Le lói hy vọng núi rừng: [Bài 2] Cây thoát nghèo chủ lực tại Ngân Sơn

Bén rễ với núi đồi

Sáng sớm giữa đại ngàn Ngân Sơn (tỉnh Thái Nguyên), trong cái se lạnh đặc trưng của miền rẻo cao, giữa những vạt đồi vàng ruộm, người dân đã tất bật gom lá, nổi lửa, hong khói. Tất cả tạo nên nhịp điệu lao động thân thuộc mỗi mùa vụ. Ở nơi mà người dân đã quá quen với đói nghèo và thiếu thốn, cây thuốc lá không chỉ là kế sinh nhai mà còn là nguồn sáng hy vọng, giúp bao gia đình Ngân Sơn đổi thay từng ngày.

Không ai nhớ rõ cây thuốc lá xuất hiện ở Ngân Sơn từ khi nào, chỉ biết rằng từ nhiều năm về trước, vài hộ dân mang giống cây này lên trồng thử trên những sườn đồi quanh bản. Thổ nhưỡng nơi đây vốn nghèo dinh dưỡng, khí hậu khô hanh, hóa ra lại hợp duyên với cây thuốc lá. Từ vài luống trồng chơi, đến nay, thuốc lá đã phủ vàng khắp các thung lũng, triền đồi. Cây thuốc lá thấp bé mà bền bỉ, chỉ cần ít nước, chịu rét giỏi, lại cho giá trị cao hơn hẳn ngô, lúa, sắn…

Gia đình anh Lý Văn An (thôn Trung Tiến, xã Ngân Sơn) hiện có hơn 4.000 m2 đất trồng thuốc lá vụ xuân. Ngay từ cuối tháng 11, đầu tháng 12 âm lịch, khi sương còn phủ kín đồi, anh An đã bắt đầu làm đất, gieo hạt. Qua Tết, khi cây thuốc lá vươn cao và ra bông, người dân sẽ ngắt ngọn để dưỡng lá. Đến khi thu hoạch, những tàu lá vàng óng được hái về, xếp ngay ngắn trong lò sấy suốt ba ngày ba đêm cho khô, thơm ngát. Mỗi vụ, nhà anh An thu được khoảng 1,5 tấn lá khô.

Tại Ngân Sơn, bà con được doanh nghiệp ký hợp đồng bao tiêu sản phẩm, cung ứng giống, hỗ trợ phân bón và kỹ thuật. Giá thu mua thường ổn định quanh mức 55.000 đồng mỗi kg lá khô. Mỗi vụ, anh An đầu tư khoảng 18 triệu đồng cho phân bón và thuốc bảo vệ thực vật. Nhờ kinh nghiệm nhiều năm và được tập huấn kỹ thuật, người dân đã biết cách trồng đúng khoảng cách, lên luống đều, đảm bảo năng suất.

“Trồng thuốc lá thì dễ thôi nhưng để chăm sóc cho cẩn thận thì rất cực,” anh An chia sẻ, ánh mắt đầy ưu tư hướng về triền đồi đã úa vàng sau mùa gặt: “Những năm gần đây bệnh trên cây nhiều lắm, nhất là đạo ôn và nấm. Có vụ chỉ chờ vài hôm nữa là thu được mà chỉ cần gặp hai trận mưa là rễ thối, cây đổ rạp hết, mất trắng cả vụ.”

Thuốc lá không phải là cây trồng mới mẻ với xã Ngân Sơn mà đã xuất hiện trong nếp canh tác của người dân trong nhiều năm qua. Thế nhưng chỉ trong vài mùa vụ gần đây, nhận thức về cây trồng này mới thực sự đổi thay khi người nông dân không còn chỉ trồng theo thói quen mà bắt đầu đầu tư bài bản từ cải tạo luống, chọn giống, bỏ vốn mua phân bón đến theo dõi sâu bệnh và liên kết với doanh nghiệp bao tiêu.

Trên những sườn đồi mỏng đất, nơi sương mù thường xuyên buông xuống, ít loại cây nào chịu được điều kiện khắc nghiệt mà lại cho giá trị kinh tế tương tự. Với sức sống chịu hạn và khả năng thích nghi đất ít dinh dưỡng, thuốc lá đã trở thành lựa chọn thực tế của người dân. Chính từ việc biến triền đồi khô cằn thành những vụ thuốc lá mang lại kinh tế, nhiều gia đình đã có thu nhập ổn định hơn. Cho dù vẫn mang theo những rủi ro mùa vụ, cây thuốc lá vẫn là hy vọng rõ rệt nhất để người dân Ngân Sơn từng bước thoát nghèo.

Hàng chục năm chịu thương chịu khó với cây thuốc lá

Giữa đại ngàn, cuộc sống của người dân vẫn gắn chặt với đất, với rừng. Ông Nông Bình Cương, Bí thư Đảng ủy xã Ngân Sơn, chia sẻ rằng sinh kế của bà con nơi đây chủ yếu dựa vào nông, lâm nghiệp, trong đó cây thuốc lá vẫn là trụ cột chính, là nguồn thu nhập ổn định nhất.

“Ở vùng đất này, thuốc lá được trồng chủ yếu vào vụ đông xuân, đến vụ mùa người dân mới chuyển sang trồng lúa. Đặc tính nơi đây là đất pha cát, thoát nước nhanh, cộng thêm khí hậu khô, biên độ nhiệt lớn giữa ngày và đêm nên rất hợp với cây thuốc lá. Nhờ đó mà cây trụ vững, lá dày, mang hương thơm đặc trưng, chính là thứ đã nuôi sống bao thế hệ nơi vùng rẻo cao này”, ông Cương cho biết.

Toàn xã hiện có khoảng 400 ha trồng thuốc lá, mùa thu hoạch kéo dài từ sau Tết đến hết tháng Tư. Người dân Ngân Sơn đã có hàng chục năm gắn bó với cây thuốc lá, có người trồng từ thời cha ông để lại. Chính kinh nghiệm ấy, cùng với bàn tay khéo léo và sự chịu thương chịu khó, đã giúp họ giữ được sản lượng và chất lượng ổn định qua từng vụ.

Điều đáng quý là tại nơi đây, cây thuốc lá không còn là câu chuyện riêng lẻ của từng hộ mà đã trở thành mô hình liên kết giữa doanh nghiệp và người dân. Doanh nghiệp cung ứng giống, phân bón, hỗ trợ kỹ thuật và bao tiêu đầu ra. Chuỗi sản xuất khép kín này giúp bà con yên tâm hơn, tránh cảnh “được mùa mất giá” vốn quen thuộc với nông sản vùng cao.

“Thu nhập từ thuốc lá rất khá, nói thật là bà con chủ yếu sống nhờ vào nó,” Bí thư Đảng ủy xã Ngân Sơn thẳng thắn: “Nhưng giờ áp lực từ chính sách giảm tác hại thuốc lá ngày càng lớn, trong khi chúng tôi chưa tuyên truyền được nhiều. Hằng năm diện tích phải thu hẹp dần, tìm cây trồng thay thế. Mà nói thật là khó lắm. Bà con có kinh nghiệm, có đối tác ổn định, giờ bảo bỏ ngay thì chẳng khác nào bảo họ bỏ đi sinh kế duy nhất. Hiện chưa đến mức phải dừng nhưng chắc chắn về lâu dài phải tính đường khác, tìm một hướng đi bền vững hơn cho cả người dân và địa phương”.

Với người dân Ngân Sơn, cây thuốc lá không chỉ là cây trồng mang lại thu nhập mà còn là “cánh cửa” mở ra hướng thoát nghèo. Từ tiền bán thuốc, nhiều hộ dựng được nhà mới, cho con cái đi học, sắm thêm máy móc, trâu bò. Những đồng tiền kiếm được từ lá thuốc, dù không quá lớn, nhưng vẫn là thành quả của mồ hôi, của niềm tin rằng người vùng cao có thể tự đứng vững trên chính đôi chân mình.