Một góc sông Gâm qua địa bàn xã Thượng Lâm, tỉnh Tuyên Quang. Ảnh: Đào Thanh.
Tháng Mười Hai, trời xứ Tuyên se lạnh. Không biết bởi cái rét đầu đông, hay bởi sự tĩnh lặng của núi rừng, mà nước sông Gâm dường như trong hơn, sâu hơn, biêng biếc như soi cả bầu trời. Dòng sông ấy chở theo những lớp phù sa ký ức, những câu chuyện đời sống của người dân các làng, các xã dọc từ Na Hang, Thượng Lâm tới Bắc Mê…
Ở Thượng Lâm, khúc sông trở nên đặc biệt đến mức tưởng như được thiên nhiên dành riêng. Nó là điểm giao duyên giữa lòng Thượng Lâm và dòng Gâm cổ xưa. Là nơi mây núi hùng vĩ gặp gỡ truyền thuyết huyền thoại. Người xưa kể rằng, 99 con phượng hoàng đã từng đậu xuống 99 ngọn núi nơi đây, để lại một miền non nước mờ ảo như cảnh sắc bước ra từ cổ tích.
Và cũng chính dòng sông ấy đã nuôi dưỡng bao thế hệ người Dao, người Tày ở Thượng Lâm. Dòng sông mang về những mùa cá tôm trù phú, đưa nước về đồng ruộng, viết tiếp câu chuyện ngàn đời của những bản làng ven sông, giữ gìn những giá trị văn hóa đẹp như chính màu xanh bất tận của dòng Gâm.
Làm du lịch từ văn hóa quê hương
Anh Hỏa Văn Ba, thôn Nà Tông sinh ra và lớn lên bên dòng Gâm hiền hòa. Ba kể, từ thuở nhỏ, anh đã theo mẹ ra đồng, tay ôm bó mạ, chân lội bì bõm trong làn nước mát mà dòng sông dẫn về, nâng niu cây lúa để nuôi lớn bao thế hệ người làng.
Dệt thổ cẩm, nét văn hóa đặc sắc và độc đáo của người Tày ở Thượng Lâm. Ảnh: Đào Thanh.
Giờ đây, cuộc sống đã đổi thay. Máy móc về với bản làng, sức người bớt nhọc nhằn, những cánh đồng vì thế mà xanh tốt đến mê say. Hạt thóc chắc mẩy đầy bao, xếp chật góc nhà sàn, là niềm vui của cả gia đình mỗi mùa thu hoạch. Ruộng đồng không chỉ đủ đầy cho bữa ăn, mà còn dư dả để người làng nuôi thêm gà, vịt, đàn gia súc… tăng thêm thu nhập, trang trải cuộc sống.
Anh Ba trải lòng rằng, với người Thượng Lâm, sông Gâm không chỉ là nguồn nước, mà như một phần hồn cốt của làng. Dòng sông ấy lặng lẽ chứng kiến bao mùa nắng mưa, bao thế hệ trưởng thành từ bát cơm trắng thơm mùi lúa nước, cùng người làng nuôi giấu cán bộ cách mạng, từ thời Xưởng Quân khí H52 còn đỏ lửa giữa núi rừng những năm 1950–1954 đầy thiếu thốn mà kiên cường.
Và hôm nay, dòng sông ấy vẫn tiếp tục nuôi dưỡng làng với trăm lồng cá cho nguồn sinh kế bền vững; vài chục chiếc thuyền tấp nập xuôi ngược chở khách du lịch khám phá lòng hồ mênh mang.
Anh Ba làm du lịch bắt đầu từ những ngày người làng còn chưa hình dung du lịch là gì. Anh chỉ đơn giản muốn nhiều người biết đến văn hóa Tày quê mình, đó là những câu Then dìu dặt, tiếng đàn Tính réo rắt, mái nhà sàn mộc mạc và những phong tục bản địa thấm đẫm tình người. Khách tới Thượng Lâm không chỉ say cảnh núi sông, mà còn đem lòng yêu nếp sống hồn hậu, hiền lành, chân tình của người Tày.
Bởi thế, mỗi dịp cuối tuần, ngôi nhà sàn của Hỏa Văn Ba lại rộn rã tiếng nói cười. Bếp lửa giữa sàn đỏ hồng trong đêm, bập bùng soi bóng người ngồi quây quần bên chén rượu ngô thơm nồng, nghe Ba kể chuyện sông Gâm, chuyện bản làng, chuyện những năm tháng cũ.
Ba vui lắm! Niềm vui đầu tiên là kinh tế bản làng khá lên, cái túi của gia đình và của bà con đầy thêm từng mùa khách. Nhưng điều khiến anh hạnh phúc hơn cả là văn hóa Tày được lan tỏa, được nhắc nhớ, được giữ gìn và truyền lại theo những bước chân người đến rồi đi để lại một Thượng Lâm mến thương, lưu luyến.
Dòng sông ấm no
Xã Thượng Lâm hiện còn 412 hộ nghèo và cận nghèo, chiếm trên 19% tổng số hộ dân. Mục tiêu giai đoạn 2025-2030 giảm trung bình 4% hộ nghèo mỗi năm.
Khúc sông Gâm mênh mang chảy qua Thượng Lâm dài chừng 10km, dường như gom góp trong ấy cả tinh hoa cảnh sắc của lòng hồ. Với những tuyệt tác mà thiên nhiên gửi lại cho vùng đất này, đó là thác Khuổi Nhi mềm như dải lụa bạc giữa rừng, thác Nặm Me róc rách quanh năm, điểm dừng chân huyền thoại của chim Phượng hoàng và cả chiếc cọc Vài sừng sững trỗi lên giữa dòng tồn tại theo thời gian mà thách thức nắng mưa.
Đặc biệt nhất vẫn là 99 ngọn núi xanh thẳm ôm lấy dòng Gâm. Trên những triền núi ấy, rừng nghiến, sến, táu… tầng tầng lớp lớp trải dài tới tận trời cao, tạo thành một bức tranh thiên nhiên vừa hoang sơ, vừa tráng lệ. Vẻ đẹp ngỡ ngàng ấy khiến Thượng Lâm lưu mãi trong trái tim của mỗi người ghé thăm.
Chủ tịch UBND xã Thượng Lâm Ma Công Khâm chia sẻ rằng, hiện nay toàn xã có khoảng 30 hộ theo nghề đánh bắt và nuôi trồng thủy sản kết hợp làm du lịch sinh thái ven sông, mang lại nguồn thu hơn 40 tỷ đồng mỗi năm. Cùng với đó, có hàng chục chiếc thuyền du lịch ngày đêm tấp nập đưa khách tham quan lòng hồ, len lỏi qua những vách núi, thác nước và những khúc sông nên thơ. Các mô hình homestay cũng nở rộ với những ngôi nhà sàn đẹp như tranh mở cửa đón du khách đến trải nghiệm đời sống bản địa.
Thượng Lâm đang chọn con đường đi lên từ chính thế mạnh của mình, phát triển thủy sản, du lịch, nông nghiệp sạch. Để rồi từ bến sông Gâm xanh trong, no ấm sẽ lan tỏa đến từng mái nhà sàn trên sườn núi, mang theo niềm tin quê hương này rồi sẽ đổi thay, vững vàng và trù phú như chính dòng sông đang miệt mài chảy qua năm tháng.
