Doanh nghiệp kiến tạo tương lai xanh: [Bài 3] Tiên phong tái chế

Phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, carbon thấp là định hướng phát triển mang tính tất yếu của Việt Nam, để đảm bảo cho sự phát triển bền vững. Tại Hội nghị COP26, Thủ tướng Chính phủ  Việt Nam đã cam kết đưa mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Thực hiện mục tiêu này, làn sóng chuyển đổi xanh đã lan tỏa mạnh mẽ, trong đó, khối doanh nghiệp là lực lượng tiên phong, đóng vai trò trọng yếu, then chốt.

Nhân dịp kỷ niệm 80 năm thành lập ngành Nông nghiệp và Môi trường, Báo Nông nghiệp và Môi trường đăng tải loạt bài “Doanh nghiệp kiến tạo tương lai xanh”, cho thấy những nỗ lực, phương châm, mô hình, cách làm hay của doanh nghiệp khi xanh hóa. Đây là minh chứng cụ thể của doanh nghiệp khi hội nhập trong dòng chảy của nền kinh tế xanh toàn cầu.

Bà có thể cho biết cơ duyên nào mà PRO Việt Nam được thành lập và tại sao lại chọn hình thức hoạt động là một liên minh?

Trước hết, xin chân thành cảm ơn Báo Nông nghiệp và Môi trường đã tạo điều kiện để PRO Việt Nam chia sẻ với bạn đọc về hành trình của mình trong bối cảnh kỷ niệm 80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam.

Xuất phát đầu tiên là một số công ty hàng tiêu dùng hàng đầu tại Việt Nam nhận thấy với tốc độ tăng trưởng tiêu dùng do phát triển kinh tế và quy mô dân số, bao bì đang trở thành gánh nặng lớn cho môi trường, trong khi hệ thống thu gom - tái chế trong nước vẫn còn nhiều khoảng trống về hạ tầng, nhận thức, và mô hình vận hành. Trước thực tế ấy, cần một sáng kiến tiên phong có khả năng quy tụ các doanh nghiệp trong toàn chuỗi giá trị cùng đồng hành, tạo ra mô hình thu gom - tái chế bao bì hiệu quả, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn.

Và tháng 6/ 2019, Liên minh tái chế bao bì Việt Nam (PRO Việt Nam) đã được chính thức thành lập. Đây là lần đầu tiên các doanh nghiệp có sự cạnh tranh trên thị trường, thậm chí là đối thủ của nhau như Coca-Cola Việt Nam, Friesland Campina Việt Nam, La Vie, Nestle, Suntory PepsiCo Việt Nam, Tetra Pak hay Universal Robina Corporation… nhưng đã cùng ngồi lại hợp tác vì mục tiêu chung là cải thiện môi trường Việt Nam.

Từ 9 thành viên sáng lập ban đầu, đến nay, PRO VN đã có tới 30 thành viên. PRO Việt Nam là một liên minh tự nguyện, phi lợi nhuận, hướng đến thúc đẩy mô hình kinh tế tuần hoàn thông qua việc xúc tiến để quá trình thu gom và tái chế bao bì sản phẩm được thực hiện theo cách dễ tiếp cận hơn và bền vững hơn. “Vì một Việt Nam xanh - sạch -đẹp” là tầm nhìn của liên minh với nguyên tắc hoạt động đồng kiến tạo giá trị (creating shared value) – nơi lợi ích của doanh nghiệp, cộng đồng và môi trường song hành, củng cố lẫn nhau.

Trong suốt quá trình hoạt động của mình, PRO Việt Nam đã góp phần vào chuyển đổi xanh của Việt Nam như thế nào, thưa bà?

Ngay từ khi thành lập, PRO Việt Nam xác định rõ sứ mệnh của mình không chỉ là thu gom và tái chế bao bì, mà là thúc đẩy hệ sinh thái bao bì tuần hoàn - nơi mỗi sản phẩm sau khi sử dụng đều có thể quay trở lại vòng tuần hoàn kinh tế.

Chúng tôi tin rằng chuyển đổi xanh không thể thành công nếu thiếu sự hợp lực giữa chính sách, doanh nghiệp và cộng đồng. Vì thế, PRO Việt Nam lựa chọn hành động trên cả ba phương diện: đóng góp xây dựng và hoàn thiện chính sách, truyền thông lan tỏa nhận thức nhằm thay đổi hành vi xã hội, và triển khai các mô hình thu gom tái chế bền vững.

PRO Việt Nam đã tham gia trao đổi với các cơ quan quản lý nhà nước, đưa ra nhiều ý kiến đóng góp nhằm hoàn thiện khung pháp lý về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR - Extended Producer Responsibility), giúp tạo tiền đề pháp lý rõ ràng hơn cho hoạt động thu gom - tái chế bao bì tại Việt Nam. Chúng tôi tổ chức và tham gia nhiều hội thảo, diễn đàn để tham vấn ý kiến của các bên liên quan, hướng đến mục tiêu thực thi EPR hiệu quả lại Việt Nam.

Chúng tôi cũng hiểu rằng để có hệ sinh thái thu gom tái chế bền vững, chúng cần thực hiện nguyên tắc 3R (Reduce - giảm thiểu, Reuse - tái sử dụng, Recycle - Tái chế). Các thành viên của PRO Việt Nam đã cùng chia sẻ kinh nghiệm và áp dụng các cải tiến, các thay đổi để giảm thiểu rác thải bao bì với các thiết kế sử dụng ít nhựa hơn, thiết kế để cho việc thu gom, tái chế dễ thực hiện hơn. Truyền thông để thay đổi nhận thức, thay đổi hành vi thúc đẩy nguyên tắc 3R là một trong các ưu tiên chiến lược của chúng tôi. Chúng tôi liên tục triển khai các chương trình truyền thông, giáo dục cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức về phân loại rác tại nguồn và tiêu dùng bền vững.

Chúng tôi cũng đồng hành cùng nhiều đối tác truyền thông như VTV, báo Nông nghiệp và Môi trường, báo Tuổi Trẻ, để chia sẻ các kinh nghiệm, các điển hình thực hiện sản xuất xanh, tiêu dùng xanh cũng như thúc đẩy thực thi chính sách Trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất, nhập khẩu - EPR trong cộng đồng doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, chúng tôi cùng các doanh nghiệp thành viên chủ động triển khai thí điểm và thực thi EPR trước cả khi quy định này chính thức có hiệu lực vào năm 2024. Trong giai đoạn thử nghiệm, năm 2022 PRO Việt Nam đã thu gom và tái chế hơn 3.000 tấn bao bì (PET và vỏ hộp giấy); con số này tăng lên gần 14.000 tấn vào năm 2023. Và đến năm 2024 với việc thực thi chính thức trách nhiệm EPR, khối lượng thu gome tái chế đã đạt hơn 64.000 tấn bao bì các loại do các thành viên ủy quyền.

Đặc biệt, PRO Việt Nam kết nối và hỗ trợ lực lượng thu gom rác dân lập thông qua các hoạt động hỗ trợ an sinh xã hội và đối thoại với các bên liên quan cũng như cơ quan quản lý với monh muốn lực lượng này được hỗ trợ và trở thành một phần chính thức trong chuỗi thu gom - tái chế, từ đó góp phần khơi thông “hệ sinh thái” thu gom bao bì.

Mục tiêu mà PRO Việt Nam hướng đến là năm 2030, 100% bao bì sản phẩm do các thành viên đưa ra thị trường đều được thu gom và tái chế.

PRO Việt Nam nhìn nhận như thế nào về định hướng và các chính sách phát triển kinh tế xanh của Việt Nam hiện nay?

Chúng tôi cho rằng, với Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh, với Luật Bảo vệ Môi trường sửa đổi, các quy định về EPR, đến các chương trình khuyến khích tái chế, hỗ trợ lực lượng thu gom - cho thấy nỗ lực và quyết tâm rất lớn của Chính phủ trong việc thúc đẩy kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn. Đây cũng là động lực và kim chỉ nam quan trọng, khích lệ doanh nghiệp chủ động đổi mới, đầu tư và hợp tác để hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững.

Tuy nhiên trên thực tế còn nhiều thách thức - từ hạ tầng thu gom, phân loại tại nguồn, cho đến tính ổn định của thị trường nguyên liệu tái chế. Vì vậy, để tiến trình chuyển đổi này diễn ra hiệu quả, rất cần sự hỗ trợ đồng bộ từ chính sách, tài chính, công nghệ và năng lực quản trị.

Về phía PRO Việt Nam luôn mong muốn đồng hành cùng Chính phủ, các bộ, ngành và các bên liên quan, biến định hướng chính sách thành hành động cụ thể, góp phần tháo gỡ khó khăn và nhân rộng những mô hình hiệu quả trong thực tế.

Chúng tôi tin rằng, với sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước - doanh nghiệp - xã hội, Việt Nam hoàn toàn có thể tiến nhanh và vững chắc trên con đường phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.

Từ thực tế hoạt động của mình, PRO Việt Nam có kiến nghị gì về cơ chế chính sách để thúc đẩy mạnh mẽ hơn nữa ngành công nghiệp tái chế ở Việt Nam?

Chúng tôi cho rằng để thúc đẩy ngành tái chế phát triển bền vững, cần hoàn thiện một hệ sinh thái đồng bộ về cơ chế, hạ tầng và thị trường.

Về chính sách, cần có hướng dẫn chi tiết, lộ trình rõ ràng và cơ chế minh bạch trong thực thi EPR giúp doanh nghiệp chủ động thực hiện nghĩa vụ, đồng thời khuyến khích các sáng kiến tự nguyện, các mô hình hợp tác công-tư. Việc xây dựng lộ trình với các cơ chế khuyến khích và dần bắt buộc thiết kế sinh thái cũng là cần thiết.

Về hạ tầng và công nghệ, cần tăng cường đầu tư, đổi mới sáng tạo trong hệ thống thu gom - phân loại - tái chế, để hiện đại hóa, minh bạch hóa, đồng thời mở rộng cơ hội để doanh nghiệp tư nhân tham gia xã hội hóa lĩnh vực này.

Về thị trường, nên có cơ chế hỗ trợ và khuyến khích sử dụng nguyên liệu tái chế, từ đó tạo “đầu ra” ổn định và thúc đẩy dòng vật liệu tuần hoàn thực sự khép kín.

Cảm ơn những chia sẻ của bà!