Bà Nguyễn Thị Thủy Dương, trưởng thôn Tiền Phong, xã Tuyên Lâm, tỉnh Quảng Trị dẫn chúng tôi ra đập Sòong, nơi đầu nguồn cung cấp nước sản xuất cho gần 10 ha lúa của thôn. Đây là đập thủy lợi do UBND xã Tuyên Lâm quản lý, được xây dựng từ hàng chục năm trước.
Thời gian gần đây, từ nguồn kinh phí hàng năm, UBND xã Lâm Hóa đã nạo vét, khơi thông lòng hồ. Dung tích hồ chứa đã được cải thiện đáng kể nhưng sau những trận mưa lớn năm 2025, đập đã bị rò rỉ, không còn giữ được nước.
Hệ thống kênh mương nội đồng phía hạ lưu đập Sòong cũng đã hư hỏng nhưng địa phương hiện chưa có nguồn ngân sách để sửa chữa. Điều này khiến người trồng lúa tại thôn Tiền Phong hết sức lo lắng.
Một điểm rò rỉ nước tại đập Sòong. Ảnh: Võ Dũng.
“Có 2 ha thiếu nước nghiêm trọng và trên 1,5 ha thường xuyên thiếu nước. Dân ở đây sẽ không thiếu lúa ăn nếu đập Sòong đủ nước và hệ thống kênh mương nội đồng hoạt động hiệu quả. Vài năm nay, có hộ bỏ hoang vụ lúa hè thu, có hộ gieo cấy nhưng thiếu nước không trổ bông được. Tình trạng này nếu kéo dài thì dân vùng này sẽ thiếu lương thực”, bà Dương lo lắng.
Còn tại bản Hà, xã Tuyên Lâm, mưa lũ khiến thượng nguồn tuyến mương dẫn từ đập khe Nước Mọc bị vùi lấp, nhiều điểm sạt lở cũng đã xuất hiện. Phía hạ lưu, sạt lở đang khoét sâu dưới lòng suối Hà khiến kênh thủy lợi bắc qua dòng suối này bị nứt nẻ, có nguy cơ bị sập. Diện tích đất trồng lúa của người dân bản Hà khó có thể sản xuất ở những vụ mùa tiếp theo.
“Vừa rồi, UBND xã Tuyên Lâm đã làm thêm dầm để đỡ đoạn mương này nhưng sạt lở tiếp tục khoét sâu vào đất khiến tuyến kênh trở nên chênh vênh. Nếu không có phương án xử lý khẩn cấp thì đoạn mương này sẽ sập và 5 ha lúa sẽ khát nước, dân bản sẽ thiếu cái ăn”, ông Đinh Minh Tâm, trưởng bản Hà cho hay.
Đại diện UBND xã Tuyên Lâm cho biết, sản xuất nông nghiệp tại địa phương chủ yếu nhờ nguồn nước tự chảy từ các hồ đập. Tuy nhiên, mưa lũ những năm qua, đặc biệt từ đầu năm 2025 đến nay đã khiến hệ thống thủy lợi bị hư hỏng, xuống cấp nghiêm trọng làm giảm hiệu quả cấp nước.
Trong khi đó, nguồn ngân sách địa phương chỉ đủ để khắc phục các sự cố nhỏ. Với tình hình này, nếu không có ngân sách để khắc phục sửa chữa, vài năm nữa thôi, nhiều cánh đồng trên địa bàn sẽ rơi vào tình cảnh thiếu nước tưới nghiêm trọng.
Sạt lở bờ suối khiến kênh mương tự chảy của người dân bản Khe Hà có nguy cơ bị xóa sổ. Ảnh: Võ Dũng.
Kênh mương nội đồng xuống cấp, hiệu quả tưới giảm không chỉ xuất hiện tại xã Tuyên Lâm. Theo thống kê của Chi cục Thủy lợi và Phòng chống thiên tai tỉnh Quảng Trị, kênh mương nội đồng bị hư hỏng chủ yếu rơi vào tuyến mương cấp III do các địa phương quản lý.
Toàn tỉnh hiện có 19.919 km kênh mương (chủ yếu là kênh mương nội đồng); nhiều hồ đập, công trình thủy lợi nhỏ bị hư hỏng cần khắc phục, sửa chữa. Tuy nhiên, ngân sách hàng năm chỉ đủ để khắc phục các sự cố khẩn cấp, sửa chữa những hư hỏng nhỏ. Để khắc phục các sự cố lớn và các tuyến mương nội đồng hiện nay cần nguồn ngân sách rất lớn).
Ông Lê Quang Lam, Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Phòng chống thiên tai tỉnh Quảng Trị cho hay, kênh mương nội đồng tại tỉnh Quảng Trị đa phần được xây dựng từ hàng chục năm trước. Tại những thời điểm đó, vật liệu chủ yếu là gạch taplo chất lượng thấp. Trải qua một thời gian dài vận hành, các tuyến kênh mương này đã xuống cấp, rò rỉ, hiệu quả tưới không còn cao, gây thất thoát nước và khó khăn cho sản xuất nông nghiệp.
Kênh mương tự chảy của người dân bản Khe Hà bị nứt gãy từng đoạn. Ảnh: Võ Dũng.
“Cần một nguồn ngân sách rất lớn để khắc phục hiện trạng kênh mương nội đồng hiện nay. Các địa phương và các đơn vị thủy nông cũng đã phản ánh, kiến nghị rất nhiều nhưng hiện vẫn chưa tìm ra giải pháp nào khả thi”, ông Lam cho hay.
