Người Thái ở Việt Nam từ xa xưa đã chọn núi rừng để làm nơi định canh, định cư, chính bởi thế đời sống của họ luôn gắn liền với cây cỏ.

Hình ảnh của hoa lá, chim muông có lẽ đã in sâu trong tiềm thức của họ để đến khi dựng nhà cửa, thêu dệt thổ cẩm, người Thái cũng phải mang cả những biểu tượng của cây cỏ vào trong đó...

Họ cũng quan niệm vạn vật hữu linh như nhiều dân tộc khác. Đối với họ nhiều loài cây được họ xem là có sức mạnh diệu kỳ trong việc giúp xua đuổi tà ma, gạt bỏ những điều xui xẻo và mang lại sự bình an nếu mang theo bên người.

Có những loài cây chẳng dùng làm thuốc, cũng chẳng ăn được, gỗ cũng không thể dùng để làm nhà, nhưng lại luôn được trồng trong vườn của rất nhiều gia đình và trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của họ. Bởi vì đó là những loại thực vật được cho rằng mang sức mạnh thần kỳ, linh thiêng, luôn gắn chặt với đời sống tâm linh phong phú của tộc người.

Trong những câu chuyện cổ dân gian Thái, hình ảnh của cỏ cây có tác dụng chống tà ma hay làm bùa ngải thường xuất hiện khá nhiều.

Chẳng hạn như chuyện Hiên Hom - Cầm Đôi nổi tiếng của người Thái có chi tiết có sự xuất hiện của cây nát, khiến cho hồn ma sợ chẳng dám lại gần, hoặc hàng loạt những câu chuyện cổ tích như "Ý Đăm Ý Đón" hay "Ý Ưởi, Ý Noong" có tình tiết một nhân vật trồng những loài cây dây gai quanh nhà, để chống các loài yêu ma...

Điều đó chứng tỏ rằng, tác dụng của những loài cây cỏ đó đã được phát hiện hoặc quan niệm từ xa xưa, không rõ ở thời điểm nào, và đến bây giờ người Thái vẫn luôn dành một sự coi trọng đặc biệt đối với những loài cây ấy (mặc dù có thể chẳng có căn cứ khoa học nào cho tác dụng thật sự của những loài cây đó). Một số loài cây tiêu biểu trong đời sống tâm linh của người Thái như trên thường gồm có các loại cây sau.

Cây cảu cặm

Cây cảu cặm là một trong những loài cây hầu như có thể thấy trong vườn của các gia đình Thái (trong tiếng Thái “cặm” có nghĩa là chống đỡ). Đây là loại cây thân mọng nước, lá xẻ, nhiều nơi khác còn gọi là cây trường sinh lá xẻ và thường được trồng vào chậu làm cảnh trong nhà với hy vọng mang lại nhiều tài lộc.

Ở các bản người Thái, cây cảu cặm chỉ được trồng ở góc vườn. Mỗi lần đi đâu xa, người ta sẽ hái vài nhánh để vào trong túi áo hoặc túi xách theo người, sau đó niệm những câu “thần chú”, với mong muốn người đi đường sẽ được thượng lộ bình an.

Ngoài ra khi đi đám ma, đi thăm người ốm họ cũng hái theo vài nhánh lá này, phụ đã đã có chồng thường hay giắt vào thắt lưng. Họ tin rằng những chiếc lá cảu cặm này sẽ giúp họ phòng trừ được những điều chẳng lành, đi đến bất cứ đâu cũng trở về nhà bình an vô sự.

Cây cà gai, cà dại

Cây cà gai hoặc cây cà dại thường mọc nhiều ở ven rừng, nơi bờ suối hoặc những chỗ đất bị bỏ hoang, cũng có một số người mang về trồng vì quả của nó có thể dùng để chế biến một số món ăn đặc trưng trong các gia đình người Thái. Đây cũng là loài cây có tác dụng chống ma, trừ tà của họ.

Mỗi lần đi đám ma về, người ta sẽ lấy một cành cà gai quanh một vòng quanh đầu và nói một vài câu thần chú, đại ý là xua đuổi những điều xui xẻo đi, không cho hồn vía xấu bám quanh, cầu cho mình sẽ luôn mạnh khỏe. Sau đó họ mới gội đầu, tắm giặt sạch sẽ. Chỉ có làm như thế họ mới yên tâm bước lên nhà và sinh hoạt bình thường trở lại.

Cây ứng ca

Hay còn gọi là cây núc nác, một loại cây thân gỗ cao, có quả dài và to màu xanh, mọc trong rừng, loài cây này ngày nay cũng hay được người Thái trồng trong vườn nhà hoặc bên bờ rào. Tác dụng của cây núc nác hẳn nhiều người đã biết đến, hoa và quả của nó có thể dùng để chế biến một số món ăn mặc dù có vị đắng nhưng ăn khá ngon và có tác dụng chữa trị một số bệnh.

Đối với người Thái, cây ứng ca của họ còn có nhiều giá trị tâm linh khác. Ở một số nơi người ta còn quan niệm rằng quả núc nác là thứ không thể thiếu trong các đám cưới. Khi nhà nào có trẻ con bị ốm, hay khóc đem ông bà hoặc cha mẹ sẽ hái lá hoặc quả mang về nhà, để nơi đầu giường, hay kẹp dưới đệm, nôi mà đứa bé đang nằm.

Họ cho rằng cây núc nác sẽ giúp xua đuổi những con ma quỷ, ngăn không cho chúng về dọa hồn vía của con trẻ và bảo vệ cho trẻ con sơ sinh luôn được khỏe mạnh, bình an. Và cũng giống như cây cảu cặm, cây ứng ca cũng được người Thái mang đi theo để làm bùa bình an khi đi đến các đám ma.

Cây lín sưa

Trong tiếng Thái, lín sưa còn có nghĩa là lưỡi cọp hay lưỡi hổ, tên gọi xuất phát từ hình dáng của lá cây. Ở miền xuôi, loài cây này cũng được trồng làm cảnh nhiều, đối với các gia đình người Thái, họ thường trồng loài cây này quanh vườn nhà với mục đích là để ngăn không cho ma xấu vào nhà.

Khi đi thăm người ốm, người ta cũng hái theo một ít lá của cây này, bỏ vào túi áo hoặc giắt lưng, khi đến bên giường người ốm họ sẽ tìm cách nhét một ít lá lín sưa mà họ mang theo từ nhà vào dưới đệm người đó đang nằm. Người ta tin rằng đó là một cách để giúp cho người ốm mau khỏe mạnh, không bị ma quỷ đến làm phiền. Ngoài ra còn có rất nhiều loài cây khác mà đối với người Thái là có tác dụng trừ yêu ma, thân và vỏ của nó không thể thiếu khi làm các lễ cầu cúng.

Có lẽ do được sống giữa thiên nhiên, được thiên nhiên che chở và nuôi dưỡng, thiên nhiên luôn đóng một vai trò quan trọng trong đời sống nên người Thái (cũng giống như nhiều cư dân nông nghiệp Đông Nam Á khác) sinh ra lòng tôn sùng với thiên nhiên nói chung và cây cỏ nói riêng. Họ cho rằng con người không thể duy trì cuộc sống nếu tách khỏi thiên nhiên.

Việc mà người Thái từ bao đời nay luôn dùng các loài cây cỏ xung quanh cuộc sống của mình như một “lá bùa” cầu an, và tin rằng nó có thể giúp họ phòng trừ yêu ma, gạt bỏ những điều xui xẻo… cũng một phần nào để hiện lòng sùng bái thiên nhiên của tộc người này.