Mỗi viên thuốc giả là một hiểm họa

Thuốc vốn được ví như “chìa khóa sống” với người bệnh, nhưng một khi là hàng giả, hàng nhái, nó lại trở thành con dao hai lưỡi, thậm chí gieo họa chết người. Những cảnh báo tại Hội thảo “Thuốc giả - hệ lụy thật: Giải pháp nào ngăn chặn?” do Báo Tiền Phong phối hợp Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) tổ chức ngày 26/5 không chỉ phản ánh thực trạng báo động, mà còn cho thấy một cuộc chiến dài hơi đang chờ sự vào cuộc quyết liệt từ cả hệ thống.

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Đỗ Xuân Tuyên, thuốc là mặt hàng đặc biệt, liên quan trực tiếp đến tính mạng và sức khỏe con người. Bất kỳ hành vi sản xuất, buôn bán, lưu hành thuốc giả nào dù chỉ là một viên thuốc cũng là hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật, vi phạm đạo đức xã hội và cần bị lên án, xử lý nghiêm minh.

"Thuốc giả không chỉ gây hậu quả y tế mà còn kéo theo hệ lụy kinh tế, xã hội, đạo đức, làm mất lòng tin vào ngành y, làm suy yếu các doanh nghiệp chân chính và khiến hệ thống y tế bị tổn thương nghiêm trọng", Thứ trưởng Đỗ Xuân Tuyên nhấn mạnh. 

Dẫn kết quả nghiên cứu quốc tế, TS.DS Nguyễn Quốc Bình, Phó Giám đốc Bệnh viện Chợ Rẫy chỉ rõ, bệnh nhân sốc nhiễm khuẩn nếu không được điều trị bằng kháng sinh phù hợp trong 1 giờ đầu, cơ hội sống sẽ giảm khoảng 12% mỗi giờ. Sau 24 giờ, cơ hội sống chỉ còn 5%. Nếu dùng thuốc giả, vốn không chứa hoạt chất hoặc hàm lượng không đủ đồng nghĩa với việc người bệnh đã đánh mất “thời gian vàng” cứu sống.

Bên cạnh đó, thuốc giả còn chứa các tạp chất lạ, chất độc hại, làm tăng gánh nặng lên gan, thận – các cơ quan giải độc của cơ thể. Tình trạng này không chỉ kéo dài quá trình điều trị, tăng chi phí mà còn để lại di chứng lâu dài.

Các lực lượng chức năng ghi nhận nhiều thủ đoạn mới nguy hiểm: trộn lẫn thuốc thật với giả để “qua mặt” kiểm tra ngẫu nhiên, sử dụng “mác hàng xách tay” từ Malaysia, Singapore để bán thuốc không rõ nguồn gốc, tạo niềm tin giả bằng danh xưng bác sĩ hoặc người nổi tiếng.

Phó Chi cục trưởng QLTT TP.HCM Nguyễn Quang Huy cho biết, chỉ riêng 5 tháng đầu năm 2025 đã phát hiện và xử lý 178 vụ vi phạm liên quan đến thuốc tân dược với tổng giá trị hơn 15,4 tỷ đồng. Đặc biệt, đã chuyển cơ quan điều tra 4 vụ có dấu hiệu tội phạm hình sự.

Đáng lo ngại hơn, việc thuốc giả len lỏi vào thị trường trực tuyến - nơi quản lý còn nhiều kẽ hở khiến người tiêu dùng rơi vào trạng thái “không biết tin vào đâu”.

Hành vi này khiến người tiêu dùng mất cảnh giác, đồng thời gây khó khăn cho lực lượng chức năng khi kiểm tra ngẫu nhiên. Nhiều đối tượng còn tự lập công ty “ma”, đặt tên thuốc giả có vỏ ngoài giống hệt thuốc thật, thậm chí tạo trụ sở ảo ở nước ngoài để che mắt người mua.

Viện Kiểm nghiệm thuốc TP.HCM là một trong những đơn vị “gác cổng” dược phẩm phía Nam. Chỉ trong năm 2024, Viện đã phát hiện tới 40 mẫu thuốc giả, tăng gấp 8 lần so với năm 2023. Phần lớn là thuốc hóa dược không chứa dược chất và thuốc dược liệu bị pha trộn tân dược độc hại.

Tuy nhiên, bà Nguyễn Thị Trúc Vân, Phó Phòng Kế hoạch Tổng hợp, Viện Kiểm nghiệm thuốc TP.HCM thẳng thắn cho biết, Viện đang đối mặt nhiều khó khăn trong việc lấy mẫu, đặc biệt là với các cơ sở kinh doanh online, nhiều cơ sở kinh doanh không hợp tác, hoặc viện lý do trốn tránh.

Cần cả hệ thống chính trị vào cuộc

Đề xuất giải pháp chuyển đổi số ngành dược, ông Phan Thanh Sơn, Phó Chủ tịch, Giám đốc phát triển kinh doanh khối doanh nghiệp FPT IS (Tập đoàn FPT), cho biết, cần ứng dụng dữ liệu thời gian thực (near-realtime) và truy xuất nguồn gốc toàn bộ chuỗi cung ứng thuốc. Việc gắn mã QR, chip RFID cho từng lô thuốc, kết nối dữ liệu với hệ thống Bộ Y tế sẽ giúp phát hiện bất thường nhanh chóng, giảm thiểu nguy cơ thuốc giả lọt lưới.

Tuy nhiên, để công nghệ phát huy hiệu quả, cần có quyết tâm từ lãnh đạo ngành, hành lang pháp lý đầy đủ và sự đồng hành của các doanh nghiệp sản xuất, phân phối thuốc chính thống.

Ông Tạ Mạnh Hùng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) nhìn nhận, dù hệ thống luật pháp đã tương đối đầy đủ, song thuốc giả vẫn có “đất sống” vì lực lượng kiểm nghiệm thiếu thiết bị hiện đại, một số nhà thuốc bán lẻ chưa tuân thủ quy định, thậm chí tiếp tay tiêu thụ thuốc không rõ nguồn gốc.

“Chống thuốc giả không thể chỉ dựa vào một ngành, mà cần cả hệ thống chính trị vào cuộc, cùng với sự tỉnh táo, chủ động của người dân. Ngoài ra, cần tăng cường hợp tác quốc tế, kiểm soát chặt thuốc nhập khẩu và thương mại điện tử - nơi đang trở thành “điểm nóng” tiêu thụ thuốc giả", Phó Cục trưởng Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) khẳng định.

Để chống thuốc giả, Đại diện Cục Quản lý Dược cũng đưa ra các giải pháp như: tăng hình phạt hình sự, đặc biệt với các hành vi tổ chức sản xuất, nhập khẩu thuốc giả. Số hóa toàn diện chuỗi cung ứng thuốc, sử dụng mã định danh, QR code, RFID để truy xuất nguồn gốc. Ứng dụng công nghệ như blockchain, dữ liệu liên thông để quản lý bán thuốc online và cảnh báo kịp thời. Đồng thời, hoàn thiện luật pháp, khắc phục chồng chéo, xác định rõ trách nhiệm từng cấp, từng cá nhân. Tăng cường tiền kiểm, hậu kiểm, kiểm nghiệm tại chỗ và cảnh báo nhanh khi phát hiện bất thường.

Luật sư Phan Thành Tâm (Đoàn Luật sư TP.HCM) cho rằng, khung hình phạt hiện nay chưa đủ sức răn đe. Theo Điều 194 Bộ luật Hình sự, người sản xuất thuốc giả có thể chỉ bị phạt 2-7 năm tù, đây là một bản án quá nhẹ so với hậu quả nghiêm trọng. Bên cạnh đó, việc phối hợp giữa các cơ quan như Bộ Y tế, Công an, Hải quan, Quản lý thị trường còn rời rạc, thiếu thống nhất trong xử lý và chia sẻ thông tin.