Chúng ta đã rất thành công trong việc trồng một loài xương rồng vừa để lấy quả ăn vừa để xuất khẩu, đó là cây thanh long với tên khoa học là Hylocereus undatus.

Chúng ta nên học tập kinh nghiệm của nhiều nước trong việc trồng thêm một số loài xương rồng chịu hạn nhưng có giá trị dinh dưỡng cao và có thể dùng làm thức ăn cho người và cho gia súc.

Xương rồng thuộc họ Cactaceae, họ này gồm 130 chi và có tới 1.500 loài khác nhau. Theo kinh nghiệm cổ truyền ở Mexico thì có nhiều loài chịu hạn, phát triển rất khỏe và có thể dùng làm thực phẩm cho người và làm thức ăn cho gia súc. Các loài này có tên địa phương là Nopal. Chúng thuộc về hai chi là Opuntia và Nopalea. Tại Mexico, Nopal đã được trồng trên diện tích rộng tới 10.000 ha. Chi Opuntia tại nước này có 104 loài, còn chi Nopalea có 10 loài. Trong số này có 15 loài được trồng để làm thức ăn nuôi bò, ngựa, dê, cừu… 5 loài lấy quả và 3 loài dùng như rau xanh. Hai loài dùng làm thực phẩm là Nopalea cochenillifera và Opuntia ficus-indica.

Loài Nopalea cochenillifera theo GS Phạm Hoàng Hộ đã từng mọc hoang dại hoặc được trồng làm hàng rào ở vùng duyên hải từ Đà Nẵng đến Phan Thiết. Ta gọi là cây Tay Cùi, người Anh gọi là Cochineal Plant. Theo tài liệu nước ngoài thì cây thường cao 4-5m, đường kính thân 15-20cm, có thể dùng lá và hạt để ăn. Lá hay thân nhánh có kích thước 15-35 x 5-15cm. Trên có các núm cao 2-3cm, đường kính 2-5mm. Hoa dài 4-7cm, thường nở vào mùa đông. Quả hình êlip kích thước 25-40 x 20-25 mm. Hạt có kích thước 3-5 x 1,5- 3mm. Giàu vitamin C. Thường trồng vào tháng 6 hàng năm. Chịu hạn, chịu đất chua nhưng cần nhiều ánh sáng. Hiện mọc nhiều ở Mexico, Cu Ba, Panama, Puerto Rico…

Đáng chú ý về giá trị dinh dưỡng và giá trị dược liệu của loại xương rồng này. Tính theo trọng lượng tươi thì phần ăn được có chứa 92% nước, 4-6% carbohydrat, 1% protein, 0,2% chất béo, 1% chất khoáng, 12,7mg% vitaminC, 12,9μg β-caroten (nếu tính theo trọng lượng khô thì hàm lượng chất dinh dưỡng là rất cao). Ngoài ra loại xương rồng này còn là nguồn dược liệu quý giá. Các nghiên cứu trên thế giới cho biết chúng có tác dụng chống viêm, chữa thấp khớp, chữa ỉa chảy, giúp lợi tiểu, giảm đau (đau răng, đau tai), ức chế virus nhóm Herpes simplex typ 1, ức chế vi khuẩn và nấm. Tại Mexico sản lượng hàng năm là 600.000 tấn. Tại bang California và Texas (Hoa Kỳ) sản lượng hàng năm là 5.000 tấn…

Loài xương rồng Opuntia ficus-indica (còn gọi là Indian Fig Opuntia, Prickly pears) vốn chưa có ở Việt Nam. Loài này có 3 biến chủng (variety) đó là O.ficus-indica var. Lynwood, O.ficus-indica var. Robusta và O.ficus-indica var. Santa Maria. Giá trị dinh dưỡng khá cao: nước- 85-90%, protein- 6%, P- 0,08-0,18%, Ca- 4,2%, K- 2,3%, Mn-1,4%, năng lượng -2,6Mcal/kg, carotenoid- 29μg %, vitamin C- 13mg%, còn có khá nhiều vitamin K và vitamin B2. Ca không hấp thu được vì ở dạng Ca oxalate...

Loài xương rồng này đã được dùng để ăn từ cách đây trên 9.000 năm (!). Hoa có thể có các màu khác nhau: trắng, vàng, đỏ, nở vào mùa hè. Quả chín vào khoảng từ tháng 8 đến tháng 10. Sau khi bóc vỏ ngoài để vào lạnh vài giờ, ăn rất ngon. Chúng được trồng nhiều ở Mexico, Silicy, Algeria, Chile, Brazil, Bắc Phi. Về sau đã được di thực vào Pháp, Ý, Bulgaria, Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Hy Lạp, Syrup...

Ngoài giá trị thực phẩm các loại Nopales còn được dùng làm dược liệu. Có thể dùng để điều trị bệnh tiểu đường týp II, viêm dạ dày, giải độc rượu, chống nôn, chống khô miệng, giúp ăn ngon miệng… Có một loại côn trùng có tên khoa học là Dactylopius coccus được nuôi dưỡng trong các tổ nhân tạo gắn trên lá các cây xương rồng này. Người ta lợi dụng carminic acid do loài côn trùng này sinh ra để làm thuốc nhuộm thực phẩm và mỹ phẩm. Sản phẩm này gọi là Cochineal dyes, hiện đang được sản xuất lớn ở Peru, Chile và đảo Canary.

Muốn tham quan và liên hệ mua giống các loài xương rồng dùng làm thức ăn cho người và gia súc xin liên hệ với Trung tâm Sinh học thực nghiệm thuộc Viện Ứng dụng Công nghệ (chi nhánh tại TPHCM) hoặc Trung tâm nghiên cứu bông Nha Hố (Ninh Thuận), hoặc TS Võ Đình Quang (ĐTDĐ:091 391 5432).