Ngày 11-12/11, Mạng lưới Liên minh Học tập Nông nghiệp Sinh thái Đông Nam Á (ALiSEA) tổ chức Hội thảo Thường niên ALiSEA Việt Nam và Tọa đàm chia sẻ Hướng dẫn ASEAN về nông nghiệp sinh thái (NNST) dành cho các thành viên.

Sự kiện nhằm cập nhật thông tin về sự phát triển và hoạt động của mạng lưới ALiSEA tại Việt Nam, đồng thời nhấn mạnh vai trò của mạng lưới trong việc thúc đẩy chính sách và phát triển NNST ở Việt Nam nói riêng và khu vực Đông Nam Á nói chung.

10 năm chia sẻ tri thức

PGS.TS Đào Thế Anh, Chủ tịch Hội Khoa học Phát triển Nông thôn Việt Nam kiêm Chủ tịch Hội đồng Thư ký Quốc gia của AliSEA, cho biết mạng lưới ALiSEA đã và đang góp phần thúc đẩy NNST tại Việt Nam, Lào và Campuchia 10 năm qua.

Mục tiêu là tận dụng tốt hơn việc học hỏi lẫn nhau, nâng cao chất lượng các dự án, đồng thời tăng cường sự đóng góp của các thành viên. Một điểm mới trong kế hoạch hành động là xây dựng phương thức hoạt động nhằm hỗ trợ thanh niên thực hành NNST.

Thời gian tới, ALiSEA sẽ tiếp tục hoàn thiện cơ cấu tổ chức theo hướng bền vững, phát huy thế mạnh cốt lõi là sự đa dạng về kinh nghiệm và chuyên môn của các thành viên trong mạng lưới. 

Theo PGS.TS Đào Thế Anh, “mở rộng” ở đây không chỉ mang nghĩa gia tăng về quy mô hay diện tích, mà quan trọng hơn là vận động nông dân cùng thực hành NNST, từng bước hình thành các vùng, xã, hay tỉnh chuyên sản xuất NNST. 

Ông kêu gọi các chuyên gia và thành viên mạng lưới cùng hành động để thúc đẩy NNST phát triển mạnh mẽ hơn trong thời gian tới.

ALiSEA Việt Nam có mạng lưới thành viên đa dạng, gồm 69 tổ chức nghiên cứu, phi chính phủ và doanh nghiệp tư nhân, hầu hết đều có trên 5 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực NNST.

Theo bà Nguyễn Thị Trang - Thư ký Quốc gia của ALiSEA, thế mạnh của các thành viên tập trung vào canh tác hữu cơ, quản lý đất và đa dạng sinh học, cũng như phát triển chuỗi giá trị bền vững. 

Tuy nhiên, nhận thức về áp dụng nguyên tắc, các thực hành dựa vào sinh thái của người sản xuất chưa phổ biến, nhận thức về NNST và sản phẩm NNST của người tiêu dùng còn thấp.

7 đòn bẩy chuyển đổi nông nghiệp sinh thái

Các Hướng dẫn Chính sách về Chuyển đổi Nông thái Môi trường (Policy Guidelines on Agroecology Transitions in ASEAN) đã được thông qua tại Cuộc họp Cấp cao Các quan chức Nông nghiệp và Lâm nghiệp ASEAN lần thứ 45 (SOM-AMAF) vào tháng 8 năm 2024. Tại phiên tọa đàm chuyên đề, TS. Nguyễn Mai Hương - nhà nghiên cứu về phát triển nông thôn tại Viện Chiến lược, Chính sách NN-MT, Bộ NN-MT, đã chia sẻ về định hướng áp dụng tại Việt Nam.

Sáng kiến ​​nêu bật 7 “đòn bẩy” chuyển đổi NNST, gồm lập kế hoạch; làm việc với nông dân; can thiệp vào chuỗi giá trị; thúc đẩy sự tham gia của nhiều bên liên quan; tạo điều kiện trao đổi kiến ​​thức; nghiên cứu khoa học; đầu tư và tài trợ. 

Mỗi quốc gia trong khu vực tiểu vùng sông Mê Kông có thể điều chỉnh các đòn bẩy cho phù hợp với bối cảnh kinh tế - xã hội và ưu tiên của đất nước.

Cơ sở cho việc chuyển đổi NNST ở ASEAN đã được xác định rõ ràng. Trong đó, “Nguyên tắc khu vực ASEAN về nông nghiệp bền vững” đã nhấn mạnh thách thức trong bối cảnh kinh tế - xã hội ngày nay.

Theo bà Hương, khối ASEAN đặt mục tiêu phát triển những giải pháp để vừa sản xuất thực phẩm an toàn, lành mạnh và bổ dưỡng, đồng thời bảo vệ môi trường, đảm bảo công bằng kinh tế và chăm lo sức khỏe cộng đồng nông dân. 

Trong khi các phương pháp canh tác truyền thống giúp tăng năng suất trong ngắn hạn, chúng cũng gây tổn hại đến đa dạng sinh học, môi trường, khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, sinh kế và các giá trị văn hóa - xã hội của hệ thống nông nghiệp.

Do đó, “nguyên tắc khu vực ASEAN về nông nghiệp bền vững” đã nêu rõ, NNST là cách tiếp cận chuyển đổi khả thi trong bối cảnh hiện nay.

Chuyển đổi sang NNST có tiềm năng đẩy nhanh và làm sâu sắc hơn việc thực hiện các tầm nhìn và kế hoạch chiến lược trong khu vực, bao gồm Tầm nhìn và kế hoạch chiến lược về hợp tác ASEAN trong lĩnh vực lương thực, nông nghiệp và lâm nghiệp 2016 - 2025; Kế hoạch tổng thể cộng đồng Kinh tế ASEAN 2025; Kế hoạch tổng thể về phát triển nông thôn ASEAN 2022 - 2026…

Trong tiến trình này, ALiSEA đóng vai trò quan trọng với tư cách là mạng lưới kết nối tri thức và hành động về NNST trong khu vực.

Nông dân là chủ thể trong quá trình chuyển đổi

Trong khuôn khổ tham vấn về Hướng dẫn ASEAN cho chuyển đổi NNST, các nhóm đại diện từ khu vực tư nhân, tổ chức nông dân, doanh nghiệp hỗ trợ nông dân và cơ quan nhà nước đã cùng chia sẻ sáng kiến, thách thức và đề xuất khuyến nghị nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi phù hợp với bảy điểm đòn bẩy của Hướng dẫn.

Các bên đã chia sẻ kinh nghiệm, quan điểm và đề xuất chính sách cho chuyển đổi NNST. Trong đó, kiến thức bản địa được xem là nguồn lực quý giá cho NNST, đặc biệt thông qua các phương thức canh tác ở vùng cao, vùng sâu vùng xa. 

Do đó, việc tài liệu hóa và bảo tồn tri thức bản địa được đề cao. Song song, những tiến bộ kỹ thuật trong nghiên cứu cây trồng, vật nuôi, phòng trừ sâu bệnh, thương mại điện tử (như IPHM), sức khỏe đất, nông lâm kết hợp… cần được phổ biến bằng tiếng dân tộc để cộng đồng có thể tiếp cận tài liệu.

Bà Đỗ Thị Hường, đại diện Trường Đại học Lâm nghiệp Việt Nam, chia sẻ cam kết mạnh mẽ về việc sẽ lồng ghép nội dung NNST vào các chương trình đào tạo ngắn hạn dành cho giảng viên và sinh viên. Đây được xem là bước đi quan trọng nhằm đưa khái niệm NNST trở thành một phần của giáo dục và thực tiễn đào tạo, góp phần lan tỏa nhận thức và hành động trong thế hệ trẻ.

Trong khi đó, đại diện Slow Food Việt Nam nhấn mạnh yếu tố văn hóa địa phương và đời sống bản địa luôn là trọng tâm trong mọi hoạt động của tổ chức. Cách tiếp cận này giúp kết nối giá trị văn hóa, ẩm thực và sinh kế bền vững của cộng đồng, qua đó thể hiện tinh thần “ăn ngon, sạch và công bằng” của phong trào Slow Food.

Từ phía Hiệp hội Nông nghiệp Hữu cơ Việt Nam, bà Từ Tuyết Nhung khẳng định NNST là một hướng tiếp cận linh hoạt, phù hợp với cả người sản xuất lẫn người tiêu dùng. Theo bà, việc xây dựng bộ tiêu chí đánh giá và hệ thống nhận diện thương hiệu cho sản phẩm sinh thái sẽ giúp các bên dễ dàng tiếp cận, nhận biết và tin tưởng hơn vào giá trị của NNST trong thực tiễn.

PGS.TS Hồ Ngọc Sơn - Điều phối viên Quản lý Tri thức ALiSEA Việt Nam - nhấn mạnh: “Cần có cơ chế và hình thức phù hợp để bảo đảm sự tham gia xuyên suốt của các hộ nông dân trong toàn bộ quá trình chuyển đổi, từ lập kế hoạch đến thực hành và giám sát”.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường sự tham gia của thanh niên, học sinh và trẻ em trong giáo dục về NNST ngay từ sớm.

Điều phối viên khu vực của ALiSEA Lucie Reynaud kết luận, hai ngày thảo luận vừa qua đã mang lại nhiều góc nhìn sâu sắc và giá trị. Các nhóm đã cùng nhau nhấn mạnh tầm quan trọng của việc địa phương hóa thực hành NNST, nâng cao nhận diện của sản phẩm đối với người tiêu dùng, và tăng cường sự gắn kết với nông dân.

Bà Lucie cho biết, Hướng dẫn ASEAN về NNST là một quá trình tham vấn mở, đánh dấu khởi đầu cho một hành trình dài nhằm thúc đẩy nông nghiệp bền vững trong khu vực. Vai trò của ALiSEA là phổ biến, chia sẻ thông tin về Hướng dẫn này, từ đó giúp các bên liên quan dễ dàng tiếp cận và áp dụng vào thực tế.

“Vai trò của chúng ta là thúc đẩy sự trao đổi và học hỏi lẫn nhau”, cô Lucie nhấn mạnh, khép lại phiên thảo luận bằng tinh thần hợp tác và cam kết cùng hành động vì một nền NNST bền vững trong khu vực.

Các thành viên kỳ vọng ALiSEA sẽ trở thành cầu nối, là tiếng nói đại diện trong các chính sách phát triển nông nghiệp sinh thái.