Năm 2025, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chọn chủ đề “vạch trần sự hấp dẫn giả tạo” với mục tiêu nhằm phơi bày chiến thuật của các tập đoàn thuốc lá trên thế giới trong việc quảng cáo sai sự thật, gây hiểu lầm thuốc lá không có hại để mở rộng thị trường tiêu thụ, đặc biệt là trong giới trẻ.

Theo WHO, sử dụng thuốc lá là một trong những mối đe dọa sức khỏe cộng đồng lớn nhất mà thế giới đã và đang phải đối mặt. Mỗi năm trên toàn thế giới có hơn 8 triệu ca tử vong, trong đó có khoảng 1,3 triệu ca tử vong là do các bệnh liên quan đến hút thuốc lá thụ động.

Tại Việt Nam, theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới, sử dụng thuốc lá gây ra hơn 100.000 ca tử mỗi năm. Trong đó 84.500 người tử vong do các bệnh liên quan đến hút thuốc chủ động và 18.800 người tử vong do các bệnh liên quan đến hút thuốc thụ động. Việc sử dụng thuốc lá đang gây ra gánh nặng nghiệm trọng và ngày càng gia tăng về bệnh tật và tử vong sớm, cũng như chi phí y tế. Thiệt hại kinh tế do thuốc lá ước tính là 108 nghìn tỷ đồng mỗi năm (tương đương 1,14% GDP). Con số này lớn hơn gấp 5 lần so với đóng góp của nguồn thu thuế thuốc lá cho ngân sách quốc gia.

Trước thực tế trên, Tổ chức Y tế Thế giới nhấn mạnh: Ngày Thế giới Không Thuốc lá năm 2025 là dịp để phơi bày các cách thức mà các tập đoàn thuốc lá trên thế giới sử dụng để quảng bá, tiếp thị các sản phẩm gây nghiện cũng như chỉ rõ các chiêu thức quảng cáo sai sự thật, lừa dối mọi người, làm cho các sản phẩm thuốc lá trở nên hấp dẫn hơn, đặc biệt là đối với trẻ em và thanh thiếu niên.

Nicotine và các sản phẩm thuốc lá gây nghiện rất nguy hiểm cho sức khỏe nhưng luôn được các tập đoàn thuốc lá trên thế giới tìm cách để thu hút mọi người sử dụng. Không có bất kỳ sản phẩm thuốc lá nào và không có mức độ tiếp xúc nào đối với thuốc lá được coi là an toàn cho sức khoẻ bao gồm cả thuốc lào, xì gà, thuốc lá nung nóng, thuốc lá điện tử, thuốc lá tự cuốn, thuốc lá tẩu và các sản phẩm thuốc lá không khói. Thuốc lá, thuốc lá mới và các sản phẩm chứa nicotine rất có hại cho sức khỏe thậm chí gây tử vong cho cả người hút và người không hút nhưng thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc. Đối với trẻ em và thanh thiếu niên, các sản phẩm này có thể làm suy yếu nghiêm trọng sự phát triển não bộ.

Trong bối cảnh này, ngành công nghiệp thuốc lá đã chuyển hướng tiếp thị, sử dụng các sản phẩm mới như thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng với danh nghĩa là “giảm hại”. Những sản phẩm này được quảng bá rộng rãi như lựa chọn “an toàn hơn” so với thuốc lá điếu truyền thống, song thực tế lại là một chiến lược nguy hiểm nhằm thu hút thế hệ người dùng mới, đặc biệt là giới trẻ.

Ví dụ, Philip Morris đã bị phát hiện nhắm vào cả học sinh để thúc đẩy sản phẩm IQOS tại Nhật Bản. Tại Mỹ, tỷ lệ học sinh trung học sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng từ 11,7% năm 2017 lên 27,5% vào năm 2019. WHO khẳng định rằng không có bằng chứng khoa học nào cho thấy thuốc lá điện tử hoặc thuốc lá nung nóng ít gây hại hơn thuốc lá điếu. Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cũng chỉ cho phép quảng bá IQOS là sản phẩm giảm mức độ phơi nhiễm với một số hóa chất, chứ không công nhận là sản phẩm an toàn hơn hay giúp cai thuốc lá.

Ngoài ra, WHO cũng lên án các tổ chức liên minh với ngành thuốc lá đội lốt các quỹ từ thiện như “Quỹ vì một thế giới không khói thuốc” - thực chất là công cụ che đậy mối liên hệ tài chính và lợi ích với các tập đoàn thuốc lá. Các hoạt động trách nhiệm xã hội doanh nghiệp (CSR) cũng được sử dụng như vỏ bọc để bình thường hóa hình ảnh ngành công nghiệp này.

Để đối phó với thực trạng trên, WHO kêu gọi các quốc gia không hợp tác và không nhận tài trợ từ các công ty thuốc lá dưới bất kỳ hình thức nào; tăng thuế thuốc lá để làm giảm sức mua và hướng tới mức thuế chiếm 75% giá bán lẻ; cấm toàn diện quảng cáo thuốc lá trên các nền tảng số, mạng xã hội và các điểm bán lẻ; tăng cường chương trình cai nghiện thuốc lá và mở rộng cảnh báo sức khỏe trên bao bì; thực hiện nghiêm quy định cấm sản xuất, kinh doanh, vận chuyển và sử dụng thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng.

WHO cũng kêu gọi các nước cùng chung tay thực hiện Chiến dịch truyền thông hưởng ứng Ngày Thế giới Không Thuốc lá năm nay (31/5/2025) vì một tương lai khỏe mạnh hơn.

Thông điệp của WHO trong Ngày Thế giới không thuốc lá năm nay không chỉ dừng ở việc kêu gọi bỏ thuốc, mà còn nhằm vạch trần sự thật đằng sau "sự hấp dẫn giả tạo" mà ngành công nghiệp thuốc lá tạo dựng. Thiết nghĩ, đây chính là thời điểm toàn xã hội cùng lên tiếng để bảo vệ thế hệ tương lai khỏi những cạm bẫy nicotine và các chiến lược lợi dụng lòng tin của cộng đồng.