Quá trình nhân nuôi nằm trong Chương trình Bảo tồn thú ăn thịt nhỏ và tê tê (CPCP). Đây là thành công lớn nhất từ trước đến nay trong việc sinh sản, bảo tồn loài cầy vằn, cũng là tiền đề quan trọng đem lại hi vọng tái phục hồi quần thể cầy vằn ngoài tự nhiên.

Cầy vằn (tên khoa học: Chrotogale owstoni) là loài thú ăn thịt nhỏ, đẹp và có giá trị sinh thái cao, tuy nhiên lại cực quý hiếm ngoài tự nhiên. Cầy vằn nằm trong nhóm Nguy cấp của Sách đỏ IUCN năm 2016, được xếp vào danh sách loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ và danh sách IB của Nghị định 84/2021/NĐ-CP. Đây là một trong những loài có phạm vi phân bố nhỏ nhất trong nhóm thú ăn thịt nhỏ ở châu Á; chỉ được tìm thấy ở Việt Nam, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào và một phần rất nhỏ ở miền nam Trung Quốc.

Quần thể cầy vằn trong tự nhiên đang bị suy giảm nghiêm trọng do tình trạng săn bắt và buôn bán trái phép làm thực phẩm và thú cưng. Việc bảo vệ và phục hồi cầy vằn đã trở thành một ưu tiên quan trọng trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học ở Việt Nam và trên thế giới.

Vào năm 2019, SVW phối hợp với IUCN (Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên Quốc tế), Cục Lâm nghiệp và các chuyên gia trong và ngoài nước đã tổ chức hội thảo và đề xuất Chiến lược bảo tồn cầy vằn 2019 - 2029, đánh dấu việc xây dựng chiến lược bảo tồn đầu tiên trên thế giới cho loài này.

Chiến lược đặt tầm nhìn đến năm 2050 và đề ra 4 mục tiêu cụ thể trong 10 năm tới, trong đó có mục tiêu "Xây dựng một quần thể ngoại vi khoẻ mạnh, đa dạng về gen; ngăn chặn nguy cơ tuyệt chủng và cung cấp động vật đủ tiêu chuẩn tái phục hồi quần thể ngoài tự nhiên".

Để triển khai mục tiêu này, Vườn Quốc gia Cúc Phương đã phối hợp cùng SVW khởi công xây dựng khu sinh sản bảo tồn rộng 1,3ha cho cầy vằn vào đầu năm 2023 nhằm mục tiêu sinh sản thành công và duy trì sự ổn định của ít nhất 50 cá thể cầy vằn và bắt đầu phục hồi quần thể để tái thả về tự nhiên.

SVW đã đầu tư xây dựng và hoàn thiện 350m tường rào, 12 chuồng sinh sản động vật, 1 nhà an toàn sinh học và cải tạo 200m2 nhà ở thành phòng họp, phòng làm việc, phòng kho và khu chế biến thức ăn cho động vật.

Vào cuối năm 2023, 4 cá thể cầy vằn cái và 8 cá thể đực được đưa vào khu sinh sản để tiến hành ghép đôi và đạt được kết quả ngoài mong đợi với 10 cá thể cầy vằn con được sinh sản thành công và khỏe mạnh.

Ông Lê Trọng Đạt, Phó Giám đốc Trung tâm Cứu hộ - Bảo tồn và Phát triển sinh vật (Vườn Quốc gia Cúc Phương) chia sẻ, việc sinh sản thành công 10 cá thể cầy vằn con từ 4 cặp ghép đôi thể hiện định hướng đúng đắn khi xây dựng riêng một khu vực dành cho sinh sản bảo tồn loài. Đồng thời, thành công này cũng chứng minh được kinh nghiệm, kiến thức và sự chuyên nghiệp của đội ngũ đã tạo ra kỳ tích này.

Về công tác quản lý và chăm sóc các cá thể, anh Trần Văn Trường, cán bộ điều phối hoạt động bảo tồn ngoại vi tại SVW cho biết, tất cả cá thể cầy vằn, bao gồm cả các con non đều được giám sát liên tục 24 giờ hàng ngày qua hệ thống camera.

"Việc hạn chế thấp nhất tác động của con người đến các cá thể cũng là một trong những ưu tiên hàng đầu của chúng tôi. Đối với cầy vằn, nếu cá thể mẹ phát hiện tác động của con người lên con non, chúng có thể cắn các con của nó hoặc cõng các con của nó đi chỗ khác. Vì lý do này, việc con người tiếp xúc với các cá thể luôn phải hạn chế thấp nhất", anh Trường cho biết.

“Qua thành công lần này, chúng tôi tin rằng có thể tái thả các cá thể cầy vằn về tự nhiên trong khoảng 3 - 4 năm tới. Để đảm bảo hiệu quả trong việc triển khai Chiến lược bảo tồn cầy vằn 2019 - 2029, SVW đang nỗ lực tìm kiếm thêm các nguồn lực và thúc đẩy hợp tác với các đơn vị trong nước như Trung tâm Cứu hộ động vật hoang dã Hà Nội, Thảo cầm viên Sài Gòn và các cơ quan nhà nước nhằm hợp tác và tạo điều kiện tối đa trong việc đa dạng hóa nguồn gen cho quần thể cầy vằn trong môi trường nuôi nhốt”, ông Nguyễn Văn Thái, Giám đốc SVW cho biết thêm.

Bên cạnh việc phục hồi quần thể cầy vằn, việc tăng cường các biện pháp xử lý đối với các vụ việc săn bắt trái phép cũng vô cùng cấp thiết. Cầy vằn thường ăn giun đất, côn trùng và hoa quả chín rụng trên mặt đất, vì vậy chúng thường xuyên bị dính bẫy thú.

Rất nhiều cá thể bị mắc bẫy và thối rữa trong rừng do thợ săn không kiểm tra bẫy thường xuyên. Mặc dù hành vi săn bắt và buôn bán trái phép cầy vằn có thể bị khởi tố hình sự nhưng vẫn chưa đủ răn đe đối với các đối tượng vi phạm. Vì vậy, cần phải có chế tài xử lý nghiêm khắc hơn với các hoạt động săn bắt bằng bẫy, đồng thời tăng cường hiệu quả công tác tuần tra bảo vệ rừng.

Với những thành công đã đạt được, Vườn Quốc gia Cúc Phương sẽ tiếp tục phối hợp cùng SVW nỗ lực để đạt được những mục tiêu đã đề ra trong Chiến lược bảo tồn cầy vằn 2019 - 2029 và hi vọng đây sẽ là bài học kinh nghiệm quý giá cho hoạt động sinh sản bảo tồn và phục hồi các loài khác tại Việt Nam.