết cho chính bản thân mình và sau đó là giá trị cộng đồng.

Anh Nguyễn Ngọc Tuấn, người đang học tập để xây dựng mô hình chăn nuôi an toàn theo chuỗi giá trị ở xã Xuân Lãng chia sẻ: Cả đời làm nông nghiệp bây giờ lại bảo đi học nuôi lợn, trồng bưởi nên ban đầu thấy sai sai. Nhưng càng học lại càng ngộ ra nhiều điều. Và điều quan trọng nhất đó là biết thêm nhiều giá trị khác ngoài giá trị kinh tế. Muốn thoát khỏi những cái bẫy mùa vụ, dịch bệnh và môi trường, nông dân không có con đường nào khác ngoài liên kết chuỗi, làm nông nghiệp tuần hoàn.

Sau buổi đứng lớp đầu tiên ở khu vực miền Bắc, Chủ tịch Tập đoàn Quế Lâm chia sẻ: "Với nông dân, nếu chúng ta nói những điều cao siêu quá bà con không hiểu. Kinh nghiệm từ thực tiễn đã cho chúng ta quá nhiều bài học, bao nhiêu chương trình đào tạo nghề, bao nhiêu lớp tập huấn nông dân đều thất bại là vì sai phương pháp, sai cách tiếp cận.

Chính vì lẽ đó, với thực tiễn hơn 30 năm đồng hành với bà con, cuối cùng tôi đúc kết thành bộ giải pháp, cách làm của riêng mình. Đó là muốn dạy nông dân, chúng ta phải hiểu từ phong tục tập quán của họ, điều kiện hoàn cảnh của họ, phải để nông dân thấy được lợi ích thiết thực, hiệu quả thiết thực thì lúc đó họ mới làm theo. Muốn như thế, không có cách nào khác ngoài việc xây dựng các mô hình đã được đúc kết bằng khoa học thực tiễn, đào tạo theo phương pháp cầm tay chỉ việc, cùng ăn, cùng ở, cùng làm mới có thể thành công".

“Khi 4F trở thành trường học, chúng tôi đã thành lập Công ty Đào tạo nguồn nhân lực Nông nghiệp hữu cơ, kinh tế tuần hoàn Quế Lâm. Quế Lâm xác định nguồn tài nguyên con người là nhân tố chính tạo nên lợi thế cho mỗi quốc gia, dân tộc và với nông nghiệp cũng vậy. Trong thời đại của nền nông nghiệp tri thức, nông nghiệp xanh, nông nghiệp tuần hoàn…, đào tạo nông dân thay đổi nhận thức chính là nền tảng phát triển nông nghiệp sinh thái, nông thôn hiện đại, nông dân văn minh”, ông Nguyễn Hồng Lam phân tích.

Kỷ nguyên mới

Bước vào kỷ nguyên mới, ông Nguyễn Hồng Lam suy ngẫm: Khi Đảng và Nhà nước định vị lĩnh vực nông nghiệp và môi trường là lợi thế, trụ cột của quốc gia, hãy để nông dân tự đứng vững trên đôi chân của họ. Nông dân có thể làm giàu từ nông nghiệp, có thể hưởng bầu không khí an lành của nông thôn, có thể tự bảo vệ sức khỏe của bản thân và mang lại giá trị cho cộng đồng hay không trước tiên phải xuất phát từ tư duy.

Trong một thế giới đầy biến động, muốn nông nghiệp và môi trường vững mạnh, nông dân cũng phải tự chủ, tự lực, tự cường, phải có chuỗi giá trị để liên kết, cùng nhau tạo nên sức mạnh.

Từ mục tiêu đó, Quế Lâm đã cùng nông dân xây dựng nên hệ sinh thái kinh tế nông nghiệp tuần hoàn, lấy người dân làm trung tâm và đồng hành cùng với họ để thay đổi nhận thức, chung tay xây dựng hệ sinh thái nông nghiệp theo trục nông nghiệp – môi trường – xã hội, cùng nhau phát triển bền vững.

Đến nay, Quế Lâm đã xây dựng được 15 đơn vị thành viên, trong đó có 8 nhà máy sản xuất phân bón hữu cơ phân bổ đều khắp các vùng miền đất nước. Mỗi năm, 8 nhà máy sản xuất phân bón của Tập đoàn đã thu gom hàng trăm triệu tấn phụ phẩm thải ra từ đời sống, chăn nuôi, thuỷ sản, chế biến, trồng trọt… để biến thành nguồn nguyên liệu sản xuất phân bón hữu cơ vi sinh.

Lấy công nghệ vi sinh độc quyền làm nền tảng, Quế Lâm đã biến các phụ phẩm vốn là gánh nặng môi trường trong sản xuất trở thành hàng triệu tấn phân bón hữu cơ cung cấp cho bà con nông dân. Vòng kinh tế tuần hoàn này đã giúp người dân cải tạo, nâng cao độ phì của đất, cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng, giúp giảm ô nhiễm môi trường và không bỏ đi bất cứ thứ gì. Triết lý của vòng kinh tế tuần hoàn đó cũng là bài học đầu tiên của các lớp đào tạo nguồn nhân lực của Tập đoàn Quế Lâm.

“Đào tạo nông dân hôm nay không chỉ là giúp họ có kiến thức để chăn nuôi hay trồng trọt giỏi mà cốt lõi là truyền được niềm tin và cảm hứng, để nông dân mang khát vọng làm giàu và trách nhiệm với cộng đồng, với đất nước”, ông Nguyễn Hồng Lam kiến giải.