Ông Trần Dũng Tiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Sơn La cho biết: Cây mắc ca được xem là cây lâm nghiệp đa mục tiêu. Tỉnh định hướng phát triển cây mắc ca gắn liền với chế biến và tiêu thụ sản phẩm theo hướng bền vững.

Từ năm 2000, cây mắc ca đã được trồng khảo nghiệm tại địa bàn tỉnh và qua quá trình nghiên cứu, đánh giá cho thấy cây trồng này có khả năng sinh trưởng, phát triển tốt, khẳng định Sơn La có điều kiện tự nhiên thuận lợi để mở rộng diện tích trồng.

Với lợi thế trên, cây mắc ca đang dần được phát triển theo mô hình lâm nghiệp đa mục tiêu, vừa góp phần bảo vệ môi trường, tăng độ che phủ rừng, vừa thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Dẫu vậy, công tác triển khai phát triển cây mắc ca tại Sơn La thực tế còn gặp nhiều khó khăn, mấu chốt đến từ việc khan hiếm doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này, chuỗi liên kết tuần hoàn còn thiếu.

Tiềm năng trồng mắc ca trên 11 nghìn ha đất không có rừng

Theo ông Trần Dũng Tiến, thực hiện Nghị quyết số 92/NQ-HĐND của HĐND tỉnh Sơn La về quản lý quy hoạch 3 loại rừng, Sơn La đã giao huyện Quỳnh Nhai thực hiện thí điểm, đồng thời yêu cầu các địa phương rà soát quỹ đất. Kết quả cho thấy toàn tỉnh hiện có khoảng 16.163 ha đất rừng sản xuất không có rừng đang được giao cho cộng đồng nhưng quản lý kém hiệu quả.

Trong đó, diện tích đất có quy mô tập trung trên 50 ha là 8.984 ha, từ 20 - 50 ha là 4.413 ha và từ 10 - 20 ha là 2.766 ha. Đây là quỹ đất có thể bố trí để thu hút doanh nghiệp, hợp tác xã đầu tư phát triển cây mắc ca.

Định hướng quy hoạch sẽ tập trung vào đất lâm nghiệp không có rừng nhưng nằm trong quy hoạch rừng sản xuất (khoảng 11.869 ha), đồng thời khuyến khích trồng xen với cây công nghiệp hiện có như cà phê và chè.

Hiện toàn tỉnh có 17.420 ha cà phê và 5.890 ha chè với mật độ trồng xen mắc ca dao động từ 124 - 138 cây/ha. Việc quy hoạch phát triển vùng nguyên liệu mắc ca sẽ ưu tiên các khu vực có điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp, đảm bảo tính bền vững và hiệu quả kinh tế lâu dài.

Ông Tiến cho rằng, hiện nay việc quy hoạch, đầu tư mở rộng diện tích mắc ca trên địa bàn tỉnh vẫn còn những điểm nghẽn cần tháo gỡ.

Thứ nhất, tiến độ triển khai các dự án phát triển cây mắc ca còn chậm, mới chỉ đạt 32,02% kế hoạch đề ra. Một trong những vướng mắc lớn nhất là thủ tục chuyển đổi đất rừng phòng hộ sang đất sản xuất do phải tuân thủ chặt chẽ các quy định của Luật Đất đai.

Trước năm 2024, các dự án có nhu cầu chuyển đổi từ 20 ha trở lên phải được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận, khiến thời gian xử lý kéo dài và ảnh hưởng đến tiến độ thực hiện.

Theo Luật Đất đai sửa đổi mới nhất, thẩm quyền chấp thuận việc chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa, đất rừng phòng hộ, đất rừng đặc dụng và rừng sản xuất là rừng tự nhiên đã được phân cấp hoàn toàn cho HĐND cấp tỉnh. Điều này đã tháo gỡ nhiều bước, tạo thuận lợi hơn cho quá trình chuyển đổi.

Thứ hai, việc chế biến và tiêu thụ sản phẩm mắc ca tại địa phương vẫn chưa ổn định khi trên địa bàn tỉnh chưa có nhiều cơ sở chế biến sâu mà chủ yếu chỉ sơ chế, dẫn đến giá trị gia tăng của sản phẩm thấp.

Địa bàn tỉnh mới chỉ có 1 cơ sở thu mua, chế biến mắc ca, còn lại người dân phải bán qua thương lái, trung bình mức giá hiện tại đạt 30.000 - 50.000 đồng/kg (quả tươi) tùy từng thời điểm. Quy mô phát triển mắc ca tại Sơn La còn manh mún, phân tán, nhiều diện tích trồng chưa tuân thủ đúng quy trình kỹ thuật, làm giảm năng suất và chất lượng sản phẩm. 

Do phần lớn diện tích đất sản xuất nông, lâm nghiệp đã được giao cho các hộ dân nên rất khó để tập trung quỹ đất đủ lớn nhằm phát triển mắc ca theo hướng hàng hóa. Điều này khiến người dân chưa thực sự nhìn thấy tiềm năng kinh tế lâu dài của cây trồng này.

Hàng loạt chính sách thu hút doanh nghiệp

Để thu hút doanh nghiệp đầu tư phát triển cây mắc ca, tỉnh Sơn La đã và đang triển khai nhiều chính sách hỗ trợ.

Các chính sách được xây dựng dựa trên nguyên tắc gắn kết chặt chẽ giữa sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm, đồng thời nâng cao hiệu quả sử dụng đất, tạo động lực cho doanh nghiệp và hợp tác xã tham gia vào chuỗi giá trị.

Giai đoạn 2021 - 2024, UBND tỉnh Sơn La đã phê duyệt chủ trương đầu tư, đồng thời chấp thuận cho các doanh nghiệp thực hiện các dự án trồng cây mắc ca kết hợp với một số loài cây lâm nghiệp tại các huyện Sốp Cộp và Quỳnh Nhai. Để tạo điều kiện thuận lợi cho nhà đầu tư, tỉnh đã áp dụng nhiều chính sách ưu đãi về thuế và tiền thuê đất.

Cụ thể, doanh nghiệp được hưởng thuế suất thu nhập doanh nghiệp ưu đãi 10% trong vòng 15 năm theo quy định tại Nghị định số 218/2013/NĐ-CP của Chính phủ. Ngoài ra, các doanh nghiệp còn được miễn thuế trong 4 năm đầu và giảm 50% số thuế phải nộp trong 9 năm tiếp theo.

Về tiền thuê đất, doanh nghiệp đầu tư vào trồng rừng, chăm sóc rừng và ươm giống cây lâm nghiệp được miễn toàn bộ tiền thuê đất trong suốt thời gian thuê. Với diện tích sử dụng để trồng cây lấy quả chứa dầu hoặc khai thác gỗ, doanh nghiệp được miễn tiền thuê đất trong 11 năm. Bên cạnh đó, các doanh nghiệp cũng được miễn thuế sử dụng đất phi nông nghiệp theo quy định hiện hành.

Nhờ các chính sách ưu đãi, từ năm 2021 đến 2023, tỉnh đã hỗ trợ 3 doanh nghiệp thuộc Hiệp hội Mắc ca Việt Nam và một hợp tác xã trên địa bàn để rà soát quỹ đất, xây dựng các dự án phát triển mắc ca tại các huyện Mai Sơn, Quỳnh Nhai và Sốp Cộp.

Cụ thể, Công ty cổ phần Đầu tư Phát triển Mường Và với dự án triển khai trên diện tích 200 ha tại huyện Sốp Cộp; Hợp tác xã Mường Giôn tại huyện Quỳnh Nhai thực hiện dự án trên diện tích 200 ha và Công ty cổ phần mắc ca Liên Việt Sơn La với quy mô hơn 1.000 ha tại huyện Sốp Cộp và Quỳnh Nhai.

Để đảm bảo sự phát triển bền vững của cây mắc ca trong tương lai, Sơn La đang chú trọng hoàn thiện cơ chế, chính sách nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp, hợp tác xã, xem đây là thành phần tố đóng vai trò đầu tàu trong chuỗi liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm. Tỉnh cũng đang nghiên cứu các chính sách tín dụng ưu đãi như áp dụng mức trần lãi suất cho vay, đơn giản hóa thủ tục cấp vốn, hỗ trợ các mô hình liên kết theo chuỗi giá trị, nhất là mô hình sản xuất khép kín.

Một điển hình trong công tác hỗ trợ là Công ty TNHH MTV Đạt Thủy tại huyện Mai Sơn. Đơn vị này đã nhận được hỗ trợ từ chương trình khuyến công quốc gia để đầu tư dây chuyền chế biến mắc ca hiện đại, giúp nâng cao năng suất, tăng khả năng cạnh tranh, đồng thời tạo việc làm ổn định cho 20 lao động địa phương với mức thu nhập trung bình 7 triệu đồng/người/tháng.

Về xúc tiến thương mại, Sơn La đặc biệt quan tâm đến việc quảng bá sản phẩm mắc ca thông qua thương mại điện tử và chuyển đổi số. Tỉnh hướng đến việc đa dạng hóa thị trường, mở rộng quan hệ hợp tác để đảm bảo đầu ra ổn định cho sản phẩm. Để cụ thể hóa chiến lược này, tỉnh tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Hiệp hội Mắc ca Việt Nam trong việc triển khai bản ghi nhớ hợp tác phát triển cây mắc ca giai đoạn 2021 - 2030, hỗ trợ tìm kiếm địa điểm phù hợp để xây dựng nhà máy chế biến mắc ca tại khu công nghiệp Mai Sơn.

"Chúng tôi cũng tận dụng nguồn vốn hỗ trợ theo Nghị định 57/2018/NĐ-CP của Chính phủ để giúp doanh nghiệp đầu tư vào vườn giống, vườn ươm, phát triển vùng nguyên liệu và xây dựng nhà máy sơ chế, chế biến. Các nguồn vốn này được lồng ghép linh hoạt nhằm triển khai hiệu quả các dự án, đảm bảo sự phát triển bền vững của cây mắc ca, đồng thời thúc đẩy kinh tế nông thôn và nâng cao thu nhập cho người dân".

(Ông Trần Dũng Tiến, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Sơn La).