Di sản trở thành động lực cho chiến lược phát triển văn hóa tỉnh Hưng Yên

Giữ gìn giá trị cốt lõi, mở rộng không gian văn hóa hiện đại

Là vùng đất địa linh nhân kiệt của đồng bằng Bắc Bộ, Hưng Yên từ lâu được ghi nhận như một không gian văn hóa đặc biệt, là nơi kết tinh các lớp trầm tích của lịch sử, tín ngưỡng và tri thức bản địa. Trong giai đoạn đẩy mạnh chuyển đổi mô hình tăng trưởng, tỉnh xác định văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần mà còn là nguồn lực nội sinh, là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội. Điều này càng trở nên quan trọng khi Hưng Yên đang sở hữu một hệ thống di sản đồ sộ, phong phú bậc nhất trong khu vực.

Theo Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hưng Yên Bùi Thị Lương, toàn tỉnh hiện có 3.716 di tích, gồm 6 di tích quốc gia đặc biệt, 284 di tích quốc gia, 884 di tích cấp tỉnh cùng 10 bảo vật quốc gia. Bên cạnh đó, tỉnh còn có 29 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, hơn 1.152 lễ hội và 257 làng nghề truyền thống.

Trong nhiều năm qua, tỉnh triển khai hàng loạt chương trình tu bổ, tôn tạo di tích với quy mô lớn. Riêng khu di tích quốc gia đặc biệt Phố Hiến đang được đầu tư 120 tỷ đồng để tu bổ 16 hạng mục trọng điểm, trong đó có Văn Miếu Xích Đằng, Đền Trần, Chùa Hiến… nhằm chống xuống cấp và xây dựng nền tảng cho phát triển du lịch văn hóa trong tương lai gần. Các đề án tu bổ, chống xuống cấp di tích giai đoạn 2021-2025 cũng được triển khai đồng bộ, giúp bảo tồn 107 di tích cấp tỉnh và quốc gia.

Cùng với hệ thống di sản đồ sộ, Hưng Yên đang từng bước xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh thông qua nhiều chương trình phát triển đời sống văn hóa cơ sở. Việc triển khai Quyết định 143/2025/QĐ-UBND về thực hiện nếp sống văn hóa đã góp phần tạo chuyển biến rõ rệt trong nếp sống cộng đồng: hơn 90% đám cưới, đám tang, lễ hội được tổ chức theo hướng văn minh; hơn 92% gia đình đạt danh hiệu “Gia đình văn hóa”, phản ánh sự lan tỏa của phong trào xây dựng đời sống văn hóa trong toàn tỉnh.

Trong bối cảnh đó, vai trò của công tác quản lý văn hóa ngày càng trở nên quan trọng, sau khi các đơn vị hành chính được sáp nhập, cơ cấu quản lý có nhiều thay đổi, đặt ra yêu cầu cao hơn về tính thống nhất và hiệu quả của bộ máy. Việc sáp nhập đã làm thay đổi đặc thù của địa phương, kéo theo những yêu cầu mới trong quản lý văn hóa. Các yếu tố văn hóa, đặc biệt là công nghiệp văn hóa, đang phát triển nhanh, đòi hỏi mô hình vận hành phải linh hoạt và liên kết chặt chẽ hơn giữa các ngành, các cấp.

Bên cạnh đó, tốc độ phát triển của đời sống kinh tế-xã hội khiến nhu cầu hưởng thụ văn hóa của người dân thay đổi nhanh chóng. Từ đó, ngành văn hóa buộc phải điều chỉnh phương thức quản lý, từ quản lý sự vụ sang kiến tạo môi trường văn hóa. Điều này đặc biệt quan trọng trong quản lý lễ hội, bảo vệ di sản và định hướng phát triển các không gian sáng tạo. 

Phát triển dựa trên sức mạnh mềm văn hóa

Thách thức của Hưng Yên còn xuất phát từ chính tài sản văn hóa phong phú mà tỉnh đang sở hữu. Nhiều di tích có giá trị cao nhưng xuống cấp nhanh, trong khi kinh phí đầu tư không phải lúc nào cũng đáp ứng kịp nhu cầu tu bổ. Các làng nghề truyền thống như tương Bần, đúc đồng Lộng Thượng, gà Đông Tảo… tuy giàu giá trị văn hóa nhưng gặp khó trong cạnh tranh thị trường, nguy cơ mai một kỹ nghệ vẫn luôn thường trực. Ở lĩnh vực di sản phi vật thể, nhiều loại hình nghệ thuật dân gian như ca trù, hát trống quân hay các nghi lễ dân gian đang cần thêm lực lượng kế cận và môi trường biểu diễn phù hợp.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hưng Yên Bùi Thị Lương cũng chia sẻ, việc phát huy giá trị di sản phải đi đôi với đổi mới phương thức giới thiệu và tiếp cận. “Tỉnh đang đẩy mạnh số hóa di sản bằng ứng dụng QR code, tham quan 360 độ, xây dựng cơ sở dữ liệu số, những nền tảng quan trọng để phát triển du lịch thông minh và quảng bá di sản đến đông đảo công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ, bởi chuyển đổi số không chỉ giúp bảo tồn mà còn mở rộng biên độ sáng tạo, đưa di sản vào đời sống hiện đại một cách gần gũi hơn” bà Bùi Thị Lương cho biết.

Bên cạnh hoạt động số hóa, tỉnh Hưng Yên cũng khuyến khích cộng đồng tham gia các phong trào văn hóa, phục dựng nghệ thuật truyền thống và sáng tạo sản phẩm mới dựa trên chất liệu di sản. Các lễ hội truyền thống được tổ chức đều đặn, kết hợp nghi lễ với trình diễn dân gian; các chương trình trải nghiệm làng nghề, hoạt động văn hóa cộng đồng được thúc đẩy, tạo sự tương tác giữa người dân và di sản. Nhiều sáng kiến như trình diễn nghệ thuật tại không gian di tích, đưa dân ca, dân vũ vào hoạt động giáo dục, hay tổ chức tour trải nghiệm làng nghề cho học sinh đã bước đầu tạo được hiệu ứng tích cực.

Tuy nhiên, khả năng huy động nguồn lực xã hội hóa vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Một số địa phương còn lúng túng khi triển khai hương ước, quy ước mới, hoặc thiếu đội ngũ cán bộ văn hóa cơ sở có chuyên môn sâu. Khoảng cách giữa quy hoạch phát triển du lịch và thực tế vận hành tại cơ sở vẫn tồn tại, đặc biệt là ở các điểm du lịch cộng đồng.

Trước những khó khăn này, lãnh đạo ngành văn hóa tỉnh Hưng Yên xác định nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn tới là xây dựng môi trường văn hóa hiện đại, bền vững dựa trên 3 trụ cột: bảo tồn-sáng tạo-hội nhập. “Mục tiêu của ngành là gắn bảo tồn di sản với phát triển kinh tế - du lịch, tạo ra hệ sinh thái văn hóa - sáng tạo dựa trên bản sắc địa phương và sự chủ động của cộng đồng. Tỉnh hướng tới một mô hình phát triển văn hóa có chiều sâu, trong đó người dân trở thành chủ thể của quá trình sáng tạo, còn di sản là hạt nhân kết nối”, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hưng Yên Bùi Thị Lương chia sẻ.

Hưng Yên đang đứng trước một thời điểm quan trọng: mở rộng không gian phát triển dựa trên sức mạnh mềm của văn hóa. Di sản không chỉ là ký ức của quá khứ mà đang trở thành nguồn lực phát triển, tạo nên bản sắc và lợi thế cạnh tranh của tỉnh trong tương lai. Với cách tiếp cận bài bản, sự chung tay của cộng đồng và những định hướng chiến lược rõ ràng, Hưng Yên có cơ sở để tin tưởng vào một mô hình phát triển văn hóa - kinh tế hài hòa, bền vững, trong đó truyền thống và hiện đại cùng song hành.